Dzieła
najważniejsze
Zwróciliśmy się z prośbą do grupy twórców i krytyków związanych z rozmaitymi dziedzinami kultury, by powiedzieli, jakie polskie dzieła (autorzy, wydarzenia kulturalne), powstałe po 4 czerwca 1989, są ich zdaniem szczególnie ważne. Oto wyniki tej ankiety.
CEZARY MICHALSKI
1. Eseistyka filozoficzna Ryszarda Legutki (przede wszystkim
tom „Etyka absolutna i społeczeństwo otwarte"), którego teksty
prezentują rzadkie połączenie kompetencji, talentu polemicznego i
emocjonalnego opanowania sprawiającego, że ich autor nie nazwał
nigdy żadnego ze swoich adwersarzy „filozofem skinów" ani „sta-
linowskim politrukiem".
2. Eseje Pawła Lisickiego zebrane w tomach „Nie-ludzki Bóg"
oraz „Doskonałość i Nędza". Ten autor, porównany przez Czesła-
wa Miłosza do Bolesława Micińskiego, potrafił udowodnić swoim
czytelnikom, że filozofia jest im potrzebna do życia, że metafizyka
nie jest wyłącznie poezją, ale także jedną z map rzeczywistości oraz
że wierność i intelektualna odwaga pojawiają się nawet w liberal-
nej demokracji (co może być jakimś argumentem w sporach z nąj-
zacieklejszymi przeciwnikami tej formacji ustrojowej).
3. Środowisko „Frondy". Zarówno pismo jak też programy tele-
wizyjne realizowane przez nie pokazują, że pokolenia dotknięte przez
kulturę masową nie różnią się aż tak bardzo, w różnorodności swo-
ich wyborów i potrzeb duchowych, od pokoleń wychowywanych
na muzyce Jana Sebastiana Bacha. Pojawienie się „Frondy" przy-
wróciło mi także wiarę w to, że bardzo mi bliski kwartalnik „bru-
Lion" nie tylko deformował, ale również formował swoich czytel-
ników.
CEZARY MICHALSKI - eseista związany z kwartalnikiem „Fronda", au-
tor „Powrotu człowieka bez właściwości".
ABP JÓZEF ŻYCIŃSKI
1. Marian Brandys „Dziennik", w którym odnajduję zarówno
ważne świadectwo humanizmu, jak i subtelny, choć gorzki, opis
polskiej zdrady klerków. Zderzenie totalitarnych praktyk ówcze-
snych komunistycznych władz z opisywanym przez Brandysa świa-
tem wierności, uczucia, przyjaźni, ukazuje filozofię życia znacz-
nie bardziej dojrzałą niż ta, którą praktykować mieli w tym sa-
mym czasie bohaterowie Milana Kundery. Spokojny w tonie i prze-
rażający w treści opis „pragmatyki" działań SB w epoce późnego
Gierka rozwiewa złudzenia co do prawdziwości wypowiedzi tych
ówczesnych aktywistów PZPR, którzy twierdzą, że ich ulubio-
nym zajęciem było czytanie „Kultury" paryskiej. Sam autor stwier-
dza, że swe zapiski w „Dzienniku" traktował w tamtych latach
jako „ratunek od szaleństwa". Mam wrażenie, że krytycy literac-
cy nie zwrócili jeszcze dostatecznej uwagi na literacką doniosłość
tej formy ratunku.
2. Gustaw Herling-Grudziński „Dziennik pisany nocą", publi-
kowany na łamach „Plus Minus", dodatku do „Rzeczpospolitej".
Cenię Herlinga (podobnie jak Jana Nowaka-Jeziorańskiego) za re-
fleksyjną. i niezłomną wierność wybranym wcześniej wartościom,
mimo, że nierzadko rodzi to bezpodstawne oskarżanie go o mani-
cheizm czy dogmatyztn. O tym, że Herling daleki jest od dogma-
tycznego powtarzania przyjętych wcześniej opinii, wymownie
świadczy wyraźna ewolucja wielu jego ocen w stronę bliską nau-
czania Jana Pawła II. Wydaje mi się znowu, iż głębia humanistycz-
nego przesłania eseju i prozy Herlinga nie jest jeszcze obecnie w
pełni doceniana także w polskich środowiskach.
3. Teksty „młodych gniewnych" na łamach „Frondy", których
osiągnięciem jest stworzenie czasopisma, które ostrym, wyrazi-
stym i czytelnym językiem podejmuje wielkie kwestie metafizyki
i religii. Zarówno oprawa graficzna poszczególnych tomów, jak i
zawarte w nich treści stanowią często intelektualną prowokację,
inspirującą do poszukiwania głębszego wymiaru rzeczywistości.
Prowokacje niejednokrotnie wywołują sprzeciw, co jest zrozumiałe
przy tak rozległej dziedzinie podejmowanych zagadnień i przy
młodzieńczych ambicjach zespołu do rozstrzygania wielu proble-
mów. Sądzę jednak, iż odważny styl przyczynił się do przezwy-
ciężenia stereotypów, według których o religii mieli wypowiadać
się przede wszystkim albo dostojni nudziarze, albo specjaliści od
obrony oblężonych twierdz.
ABP JÓZEF ŻYCIŃSKI - metropolita lubelski, filozof i publicysta. Ostat-
nio opublikował książkę „Europejska wspólnota ducha".