สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร
ข้อมูล วันประสูติ 12 พฤศจิกายน พ.ศ. 2428 วันสิ้นพระชนม์ 7 มีนาคม พ.ศ. 2494 พระอิสริยยศ สมเด็จพระบรมวงศ์เธอ กรมพระยา พระบิดา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมารดา เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์เนื่อง สนิทวงศ์ หม่อม หม่อมเอลิซาเบธ รังสิต ณ อยุธยา (สกุลเดิม ชาร์นแบร์เกอร์) บุตร หม่อมเจ้าปิยะรังสิต รังสิต หม่อมเจ้าสนิทประยูรศักดิ์ รังสิต หม่อมเจ้าจารุลักษณ์กัลยาณี รังสิต ราชวงศ์ ราชวงศ์จักรี

พลเอก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร พระนามเดิม พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ (๑๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๒๘ - ๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๔) พระราชโอรสองค์ที่ ๕๒ ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์เนื่อง สนิทวงศ์ ทรงเป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ดำรงพระชนม์ชีพอยู่เป็นพระองค์สุดท้าย

[แก้] พระประวัติ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร พระราชโอรสองค์ที่ ๕๒ ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์เนื่อง สนิทวงศ์ (ธิดาในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์) ประสูติในพระบรมมหาราชวังเมื่อวันพฤหัสบดี ขึ้น ๖ ค่ำ เดือน ๑๒ ปีระกา ตรงกับวันที่ ๑๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๒๘ ^[1] วันที่ ๒๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๒๘ หลังให้ประสูติกาลพระราชโอรสได้ ๑๒ วัน เจ้าจอมมารดา หม่อมราชวงศ์เนื่องก็ถึงแก่อนิจกรรม พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงอุ้มพระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ มาพระราชทานสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ด้วยพระองค์เอง พร้อมกับตรัสว่า ^[2]

ให้มาเป็นลูกแม่กลาง

สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงรับพระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ไว้อุปการะพร้อมทั้งพระเชษฐภคินี คือ พระองค์เจ้าเยาวภาพงศ์สนิท โดยทรงเลี้ยงดูพระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ ซึ่งทรงมีพระชนมายุใกล้เคียงกับเจ้าฟ้ามหิดลอดุยเดช เหมือนกับพระราชโอรสที่ประทานกำเนิดด้วยพระองค์เอง

พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ เสด็จไปศึกษาชั้นมัธยม ณ เมืองฮัสเบอรสตัด ประเทศเยอรมนี ในปี พ.ศ. ๒๔๔๒ จากนั้นทรงเข้าศึกษาในมหาวิทยาลัยไฮเดลแบร์กโดยทรงพระประสงค์ที่จะศึกษาวิชาแพทย์ แต่ในระยะแรกทรงศึกษาวิชากฎหมาย ตามพระราชประสงค์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อมาจึงทรงเปลี่ยนไปเรียนวิชาการศึกษา และยังทรงเข้าเรียนวิชาที่เกี่ยวกับการแพทย์บางอย่างเป็นส่วนพระองค์กับศาสตราจารย์ในมหาวิทยาลัยนั้นด้วย

พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ ทรงสำเร็จการศึกษา เดินทางกลับประเทศไทยเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็น พระองค์เจ้าต่างกรมที่ "กรมหมื่นชัยนาทนเรนทร"^[3] เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๗ ทรงรับราชการตำแหน่งผู้ช่วยปลัดทูลฉลอง กระทรวงศึกษาธิการ และทรงเป็นผู้บัญชาการโรงเรียนราชแพทยาลัย เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๘ ทรงปรับปรุงหลักสูตรการเรียนให้ได้มาตรฐาน โดยเฉพาะการพยาบาลผดุงครรภ์ ซึ่งในสมัยนั้นยังนิยมใช้การแพทย์แผนโบราณ คลอดบุตรโดยหมอตำแยกันอยู่ ทรงส่งเสริมให้ข้าราชบริพารในสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า เข้าเรียนต่อหลักสูตรของศิริราชพยาบาล ให้สนใจศึกษาวิชาแพทย์และพยาบาลแผนปัจจุบันให้มากขึ้น ทรงปลูกฝังความนิยมในการเรียนแพทย์ให้เป็นที่แพร่หลาย จัดการศึกษาในโรงเรียนแพทย์ให้มีมาตรฐาน นอกจากนี้พระองค์ท่านยังเป็นผู้โน้มน้าวสมเด็จเจ้าฟ้ามหิดลอดุลยเดช ให้ทรงสนพระทัยวิชาการแพทย์

พ.ศ. ๒๔๘๑ - ๒๔๘๖ ในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม พระองค์ทรงถูกกล่าวหาว่ามีส่วนร่วมอยู่ในกบฏพระยาทรงสุรเดช ทำให้พระองค์ถูกคุมขังที่เรือนจำบางขวางและตะรุเตา รวมทั้งถูกถอดออกจากฐานันดรศักดิ์^[4] แต่ได้มีการประกาศสถาปนาพระอิสริยยศฐานันดรศักดิ์ตามเดิม เมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๗ ในสมัยนายควง อภัยวงศ์ เป็นนายกรัฐมนตรี^[5]

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร สิ้นพระชนม์ที่วังถนนวิทยุ เมื่อวันที่ ๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๔ ด้วยพระโรคหืดและโรคพระหทัยวาย เป็นราชโอรสองค์สุดท้ายในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระชนม์ยืนที่สุด พระชนมายุ๖๕ ปี ๔ เดือน

ตราประจำพระองค์ และตราประจำราชสกุลรังสิต

[แก้] พระอิสริยยศ

• ๑๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๒๘ - ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๕๓ พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์
• ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๕๓ - ๑๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๕๗ พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์
• ๑๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๕๗ - ๑๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๕ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นชัยนาทนเรนทร ^[3]
• ๑๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๕ - ๙ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๖๘ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนชัยนาทนเรนทร
• ๙ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๖๘ - ๑๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมขุนชัยนาทนเรนทร
• ๑๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ - ๒๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๒ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนชัยนาทนเรนทร
• ๒๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๒ - ๒๐ กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๗ นายรังสิตประยูรศักดิ์ รังสิต ณ อยุธยา (ถอดพระอิสริยยศ)
• ๒๐ กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๗ - ๘ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนชัยนาทนเรนทร (คืนพระอิสริยยศ)
• ๘ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ - พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระชัยนาทนเรนทร ^[6] โดยมีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฎ ว่า

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระชัยนาทนเรทร จุฬาลงกรณราชวโรรส สยามสุขบทบุรัสการี เมตตาสีตลหฤทัย อาชชวมัททวัธยาศัยสุจารี วิวิธเมธีวงศาธิราชสนิท นวมนริศรสุมันตนบิดุล ติรณคุณสรณาภิรักษ ประยูรศักดิธรรมิกนาถบพิตร สิงหนาม ทรงศักดินา ๑๕๐๐๐ ตามอย่างธรรมเนียมพระองค์เจ้าต่างกรมทั้งปวง

• พ.ศ. ๒๔๙๕ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร ^[7] เมื่อสิ้นพระชนม์ โดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนกรมเป็น

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาชัยนาทนเรทร จุฬาลงกรณราชวโรรส สยามสุขบทบุรัสการี เมตตาสีตลหฤทัย อาชชวมัททวัธยาศัยสุจารี วิวิธเมธีวงศาธิราชสนิท นวมนริศรสุมันตนบิดุล ติรณคุณสรณาภิรักษ ประยูรศักดิธรรมิกนาถบพิตร

[แก้] การสมรส

กรมพระยาชัยนาทนเรนทร หม่อมเอลิซาเบท และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่วังถนนวิทยุ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๓

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร ทรงสมรสกับ หม่อมเอลิซาเบท รังสิต ณ อยุธยา (สกุลเดิม ชาร์นแบร์เกอร์) (Elisabeth Scharnberger) สตรีชาวเยอรมัน ณ ที่ทำการอำเภอเวสตมินสเตอร กรุงลอนดอน เมื่อวันที่ ๒๘ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๔๕ ทรงเป็นต้นราชสกุล รังสิต ทรงมีโอรส ๒ พระองค์และธิดา ๑ พระองค์ ได้แก่^{[8] [9]}

• หม่อมเจ้าปิยะรังสิต รังสิต ประสูติเมื่อวันที่ ๒๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๕๖ เสกสมรสกับ หม่อมเจ้าหญิงวิภาวดี รัชนี (พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวิภาวดีรังสิต) และมีหม่อม คือ พิทักษ์ แสงฤทธิ์
  • หม่อมราชวงศ์หญิงวิภานันท์ รังสิต สมรสกับ สวนิต คงสิริ และ วิลเลียม บี. บูธ
    • ปินิตา คงสิริ
    • นิตินันท์ คงสิริ
    • ปริศนา บูธ
  • หม่อมราชวงศ์หญิงปรียนันทนา รังสิต สมรสกับ มหาราช จักกัต สิงห์ แห่งชัยปุระ รัฐราชสถาน (Maharaj Jagat Singh of Jaipur) ต่อมาสมรสกับ ปานศักดิ์ รังสิพราหมณกุล
    • ราชกุมารี ลลิตยา กุมารี แห่งชัยปุระ
    • ราชกุมาร เทพราช สิงห์ แห่งชัยปุระ
  • หม่อมราชวงศ์ประทักษ์ รังสิต
• หม่อมเจ้าสนิทประยูรศักดิ์ รังสิต ประสูติเมื่อวันที่ ๑๙ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๖๐ เสกสมรสกับ อามีเลีย มอนตอลติ และ นาลินี สุขนิล
  • หม่อมราชวงศ์พงษ์สนิธ รังสิต สมรสกับ สมใจ เลิศสุวรรณ
  • หม่อมราชวงศ์หญิงจารุวรรณ รังสิต สมรสกับ อเล็กซานเดอร์ ซูรซก
    • อเล็กซานเดอร์ คิม ซูรซก
  • หม่อมราชวงศ์สายสนิธ รังสิต สมรสกับ ปิยะลักษณ์ เป้าเปรมบุตร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงวลัยลักษณ์ รังสิต
• หม่อมเจ้าจารุลักษณ์กัลยาณี รังสิต (ในปัจจุบันคือ ท่านผู้หญิงจารุลักษณ์กัลยาณี บูรณะนนท์) ประสูติเมื่อวันที่ ๗ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๖๗ ภายหลังได้กราบบังคมทูลลาออกจากฐานันดรศักดิ์แห่งพระราชวงศ์เพื่อทำการสมรส^[10] กับนายแพทย์เฉลิม บูรณะนนท์
  • จามิกร บูรณะนนท์ สมรสกับ เจน แอนโดรส
    • กัลยาณี แคทรีน บูรณะนนท์
    • ชัยยา คริสโตเฟอร์ บูรณะนนท์
  • ฉันทกะ บูรณะนนท์ สมรสกับ ซิลเวีย ซีสนิส
    • ฉันทกะ บูรณะนนท์ Jr.

[แก้] พระกรณียกิจ

กรมหมื่นชัยนาทนเรนทร ทรงจัดตั้งวิชาแพทย์ปรุงยาขึ้นในโรงเรียนราชแพทยาลัย ตามที่กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถได้ทรงปรารภเกี่ยวกับการขาดแคลนแพทย์ปรุงยาในกองทัพ ต่อมาจึงเปลี่ยนชื่อเป็นโรงเรียนเภสัชกรรม ในปี พ.ศ. ๒๔๗๖ กรมหมื่นชัยนาทนเรนทร ทรงได้รับการเชิดชูเฉลิมพระเกียรติ์เป็น พระบิดาของวิทยาศาสตร์เภสัชกรรมแห่งประเทศไทย

• พ.ศ. ๒๔๖๐ ทรงดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมมหาวิทยาลัย ทรงจัดตั้งกองนักเรียนแพทย์เสือป่า และทรงตำแหน่งผู้บังคับการกรมนักเรียนแพทย์เสือป่าหลวง
• พ.ศ. ๒๔๖๑ ทรงดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมสาธารณสุข
• พ.ศ. ๒๔๖๕ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนขึ้นเป็นกรมขุนชัยนาทนเรนทร
• พ.ศ. ๒๔๖๘ ทรงลาออกจากราชการเนื่องจากพระอนามัยไม่สมบูรณ์
• พ.ศ. ๒๔๙๐ ทรงได้รับแต่งตั้งให้เป็นประธานคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช^[11]
• พ.ศ. ๒๔๙๓ โปรดเกล้าฯ ให้เป็นประธานองคมนตรี^[12] พระราชทานยศพลเอกนายทหารพิเศษประจำกองพันที่ ๑ กรมทหารราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษาพระองค์ และให้สถาปนาพระยศเป็นกรมพระชัยนาทนเรนทร และดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์^[13]

[แก้] เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (น.ร.)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ (ป.จ.ว.)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ภ.)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นมหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นมหาวชิรมงกุฏ (ม.ว.ม)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์วัลลภาภรณ์ (ว.ภ.)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์วชิรมาลา (ว.ม.ล.)
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๕ ชั้นที่ ๒ (จ.ป.ร.๒)
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๖ ชั้นที่ ๒ (ว.ป.ร.๒)
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๗ ชั้นที่ ๒ (ป.ป.ร.๒)
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๘ ชั้นที่ ๑ (อ.ป.ร.๑)
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๙ ชั้นที่ ๑ (ภ.ป.ร.๑)

[แก้] ราชตระกูล

[แก้] อ้างอิง

1. ^ ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. ISBN 974-222-648-2
2. ^ จุลลดา ภักดีภูมินทร์. เลาะวัง. กรุงเทพฯ : โชคชัยเทเวศร์ (1988), 2535. 416 หน้า. ISBN 974-420-045-6
3. ^ ^{3.0 3.1} ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งกรม, เล่ม ๓๑, ตอน ๐ง, ๑๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๕๗, หน้า ๑๘๓๕
4. ^ ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง ถอดยศฐานันดรศักดิ์แห่งพระราชวงศ์และบรรดาศักดิ์, เล่ม ๕๖, ตอน ๐ ง, ๒๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๒ ,หน้า ๒๖๑๗
5. ^ ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ สถาปนา นายรังสิตประยูรศักดิ์ รังสิต ณ อยุธยา กลับดำรงฐานะและฐานันดรศักดิ์แห่งพระราชวงศ์ตามเดิม, เล่ม ๖๑, ตอน ๕๙ ก, ๒๐ กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๗, หน้า ๘๔๘
6. ^ ราชกิจจานุเบกษา, การสถาปนาพระราชวงศ์, เล่ม ๖๗, ตอน ๖๙, ๙ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓, หน้า ๔๙๐
7. ^ ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ เลื่อนกรม พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระชัยนาทนเรนทร, เล่ม ๖๙, ตอน ๗ ก, ๒๙ มกราคม พ.ศ. ๒๔๙๕, หน้า ๗๗
8. ^ HRH Prince RANGSIT PRAYURASAKDI
9. ^ กิติวัฒนา (ไชยันต์) ปกมนตรี, หม่อมราชวงศ์. สายพระโลหิตในพระพุทธเจ้าหลวง. กรุงเทพฯ : ดีเอ็มดี, พ.ศ. 2551. 290 หน้า. ISBN 978-974-312-022-0
10. ^ ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักพระราชวัง เรื่อง ลาออกจากฐานันดรศักดิ์ (หม่อมเจ้าจารุลักษณ์กัลยาณี รังสิต), เล่ม ๖๒, ตอน ๓๙ ง, ๒๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๘, หน้า ๑๑๑๓
11. ^ ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ แต่งตั้งอภิรัฐมนตรี, เล่ม ๖๔, ตอน ๕๔ ก, ๑๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๙๐, หน้า ๖๘๘
12. ^ ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งประธานองคมนตรี (พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยุรศักดิ์ กรมขุนชัยนาทนเรนทร), เล่ม ๖๗, ตอน ๑๘ ก, ๒๘ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๙๓, หน้า ๓๙๘
13. ^ ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ แต่งตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ (พลเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยุรศักดิ์ กรมพระชัยนาทนเรนทร), เล่ม ๖๗, ตอน ๓๒ ก, ๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๙๓, หน้า ๖๔๔

[แก้] แหล่งข้อมูลอื่น

• คลองรังสิต
• รัฐสภาไทยใต้ร่มพระบารมี

ด • พ • ก พระราชโอรสและพระราชธิดาในรัชกาลที่ 5 ที่ได้ทรงกรม พระราชโอรส กรมพระกำแพงเพ็ชรอัครโยธิน · กรมพระจันทบุรีนฤนาถ · กรมพระยาชัยนาทนเรนทร · กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ · กรมหมื่นไชยาศรีสุริโยภาส · กรมขุนเทพทวาราวดี · กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช · กรมหลวงนครราชสีมา · กรมพระนครสวรรค์วรพินิต · กรมหลวงปราจิณกิติบดี · กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม · กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ · กรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราชัย · กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ · กรมหลวงลพบุรีราเมศร์ · กรมขุนศรีธรรมราชธำรงฤทธิ์ · กรมหลวงสงขลานครินทร์ · กรมหมื่นสรรควิสัยนรบดี · กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร · กรมหลวงสุโขทัยธรรมราชา พระราชธิดา กรมพระเทพนารีรัตน์ · กรมขุนพิจิตรเจษฎ์จันทร์ · กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร · กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร · กรมขุนศรีสัชนาลัยสุรกัญญา · กรมขุนสวรรคโลกลักษณวดี · กรมขุนสุพรรณภาควดี · กรมขุนอู่ทองเขตขัตติยนารี เจ้าต่างกรม ใน รัชกาลที่ 1 • รัชกาลที่ 2 • รัชกาลที่ 3 • รัชกาลที่ 4 • รัชกาลที่ 5 • วังหน้าและวังหลัง