αριστερά
Τα πέτρινα χρόνια
Ο ρόλος της ΕΔΑ στις μετεμφυλιακές εξελίξεις
ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ
Μετά την ήττα στον Γράμμο, τον Αύγουστο του 1949, και το πέρασμα των μαχητών
του Δημοκρατικού Στρατού στις ανατολικές χώρες, οι οργανώσεις του
Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας στο εσωτερικό της χώρας είχαν πάψει να
υφίστανται. Οι διωγμοί των αριστερών πολιτών ήταν απηνείς και όσοι από αυτούς
δεν βρίσκονταν στις φυλακές και στις εξορίες προσπαθούσαν να συνέλθουν από
τους κατατρεγμούς και να ορθοποδήσουν στη ζωή. Το ΚΚΕ, λόγω των πληγμάτων που
είχε δεχτεί, διατηρούσε τον παράνομο μηχανισμό του στην Αθήνα σχεδόν ανενεργό
και επιχειρούσε να αναγεννηθεί από τις στάχτες του μέσω των διασωθέντων
στελεχών του, κυρίως των επιστημόνων και των διανοουμένων του.
Η ανάγκη για πολιτική ύπαρξη και για εκπροσώπηση των αριστερών μαζών στο
μετεμφυλιακό κοινοβούλιο οδήγησε την ηγεσία Ζαχαριάδη να αναζητήσει συμμάχους
στους εκτός ΚΚΕ πολιτικούς με τους οποίους το κόμμα είχε συνεργαστεί κατά την
Κατοχή και την Απελευθέρωση στα πλαίσια του ΕΑΜ. Υστερα από τη δημιουργία
διαφόρων σχηματισμών που πήραν μέρος στις βουλευτικές εκλογές του Μαρτίου 1950
(Δημοκρατική Παράταξις) και στις δημοτικές εκλογές του Απριλίου 1951
(Δημοκρατικός Συναγερμός), τον Αύγουστο του 1951 ιδρύθηκε η Ενιαία Δημοκρατική
Αριστερά (ΕΔΑ), αποτελούμενη από τα εξής κόμματα: Δημοκρατικό Συναγερμό με
επικεφαλής τους Γ. Σπηλιόπουλο και Δ. Μαριόλη, Σοσιαλιστικό Κόμμα (Ι.
Πασαλίδης), Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων (Ν. Γρηγοριάδης), Δημοκρατικό
Ριζοσπαστικό Κόμμα (Μ. Κύρκος).
Ο λογότυπος της ΕΔΑ
Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1951 η ΕΔΑ έλαβε 180.640 ψήφους (10,57%) και
εξέλεξε 10 βουλευτές. Παρά τις έντονες συγκρούσεις στο εσωτερικό της, τις
άκρατες φιλοδοξίες των αρχηγών και αρχηγίσκων στους κόλπους της (στην αφετηρία
παρουσιάστηκε ως συσπείρωση «κομματικών σχημάτων και προσωπικοτήτων», βλέπε J.
Meynaud Πολιτικές Δυνάμεις στην Ελλάδα, εκδόσεις Μπάυρον, 1974) και την
ασφυκτική πίεση που ασκούσε το ΚΚΕ από το εξωτερικό, η ΕΔΑ κατόρθωσε να
αγκαλιάσει μεγάλα στρώματα του ελληνικού λαού, να καταστεί δεύτερο κόμμα στις
εκλογές του Μαΐου 1958 και να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στις πολιτικές
εξελίξεις ως τον Απρίλιο του 1967, όταν διαλύθηκε από το καθεστώς των
συνταγματαρχών, οι οποίοι κήρυξαν τη δικτατορία με πρόσχημα ακριβώς τη δράση
της και τον εξ αυτής προερχόμενο «κομμουνιστικό κίνδυνο».
Τα δύο βιβλία που εκδόθηκαν προσφάτως με αφορμή την πεντηκοστή επέτειο από την
ίδρυσή της αναφέρονται στη δημιουργία και στη δράση της ΕΔΑ (σημαντικές
πληροφορίες για το συγκεκριμένο κόμμα και την εποχή του υπάρχουν στο έργο του
Σπύρου Λιναρδάτου Από τον εμφύλιο στη χούντα, εκδόσεις Παπαζήση, και
στην Ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας του Τάσου Βουρνά,
εκδόσεις Πατάκη). Το βιβλίο του δημοσιογράφου Γιώργου Α. Λεονταρίτη Από τον
εμφύλιο στην Ε.Δ.Α., με τον υπότιτλο Τα άγνωστα παρασκήνια
(1946-1953), επιχειρεί να φωτίσει τις άγνωστες πλευρές της ίδρυσής της,
περιγράφοντας τις επίμοχθες προσπάθειες που έγιναν για να επιτευχθεί αυτό,
καθώς και τα πρώτα της βήματα. Η εξιστόρηση αρχίζει από το 1946 (εποχή κατά
την οποία οι διώξεις εναντίον των οπαδών της Αριστεράς έχουν πάρει σοβαρές
διαστάσεις και προμηνύεται ο εμφύλιος πόλεμος), τελειώνει δε με τις
επαναληπτικές εκλογές του 1953. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ίσως ακολουθήσει και
δεύτερος τόμος που θα φτάνει ως το 1967.
Ο Λεονταρίτης εξαίρει τους αγώνες του προέδρου της ΕΔΑ Γιάννη Πασαλίδη,
γιατρού γεννημένου σε ελληνική πόλη του Πόντου, μέλους του Σοσιαλδημοκρατικού
Εργατικού Κόμματος του Λένιν, που εντάχθηκε στους μενσεβίκους και διέφυγε στη
Δύση μετά την άνοδο του Στάλιν στην εξουσία. Ο Πασαλίδης, μεγάλη μορφή του
ελληνικού σοσιαλισμού (όταν η λέξη είχε την πραγματική της έννοια, δηλαδή
χαρακτήριζε τους οπαδούς του Μαρξ και τους θιασώτες της ριζοσπαστικής
κοινωνικής αλλαγής), πέθανε στις 14 Μαρτίου του 1968, ενώ βρισκόταν σε κατ'
οίκον περιορισμό που του είχε επιβάλει η δικτατορία.
Συχνές είναι και οι αναφορές στον Ηλία Τσιριμώκο (δεν πήρε μέρος στην ίδρυση
της ΕΔΑ, είχε όμως συμμετάσχει στην ίδρυση του ΕΑΜ), πρόσωπο αμφιλεγόμενο, που
επωφελήθηκε από τις ψήφους των αριστερών το 1958 για να βγει βουλευτής (στις
εκλογές του 1951 το κόμμα του Σοσιαλιστικό Κόμμα ΕΛΔ κατέβηκε αυτοτελώς και
πήρε μόλις 3.912 ψήφους), εγκατέλειψε την ΕΔΑ, προσχώρησε στην Ενωση Κέντρου
του Γεωργίου Παπανδρέου και το 1965, την περίοδο της αποστασίας, έγινε «δοτός»
πρωθυπουργός. Ο Γ. Λεονταρίτης δημοσιεύει επιστολές και εκθέσεις του κόμματός
του και αποκαλύπτει συνομιλίες που είχε μαζί του πάνω σε πολιτικά θέματα. Ο
Ηλίας Τσιριμώκος (εξάδελφος του δημοσιογράφου Γιάννη Τσιριμώκου, δηλαδή του
συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων Γιάννη Μαρή) έδωσε μεν αγώνες για την
κατάργηση του κολαστηρίου της Μακρονήσου μέσα από τις σελίδες της
Μάχης, της εφημερίδας του, αλλά δεν στάθηκε στο ύψος του ως το τέλος.
Μπορεί στο παρόν βιβλίο να αποκαλείται «απαράμιλλος μαχητής των δημοκρατικών
ιδεωδών» και «συνεπής υπερασπιστής των λαϊκών ελευθεριών» αλλά ο Ανδρέας
Παπανδρέου στο βιβλίο του Η δημοκρατία στο απόσπασμα τον χαρακτηρίζει
«κατεψυγμένο πρωθυπουργό» (όπως ο ίδιος είχε χαρακτηρίσει νωρίτερα τον Γεώργιο
Αθανασιάδη-Νόβα) η στάση του οποίου πρέπει να αφεθεί στους ιστορικούς αναλυτές
«ή, καλύτερα, στους ψυχίατρους».
Το δεύτερο βιβλίο, το Αναλαμπή της Αριστεράς, με υπότιτλο Οκτώ
συγκλονιστικές εκλογικές αναμετρήσεις: 1950-1967. Η ΕΔΑ στο
πολιτικό προσκήνιο, είναι γραμμένο από το στέλεχος της ΕΔΑ Γιάννη
Παπαδημητρίου που το 1956 εξελέγη βουλευτής στην Καβάλα και εν συνεχεία στη Β'
περιφέρεια Πειραιώς. Σε αυτό εξιστορείται συνοπτικά ολόκληρη η περίοδος
ύπαρξης της ΕΔΑ (τα αποτελέσματα των εκλογικών αναμετρήσεων, η δολοφονία του
στρατηγού Σαράφη, ο ανένδοτος αγώνας, η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, ο
θάνατος του βασιλέως Παύλου, η ενθρόνιση του Κωνσταντίνου, το απριλιανό
πραξικόπημα) και περιέχονται ποικίλα ντοκουμέντα (πρακτικά, φωτοτυπίες
ψηφοδελτίων και εγγράφων, ομιλίες στη Βουλή κτλ.). Στην πραγματικότητα
αποτελεί μια μαρτυρία για τη δράση του συγγραφέα εντός και εκτός Κοινοβουλίου,
καθώς και τις διώξεις που υπέστη επί δικτατορίας (σύλληψη και εκτόπιση στη
Σαμοθράκη).
Παρά τις ελλείψεις, τα δύο βιβλία συμβάλλουν κατά το μέτρο του δυνατού στη
γνωριμία των νέων αναγνωστών με το ελληνικό αριστερό κίνημα του δεύτερου μισού
του εικοστού αιώνα και προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία για τους ιστορικούς του
μέλλοντος.
* Από τις εκδόσεις Θεμέλιο, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας και
το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο της Ιωάννας
Παπαθανασίου «Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, 1951-1967, Το Αρχείο της» (με τη
συνεργασία της Αντας Κάπολα και του Γιάννη Παπαθεοδώρου).
Ο κ. Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Αγρα
κυκλοφορεί το βιβλίο του «Ομόνοια 2000»
