Van tijd tot tijd steekt het weer de kop op: het idee dat de naderende vergrijzingsgolf eenvoudig kan worden vermeden door extra immigranten aan te trekken. De laatste weken kan men deze redenering regelmatig in de media terugvinden. De recente opleving van dit demografische waanbeeld lijkt te zijn veroorzaakt door de Population Division van de Verenigde Naties. Zijn nu zelfs de VN-demografen niet meer voor rede vatbaar? DEMOS plaatst enkele reacties uit demografische kring ter nuancering.

De achtergrond van het probleem is bekend: in Europa en andere ‘rijke’ landen was er eerst een babyboom, maar sinds circa 1970 is er een babybust. Het gemiddeld kindertal per vrouw ligt tegenwoordig ruimschoots beneden vervangingsniveau. Als gevolg van deze ontwikkeling is de bevolking in deze landen sterk aan het verouderen; op termijn zal de bevolking ook gaan krimpen.

Helpende hand

Voor veel mensen is de oplossing simpel: als we de toekomstige generaties niet zelf baren, moeten we ze gewoon uit het buitenland halen. De VN biedt deze mensen de helpende hand door voor diverse Europese landen precies uit te rekenen hoeveel migranten ze jaarlijks nodig hebben om hun bevolkingsomvang en leeftijdsstructuur op peil te houden. Zo zou, volgens de VN, Duitsland over de periode 1995-2050 jaarlijks bijna 500.000 immigranten nodig hebben om het absolute aantal 15-64 jarigen op peil te houden, en jaarlijks 3,4 miljoen immigranten om de verhouding tussen het aantal 65-plussers en 15-64 jarigen niet verder te laten oplopen. Ter vergelijking: in de tweede helft van de jaren negentig bedroeg de feitelijke (netto) immigratie in Duitsland ruwweg 250.000 per jaar.

Hoe zit dat in Nederland? Bij ons is van krimp voorlopig geen sprake: in Nederland zijn in de jaren vijftig en zestig zóveel kinderen geboren dat de bevolking in de ‘werkende’ leeftijd van 20-64 jaar tot 2010 nog licht blijft groeien. Pas na 2020 begint de potentiële beroepsbevolking serieus te krimpen. Tegen die tijd zouden jaarlijks meer dan 100.000 migranten nodig zijn om die krimp te voorkomen. Nu is de nettomigratie ongeveer 40.000 en volgens de bevolkingsprognose van het CBS vanaf 2020 circa 25.000 per jaar . 

Topdrukte

Anders wordt het als we zouden willen bereiken dat de leeftijdsstructuur van de bevolking niet verder veroudert. In 1997 was 13,4 procent van de bevolking 65 jaar of ouder (zie ook de figuur). Volgens de prognose van het CBS zal dit aandeel stijgen tot 22,0 procent in 2050. Stel dat we die 13,4 procent via migratie zouden willen vasthouden. Over de gehele periode 1997-2050 hebben we dan in totaal 17 miljoen immigranten nodig, ruim 300.000 per jaar (daarbij is geen rekening gehouden met bestaande vruchtbaarheidsverschillen tussen migranten en autochtonen). Het jaar 2011 geeft topdrukte aan de grens: 1,1 miljoen migranten, om de AOW van de jubelgeneratie 1946 te helpen meebetalen. Waarom zouden we trouwens bij 2050 stoppen? Omdat die migranten zelf ook ouder worden, moeten we immers vers bloed blijven aanvoeren om het aandeel 65-plussers op 13,4 procent te houden. Van immigranten heeft men steeds grotere doses nodig om hetzelfde effect te bereiken. Zodoende zou de bevolking van Nederland in 2025 zijn toegenomen tot 27 miljoen, in 2050 tot 39 miljoen, en in 2100 tot 109 miljoen.

Extreem jong

Deze absurde aantallen maken duidelijk dat migratie niet helpt tegen bevolkingsveroudering. Die veroudering vindt zijn oorzaak namelijk in processen die niets met migratie te maken hebben: primair de vruchtbaarheidsontwikkelingen (vroeger hoog, nu laag), secundair de sterfteontwikkelingen (steeds hogere levensverwachting). Het is overigens een misverstand om te menen dat de bevolking over 30 jaar ‘extreem oud’ zal zijn. Veeleer is het zo dat de bevolking in het verleden ‘extreem jong’ was en dat op dit moment nog steeds is. We zullen eenvoudigweg moeten accepteren dat die jonge structuur als gevolg van onze moderne patronen van sterven en kinderen krijgen nooit meer terugkeert. Voor zover dat maatschappelijke problemen oplevert, moeten we de organisatie van onze samenleving daarbij aanpassen en niet in paniek over immigratie gaan praten. 

Vol of oud?

Daarnaast speelt natuurlijk de wisselwerking tussen bevolkingsgroei en bevolkingsstructuur. ‘Nederland is vol’ en ‘Nederland wordt oud’ zijn beide tot op zekere hoogte waar, maar we kunnen niet beide problemen tegelijk ontlopen: een jonge bevolking kan alleen maar een groeiende zijn, en een stationaire of krimpende bevolking kan alleen maar een oude zijn. Een stuk ouder in elk geval dan we de afgelopen eeuw in Nederland gekend hebben. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) heeft onlangs in een behartenswaardige studie aangegeven hoe met een ‘generatie-bewust beleid’ de gevolgen van de vergrijzing tegemoet kunnen worden getreden. 

Onwerkelijk

Overigens hadden de VN-demografen zich (althans voor Nederland) de moeite van hun berekeningen kunnen besparen als zij de Maandstatistiek van de Bevolking van het CBS beter hadden bijgehouden. In 1990 stond daarin geschreven dat, om de leeftijdsstructuur in 2025 niet ouder te doen zijn dan in 1989, over de gehele periode zes à zeven miljoen (netto)migranten nodig zouden zijn, leidend tot een bevolkingsomvang van 26 miljoen in 2025. Daaraan werd toegevoegd: "... een demografisch scenario dat niet alleen onwerkelijk aandoet, maar ook bewijst dat een verdere veroudering van de bevolking gewoon een gegeven is". Tien jaar na dato hebben wij aan deze conclusie weinig toe te voegen.

LITERATUUR
Beer, J. de (1999), Bevolkingsprognose 1998-2050. Maandstatistiek van de Bevolking, januari 1999, blz. 8-19 en 66-75.
Cruijsen, H. (1990), Buitenlandse migratie kan ontgroening en vergrijzing niet tegenhouden. Maandstatistiek van de Bevolking, april 1990, blz. 10-11.
UN Population Division (2000), Replacement migration: Is it a solution to declining and ageing populations? http://www.undp.org/popin/wdtrends/replamigration.htm. [Het volledige rapport verschijnt naar verwachting in maart 2000]
WRR (1999), Generatiebewust beleid. Rapporten aan de regering, 55. Den Haag: Sdu.

Dr E. van Imhoff en drs N. van Nimwegen, NIDI