พ่อขุนมังราย

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

พญาเม็งราย ถูกเปลี่ยนทางมาที่นี่ สำหรับชื่ออำเภอ ดูที่ อำเภอพญาเม็งราย

พระราชานุสาวรีย์ พ่อขุนมังราย ที่ห้าแยกพ่อขุน จังหวัดเชียงราย

พญามังราย เป็นปฐมกษัตริย์แห่งอาณาจักรล้านนา โดยทรงย้ายเมืองหลวงจากเมืองเชียงแสน มาสู่เมืองเชียงราย และในที่สุดก็ทรงตั้งเมืองเวียงพิงค์ หรือเชียงใหม่เป็นราชธานี

[แก้] พระราชประวัติ

พญามังรายเป็นพระราชโอรสในพระเจ้าลาวเม็งแห่งราชวงศ์ลวจังกราชผู้ครองหิรัญนครเงินยาง (อ.เชียงแสนปัจจุบัน) กับพระนางอั้วมิ่งจอมเมือง พระราชธิดาของท้าวรุ่งแก่นชายเจ้าเมืองเชียงรุ่ง ท้าวรุ่งแก่นชายทรงตั้งพระนามพระธิดาใหม่ว่าพระนางเทพคำข่ายหรือเทพคำขยายเพื่อเป็นมงคลนาม พญามังรายเป็นเชื้อสาย ของพระเจ้าลวจังกราชปกครองชนเผ่าไทยยวน ซึ่งมีอาณาจักร ของตนเรียกอาณาจักรหิรัญนครเงินยาง ได้สร้างเมืองหิรัญนครเงินยางเป็นเมืองหลวงขึ้นทีริมฝั่งแม่น้ำโขงเมื่อประมาณ พ.ศ. 1182 พญามังรายประสูติวันอาทิตย์ แรม 9 ค่ำ เดือน 3 ปีจอ สัมฤทธิ์ศกจุลศักราช 600 (พ.ศ. 1781) เวลาย่ำรุ่ง พญามังรายมีโอรส 3 องค์ ได้แก่ เจ้าขุนเครื่อง เจ้าขุนคราม (ไชยสงคราม) และเจ้าขุนเครือ พญามังรายเสด็จสวรรคตเมื่อ พ.ศ. 1860 รวมพระชนมายุ 79 ชันษา

[แก้] การศึกษา

เจ้าชายมังราย (พญามังราย) ทรงรับการศึกษาที่สำนักอิสิฤๅษีร่วมกันกับเจ้าชายงำเมือง (พ่อขุนงำเมือง) และเจ้าชายราม (พ่อขุนรามคำแหง) แล้วได้รำเรียนวิชาจบแล้วก็ย้ายไปสุกทันตฤๅษีก็ยังพบสหายอยู่เมื่อเรียนวิชาสำเร็จเจ้าชายทั้งสามเห็นว่าต้องแยกจากกันจึงดื่มน้ำสาบานว่าจะเป็นเพื่อนกันตลอดไปแล้วได้พูดว่า หากใครบ่ซื่อคิดคดขอให้ตายในสามวันอย่าให้ทันในสามเดือนอย่าให้เคลื่อนในสามปี จากนั้นเจ้าชายทั้งสามก็กลับบ้านเมืองของตนไป

เมื่อพระองค์มีพระชนมายุได้ 20 พรรษาพญาลาวเม็งก็เสด็จสวรรคต พญามังรายจึงเสวยราชสมบัติแทน ต่อมาพระองค์ได้ไปตีเมืองหริภุญชัยแล้วได้ชัยชนะจึงสร้างเมืองใหม่ขึ้นมาแล้วเชิญสหายรักของท่านมาร่วมหาทำเลที่จะสร้างเมืองใหม่แล้วในที่สุดพ่อเมืองทั้งสามก็หาทำเลได้แล้วตั้งชื่อว่า

[แก้] นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่

นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่ (เชียง (*เจียง)ในภาษาล้านนา แปลว่า เขา ดังนั้น เชียงใหม่ หรือ เจียงใหม่ จึงแปลว่า เขาใหม่นั่นเอง) เป็นเมืองที่พญามังรายทรงเลือกทำเลที่ตั้ง โดยเห็นว่าเป็นเมืองที่ไกลจากการรุกรานของจีนราชวงศ์มองโกลมากกว่าเมืองเชียงราย เมืองหลวงเดิม ซึ่งปัจจุบันเมืองที่สร้างขึ้นใหม่นี้ก็คือจังหวัดเชียงใหม่ในปัจจุบัน

ตามหลักสูตรการศึกษาของไทยมักกล่าวว่าเมืองเชียงใหม่นี้สร้างขึ้นโดยความร่วมมือของ 3 กษัตริย์เชื้อไท ได้แก่ พญามังราย พ่อขุนรามคำแหง (อาณาจักรสุโขทัย) และพ่อขุนงำเมือง (เมืองพะเยา) ซึ่งข้อมูลทางวิชาการปัจจุบันระบุว่าไม่มีทางเป็นไปได้ เนื่องจากสมัยก่อน การสร้างเมืองย่อมเป็นความลับต่อเมืองอื่น ดังนั้น การบอกว่ากษัตริย์ทั้ง 3 ร่วมมือกันนั้นย่อมขัดกับความเป็นจริง แต่อย่างไรก็ตาม มีความเป็นไปได้ที่ทั้ง 3 พระองค์จะเป็นพันธมิตรกัน เนื่องจากอาณาจักรจีนได้ตีอาณาจักรพุกามในพม่าปัจจุบันแตก ซึ่งในขณะนั้นถือเป็นอาณาจักรที่ยิ่งใหญ่มาก ทำให้เกิดการร่วมมือกันของกษัตริย์ไททั้ง 3

• ออกเสียงตามภาษาถิ่นภาคเหนือ

[แก้] พระราชกรณียกิจ

เมื่อพระชนมายุได้ 20 ชันษา พระเจ้าลาวเม็งสวรรคต พญามังรายเสวยราชสมบัติปกครองเมืองหิรัญนครเงินยางสืบต่อมา นับเป็นราชกาลที่ 25 แห่งราชวงศ์ลวจังกราช เมื่อพระองค์ได้ขึ้นครองราชสมบัติแล้วก็ทรงพระราชดำริว่า แว่นแคว้นโยนก ประเทศนี้ มีท้าวพระยาหัวเมืองต่างๆ ซึ่งเป็นเชื้อวงศ์ของปู่เจ้าลาวจก (ลวจังกราช) ต่างก็ปกครองอย่างสามัคคีปรองดองเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน อีกประการหนึ่งบ้านเมืองใด หากมีผู้เป็นใหญ่ปกครองบ้านเมืองมากเจ้าหลายนายก็มักจะสร้างความทุกข์ยากให้แก่ ไพร่บ้านพลเมืองของตน และถ้าหากมีศัตรูต่างชาติเข้าโจมตีก็อาจจะเสียเอกราชของชนชาติไทยได้โดยง่าย

ฉะนั้นเพื่อความเป็นปึกแผ่นของบ้านเมือง พญามังรายจึงมีพระประสงค์ที่จะรวบรวมหัวเมืองต่างๆ เข้าเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน วิธีดำเนินตามนโยบายก็คือ แต่งพระราชสาสน์ไปถึงบรรดาหัวเมืองต่างๆ ให้เข้ามายอมอ่อนน้อมในบรมโพธิสมภารของพระองค์เสียแต่ โดยดีหาไม่แล้วพระองค์จะทรงยกกองทัพไปปราบปราม

• พ.ศ. 1805 พญามังรายทรงสร้างเมืองเชียงรายโดยการก่อกำแพงเมืองโอบเอาดอยจอมทองไว้ท่ามกลางเมือง ต่อมาตีได้เมืองของ ชาวลัวะคือ ม้งคุมม้งเคียนแล้วขนานนามเมืองใหม่ว่า เมืองเชียงตุง

• พ.ศ. 1818 ขณะที่ประทับที่เมืองฝาง ซึ่งเป็นเมืองที่สร้างมาแต่ครั้งพระเจ้าลวจังกราช เมืองฝางมีอาณาเขตติดต่อกับอาณาจักรหริภุญชัย ของพญายีบา พญามังรายทรงทราบเรื่องราวของความเจริญรุ่งเรือง และความอุดมสมบูรณ์ของเมืองหริภุญชัย พระองค์ทรงมอบ ให้ขุนฟ้าขุนนางเชื้อสายลัวะเป็นผู้รับอาสาเข้าไปเป็นไส้ศึกทำกลอุบายให้พญายีบามาหลงเชื่อ และทำให้ชาวเมืองหริภุญชัยเกลียดชัง พญายีบา พญามังรายทรงมุ่งมั่นที่จะขยายพระราชอำนาจเหนือดินแดนลุ่มแม่น้ำปิงตอนบนให้ได้ จึงมอบเมือง เชียงรายให้แก่ขุนเครื่องปกครอง ส่วนพระองค์มาประทับที่เมืองฝาง

ต่อมาพระองค์ทรงกรีฑาทัพเข้าตีเมืองพม่า แต่ด้วยเกรงในพระราชอำนาจ จึงถวายพระนางปายโคเป็นพระมเหสี เมื่อพระนางอั้วเวียงชัยทราบก็ทรงสลดพระทัย เนื่องจากทรงระลึกได้ว่าพญามังรายทรงผิดคำสาบาน ที่พระองค์ทรงสาบาน ในเมื่อประทับอยู่ที่เชียงแสนว่า จะมีมเหสีเพียง พระองค์เดียว พระนางจึงสละพระองค์ออกจากพระราชวัง ออกบวชชี ซึ่งเชื่อกันว่า ต่อมาบริเวณที่พระนางไปบวชนั้น เป็น เวียงกุมกาม

• พ.ศ. 1824 ขุนฟ้าสามารถทำการได้สำเร็จ โดยหลอกให้พญายีบาเดินทางไปขอกำลังพลจากพญาเบิกเจ้าเมืองเขลางค์นคร(โอรสของพญายีบา) พญามังรายจึงสามารถเข้าเมืองหริภุญชัยได้พระองค์ทรงมอบเมืองหริภุญชัยให้ขุนฟ้าปกครอง ส่วนพระองค์ได้มาสร้างเมืองชั่วคราวขึ้นว่าเวียงชะแวและต่อมาก็สร้างเมืองขึ้นใหม่ซึ่ง อยู่ทางตะวันออกเฉียงเหนือให้ชื่อว่า เมืองกุมกาม หรือเวียงกุมกาม ต่อมาพญามังรายทอดพระเนตรชัยภูมิระหว่างดอยอ้อยช้าง(ดอยสุเทพ)ด้านตะวันตกกับแม่น้ำปิง ด้านตะวันออก ทรงพอพระทัยจึงสร้างเมืองแห่งใหม่ให้นามว่า เมืองนพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่ เมื่อวันที่ 12 เมษายน พ.ศ. 1839 เรียกสั้นๆ ว่า นครเชียงใหม่ พญามังรายได้ย้ายเมืองหลวง จากเวียงกุมกามสถาปนาเมืองใหม่แห่งนี้ให้เป็นศูนย์กลางการปกครอง ของอาณาจักรล้านนามีอำนาจเหนือ ดินแดนลุ่มแม่น้ำปิง แม่น้ำวัง แม่น้ำกกถึงแม่น้ำโขงตอนกลางจนถึงหัวเมืองไทยใหญ่ (เงี้ยว) 11 หัวเมืองลุ่มแม่น้ำสาละวิน

พญามังรายเสด็จสวรรคตเพราะต้องอสนีบาตเมื่อเสด็จประพาสตลาด เชื่อกันว่าเป็นปาฏิหารย์ของ พระนางอั้วเวียงชัย

[แก้] อนุสรณ์สถาน

ด้วยความสำนึกในพระกรุณาธิคุณของพ่อขุนมังราย จึงได้มีการสร้างอนุสรณ์สถาน และการรำลึกถึงพ่อขุนมังราย อาทิ

• สะพานเม็งรายอนุสรณ์ จังหวัดเชียงใหม่
• พระราชานุสาวรีย์ พ่อขุนมังราย ที่ห้าแยกพ่อขุน จังหวัดเชียงราย

[แก้] อ้างอิง

• บุคคลสำคัญและปราชญ์ชาวบ้าน พระมหากษัตริย์ พญามังราย จากเว็บกาญจนาภิเษก

สมัยก่อนหน้า		พ่อขุนมังราย		สมัยถัดไป
พญาลาวเม็ง ราชวงศ์ลาว (ไม่ทราบปี - 1801)		กษัตริย์แห่งหิรัญนครเงินยางเชียงแสน (ราชวงศ์ลาว (พ.ศ. 1801 - 1805))		—
—		กษัตริย์แห่งอาณาจักรโยนก (เชียงราย) (ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1805 - 1835))		—
		เจ้าเมืองเชียงราย (ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1805 - 1816))		ขุนเครื่อง ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1816 - ไม่ทราบปี)
เจ้าลาวครัวกาว ราชวงศ์ลาว (ประมาณพ.ศ. 1770)		เจ้าเมืองฝาง (ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1816 - 1835))		ท้าวน้ำท่วม ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1854 - ไม่ทราบปี)
พระยายีบา ราชวงศ์หริภุญชัย (พ.ศ. 1814 - 1835)		กษัตริย์แห่งหริภุญชัย (ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1835))		—
		ผู้รั้งเมืองหริภุญชัย (ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1835 - 1837))		ขุนอ้ายฟ้า (พ.ศ. 1837 - ไม่ทราบปี)
—		กษัตริย์แห่งอาณาจักรล้านนา (ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1835 - 1854))		พญาไชยสงคราม ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1854 - 1868)
		ผู้รั้งเวียงกุมกาม (ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1837 - 1839))		ไม่ทราบ
		ผู้รั้งเวียงเชียงใหม่ (ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1839 - 1854))		พญาไชยสงคราม ราชวงศ์เม็งราย (พ.ศ. 1854) (4 เดือน)

ด • พ • ก ลำดับกษัตริย์แห่งอาณาจักรล้านนา เรียงตามปีพุทธศักราช พุทธศตวรรษที่ 19 รายพระนาม 1800 18 10 18 20 18 30 18 40 18 50 18 60 18 70 18 80 18 90 1900 พ่อขุนเม็งรายมหาราช พญาไชยสงคราม พญาแสนภู คำ พญาผายู กือ พุทธศตวรรษที่ 20 รายพระนาม 1900 19 10 19 20 19 30 19 40 19 50 19 60 19 70 19 80 19 90 2000 กือนา แสนเมืองมา สามฝั่งแกน ติโลกราช พุทธศตวรรษที่ 21 รายพระนาม 2000 20 10 20 20 20 30 20 40 20 50 20 60 20 70 20 80 20 90 2100 ติโลกราช พระยอด ศิริธรรมจักรพรรดิ เมืองเกษเกล้า ซายคำ a b c ว่าง เมกุฏิ คำอธิบายสัญลักษณ์ a = พระเมืองเกษเกล้า b = พระนางจิรประภามหาเทวี c = พระไชยเชษฐา ███ = ราชวงศ์เม็งราย ███ = ไม่มี/ไม่ทราบราชวงศ์