สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
ข้อมูล วันประสูติ ๒๑ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๐๕ วันสิ้นพระชนม์ ๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๘๖ พระอิสริยยศ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ พระบิดา พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มารดา เจ้าจอมมารดาชุ่ม

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ (21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 - 1 ธันวาคม พ.ศ. 2486) ทรงเป็นพระราชโอรสองค์ที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาชุ่ม เมื่อวันเสาร์ แรม 9 ค่ำ เดือน 7 ปีจอ ตรงกับวันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 พระองค์ยังทรงเป็นต้นราชสกุลดิศกุล

[แก้] พระประวัติ

[แก้] ประสูติ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาชุ่ม ภายในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 พระองค์ได้รับพระราชทานพระนามจากสมเด็จพระบรมชนกนาถเมื่อวันสมโภชเดือน โดยมีรายละเอียดว่า^[1]

"สมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าแผ่นดินสยามผู้พระบิดา ขอตั้งนามกุมารบุตรที่เกิดแต่ชุ่มเล็กเป็นมารดานั้น และซึ่งคลอดในวันเสาร์ แรม 9 ค่ำ เดือน 7 ปีจอจัตวาศกนั้น ว่าดังนี้ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร นาคนาม ขอจงเจริญชนมายุ วรรณ สุข พล ปฏิภาณ สรรพสิริสวัสดิพิพัฒนมงคลทุกประการ สิ้นกาลนานต่อไป เทอญ"

ชาววังโดยทั่วไป เรียกกันว่า "พระองค์ดิศ" โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงนำเอานามของพระอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ) ซึ่งเป็นบิดาของเจ้าจอมมารดาชุ่มมาตั้งพระราชทาน เนื่องจากทรงพระราชดำริว่าท่านเป็นคนซื่อตรง^[2]

[แก้] ทรงศึกษา

พระองค์ทรงเริ่มเรียนหนังสือไทยชั้นต้นจากสำนักคุณแสงและคุณปาน ราชนิกุล ในพระบรมมหาราชวัง ทรงศึกษาภาษาอังกฤษในโรงเรียนหลวง ซึ่งมีมิสเตอร์ ฟรานซิส ยอร์ช แพตเตอร์สัน เป็นพระอาจารย์

• พ.ศ. ๒๔๑๘ เมื่อมีพระชนม์ได้ 13 พรรษา ได้ทรงผนวชเป็นสามเณรที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม สมเด็จกรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ทรงเป็น พระอุปัชฌาย์ และประทับจำพรรษาที่วัดบวรนิเวศวิหาร
• พ.ศ. ๒๔๒๐ ทรงสำเร็จการศึกษาจากโรงเรียนนายร้อยทหารบก ได้รับพระราชทานยศเป็นนายร้อยตรีทหารมหาดเล็ก บังคับกองแตรวง พระชนมายุได้ 15 ปี

[แก้] สิ้นพระชนม์

เมื่อวันที่ ๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๘๖ ที่วังวรดิศ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ สิ้นพระชนม์ สิริรวมพระชนม์มายุได้ ๘๑ พรรษา ได้ทรงประกอบพระกรณียกิจด้านต่าง ๆ ซึ่งล้วนแต่เป็นงานใหญ่ และงานสำคัญอย่างยิ่ง ของบ้านเมือง ทรงเป็นกำลังสำคัญในการบริหารประเทศหลายด้าน และทรงเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นอย่างสูง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เคยตรัสชมพระองค์ เปรียบเทียบว่าเป็นเสมือน "เพชรประดับพระมหาพิชัยมงกุฎ" ผลงานด้านต่าง ๆ ของพระองค์แสดงให้เห็นถึงพระอัจฉริยภาพอันสูง เป็นที่ประจักษ์แก่มหาชนทุกยุคทุกสมัย

[แก้] พระกรณียกิจ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงฉายกับ เจ้าจอมมารดาชุ่ม ในรัชกาลที่ ๔

• พ.ศ. ๒๔๒๒ ได้รับพระราชทานยศเป็นนายร้อยโท ผู้บังคับการทหารม้า ในกรมทหารมหาดเล็กและในปีเดียวกันนี้ได้รับพระราชทานยศเป็น นายร้อยเอก ราชองค์รักษ์ประจำพระองค์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระชนมายุได้ 17 ปี
• พ.ศ. ๒๔๒๓ ได้รับพระราชทานยศเลื่อนเป็นนายพันตรี ผู้สนองพระบรมราชโองการ ว่าการกรมทหารมหาดเล็ก
• พ.ศ. ๒๔๒๔ โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายไปสังกัดกรมทหารปืนใหญ่ ซึ่งเรียกกันในสมัยนั้นว่า "กรมกองแก้วจินดา" ทรงจัดตั้งโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ
• พ.ศ. ๒๔๒๕ ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม โดยสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ทรงเป็นพระ อุปัชฌาย์ และประทับจำพรรษาที่วัดนิเวศธรรมประวัติ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
• พ.ศ. ๒๔๒๘ โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายไปเป็นผู้บังคับการทหารมหาดเล็ก และได้รับพระราชทานยศเป็นนายพันโท
• พ.ศ. ๒๔๒๙ โปรดเกล้าฯ พระราชทานพระสุพรรณบัฎ และทรงประกาศแต่งตั้งให้ดำรงพระอิสริยยศ เป็น "กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ"
• พ.ศ. ๒๔๓๐ โปรดเกล้าฯ ให้เป็นผู้บัญชาการทหารบก
• พ.ศ. ๒๔๓๑ ได้รับพระราชทานยศเป็นนายพลตรี
• พ.ศ. ๒๔๓๒ โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายจากงานฝ่ายทหารไปปฏิบัติงานทางพลเรือน ทรงเป็นผู้กำกับ กรมธรรมการ
• พ.ศ. ๒๔๓๓ โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนขึ้นเป็นอธิบดีกรม ศึกษาธิการ
• พ.ศ. ๒๔๓๕- ๕๘ โปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งเสนาบดี กระทรวงมหาดไทย
• พ.ศ. ๒๔๔๒ โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนพระอิสริยยศเป็น "กรมหลวงดำรงราชานุภาพ"
• พ.ศ. ๒๔๕๔ โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนพระอิสริยยศ เป็น "กรมพระดำรงราชานุภาพ"
• พ.ศ. ๒๔๕๘ ดำรงตำแหน่งนายกหอพระสมุดสำหรับ พระนคร
• พ.ศ. ๒๔๖๖ ดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมุรธาธร และเป็นนายพลเอก
• พ.ศ. ๒๔๖๘ ดำรงตำแหน่งอภิรัฐมนตรี
• พ.ศ. ๒๔๖๙ ดำรงตำแหน่งนายก ราชบัณฑิตยสภา
• พ.ศ. ๒๔๗๒ โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อน พระอิสริยยศเป็น "สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ"

[แก้] พระอิสริยยศ

• พ.ศ. ๒๔๐๕ พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร
• พ.ศ. ๒๔๑๑ พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร
• พ.ศ. ๒๔๒๙ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ (ทรงศักดินา ๑๕๐๐๐)^[3]
  • เจ้ากรม - หมื่นดำรงราชานุภาพ (ศักดินา ๖๐๐)
  • ปลัดกรม - หมื่นปราบบรพล (ศักดินา ๔๐๐)
  • สมุห์บาญชี - หมื่นสกลคณารักษ์ (ศักดินา ๓๐๐)

• พ.ศ. ๒๔๔๒ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงดำรงราชานุภาพ (ทรงศักดินา ๑๕๐๐๐)
  • เจ้ากรม - หลวงดำรงราชานุภาพ (ศักดินา ๖๐๐)
  • ปลัดกรม - ขุนปราบบรพล (ศักดินา ๔๐๐)
  • สมุห์บาญชี - หมื่นสกลคณารักษ์ (ศักดินา ๓๐๐)

• พ.ศ. ๒๔๕๔ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระดำรงราชานุภาพ อิสสริยลาภบดินทร์ สยามพิชิตินทรวโรปการ มโหฬารราชกฤตยานุสร อาทรประพาสการสวัสดิ์ วรรัตนปัญญาศึกษาพิเศษ นรินทราธิเบศบรมวงศ์อดิศัย ศรีรัตนตรัยคุณธาดา อุดมเดชานุภาพบพิตร(ทรงศักดินา ๑๕๐๐๐)^[4]
  • เจ้ากรม - พระดำรงราชานุภาพ (ศักดินา ๘๐๐)
  • ปลัดกรม - หลวงปราบบรพล (ศักดินา ๖๐๐)
  • สมุห์บาญชี - ขุนสกลคณารักษ์ (ศักดินา ๔๐๐)

• พ.ศ. ๒๔๗๒ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ อิสสริยลาภบดินทร สยามวิชิตินทรวโรปการ มโหฬารรัฐประศาสน์ ปิยมหาราชนรานุศิษย์ ไพศาลราชกฤตยการี โบราณคดีปวัติศาสตรโกศล คัมภีรพนธ์นิรุกติปฏิภาน ราชบัณฑิตวิธานนิติธรรมสมรรถ ศึกษาภิวัธปิยวาที ขันติสัตยตรีสุจริตธาดา วิมลรัตนปัญญาอาชวาศรัย พุทธาทิไตรสรณาทร พิเศษคุณาภรณ์ธรรมิกนาถบพิตร (ทรงศักดินา ๓๕๐๐๐)
  • เจ้ากรม - พระยาดำรงราชานุภาพ (ศักดินา ๑๐๐๐)
  • ปลัดกรม - พระปราบบรพล (ศักดินา ๘๐๐)
  • สมุห์บาญชี - หลวงสกลคณารักษ์ (ศักดินา ๕๐๐)

[แก้] พระโอรสและพระธิดา

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดาทั้งหมด ๓๗ องค์ สิ้นชีพิตักษัยตั้งแต่ทรงพระเยาว์ก่อน ๑ ปี ๔ องค์ เหลือ ๓๓ องค์

[แก้] หม่อมเฉื่อย ยมาภัย

กรมพระยาดำรงราชานุภาพ กับพระธิดา คือหม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย หม่อมเจ้าหญิงพิไลยเลขา และหม่อมเจ้าหญิงพัฒนายุ

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมเฉื่อยทั้งหมด ๑๐ องค์ คือ

• พันโทหม่อมเจ้าจุลดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๒๔-๒๔๙๐) เษกสมรสกับ หม่อมแช่ม เปาโรหิตย์
  • หม่อมราชวงศ์สังขดิศ ดิศกุล
• หม่อมเจ้าอิทธิดำรง ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๒๙-๒๔๓๖)
• หม่อมเจ้าทรงวุฒิภาพ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๓๒-๒๔๖๙) เษกสมรสกับ หม่อมราชวงศ์สอิ้ง สนิทวงศ์ และ หม่อมราชวงศ์หญิงสุทธิสอาด สนิทวงศ์
• หม่อมเจ้าหญิงแฝด
• หม่อมเจ้าหญิงแฝด
• หม่อมเจ้ารัชลาภจิรฐิษ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๓๖-๒๔๔๓)
• หม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย ดิศกุล(พ.ศ. ๒๔๓๘-๒๕๓๓)
• หม่อมเจ้าหญิงพิไลยเลขา ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๐-๒๕๒๘)
• หม่อมเจ้าบันดาลสวัสดี ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๒-๒๔๖๙) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าไตรทิพย์เทพสุต เทวกุล
• หม่อมเจ้าดิศศานุวัติ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๕-๒๕๑๐) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าลุอิสาณ์ จักรพันธุ์

[แก้] หม่อมนวม โรจนดิศ

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมนวมทั้งหมด ๕ องค์ คือ

• หม่อมเจ้าหญิงจงจิตรถนอม ดิศกุล(พ.ศ. ๒๔๒๙-๒๕๒๑)
• หม่อมเจ้าหญิงพร้อมเพราพรรณ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๖๗) เษกสมรสกับ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร
• หม่อมเจ้าหญิงสรรพสมบูรณ์ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๓๖-๒๔๖๓)
• หม่อมเจ้าหญิงอีก ๒ องค์

[แก้] หม่อมลำดวน วสันต์สิงห์

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมลำดวนทั้งหมด ๗ องค์ คือ

• หม่อมเจ้าพัฒนายุคุณวรรณ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๐-๒๕๑๖)
• หม่อมเจ้าหญิงแฝด (พ.ศ. ๒๔๔๐)
• หม่อมเจ้าสิวลีวิลาศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๓-๒๕๓๕)
• หม่อมเจ้าทักษิณาธร ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๖-๒๕๑๕)
• หม่อมเจ้าพิศิษฐ์ดิศพงษ์ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๘-๒๕๐๙ ท่านพ่อของ หม่อมราชวงศ์ปรียางศรี วัฒนคุณ) เษกสมรสกับ หม่อมสวาสดิ์ เกตุทัต
• หม่อมเจ้าสุมณีนงเยาว์ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๑-ปัจจุบัน?) เษกสมรสกับ พ.อ.สุวัฒน์ วินิจฉัยกุล
• หม่อมเจ้าหญิง สิ้นชีพพิตักษัยเมื่อวันประสูติ

[แก้] หม่อมแสง ศตะรัตน์

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมแสงทั้งหมด ๖ องค์ คือ

• หม่อมเจ้าหญิงมารยาตรกัญญา ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๕-๒๕๔๙) สิ้นชีพิตักษัย ๑๑ ธันวาคม ๒๕๔๙
• หม่อมเจ้าหญิงพรพิลาศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๗-๒๕๑๙) เษกสมรสกับ ชวน บุนนาค
• หม่อมเจ้าหญิงพวงมาศผกา ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๐-๒๕๒๖)
• หม่อมเจ้าศุกรวรรณดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๒-๒๕๑๙) เษกสมรสกับ หม่อมลดา อินทรกำแหง
• หม่อมเจ้าหญิงเราหิณาวดี ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๕-๒๔๒๗) เษกสมรสกับ หม่อมหลวงฉายชื่น กำภู
• หม่อมเจ้าหญิงกฤษณาพักตรพิมล ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๖๐-ปัจจุบัน?) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าประสพสุข ศุขสวัสดิ์

[แก้] หม่อมเจิม สนธิรัตน์

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมเจิมทั้งหมด ๘ องค์ คือ

• หม่อมเจ้าบันลุศิริสาณต์ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๑-๒๔๕๕)
• หม่อมเจ้าอัปภัศราภา ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๖-๒๕๒๔) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าอนันตนรไชย เทวกุล
• หม่อมเจ้านิพัทธ์พันธุดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๘-๒๕๐๙) เษกสมรสกับ หม่อมรำไพ กันตามระ
• หม่อมเจ้ารัชมาลินี ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๑-๒๕๒๘) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าธัญญลักษณ์ ศุขสวัสดิ์
• หม่อมเจ้าอาชวดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๕-๒๕๑๘) เษกสมรสกับ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศิริรัตนบุษบง
• หม่อมเจ้ากุมารีเฉลิมลักษณ์ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๘-๒๕๔๔) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าเพลารถ จิตรพงศ์
• หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๖๖-๒๕๔๖) เษกสมรสกับ หม่อมอรพินท์ อินทรทูต

[แก้] หม่อมอบ สุขไพบูลย์

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมอบเพียงองค์เดียว คือ

• หม่อมเจ้ากาฬวรรณดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๓-๒๕๒๗) เษกสมรสกับ หม่อมฉวีทิพย์ หงสนันท์

[แก้] หม่อมหลวงหญิงใหญ่ อิศรเสนา

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมหลวงหญิงใหญ่ อิศรเสนา (บุตรีคนโตของหม่อมเทวาธิราช (หม่อมราชวงศ์แดง อิศรเสนา))เพียง ๒ องค์ คือ

• หม่อมเจ้าวีรดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๔-๒๔๘๙)
• หม่อมเจ้าพิริยดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๖๔-๒๕๔๓) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าหญิงภัทรลดา ฉัตรไชย พระธิดาใน พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุรฉัตรไชยากร กรมพระกำแพงเพ็ชรอัครโยธิน กับ เจ้าหญิงลดาคำ ณ เชียงใหม่

[แก้] หม่อมหยาด กลัมพากร

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมอบเพียงองค์เดียว คือ

• หม่อมเจ้ากุมารดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๗๑-๒๕๓๒) เษกสมรสกับ หม่อมอุบลวรรณ เก่งธัญการ

นอกจากนั้นพระองค์ยังทรงมีหม่อมอีก 3 คน คือ หม่อมเป๋า หม่อมเยื้อน และ หม่อมเพิ่ม

[แก้] ราชตระกูล

[แก้] อ้างอิง

[แก้] หนังสือ

• Jeffy Finestone. 2542. สมุดพระรูป พระราชโอรส พระราชธิดา พระราชนัดดาใน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปรียนันทนา รังสิต,ม.ร.ว. โลมาโฮลดิ้ง
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ และ หม่อมเจ้าหญิง จงจิตรถนอม ดิศกุล. จดหมายถึงหญิงใหญ่ (ฉบับชำระใหม่). กรุงเทพ : สถาพรบุ๊คส์, 2551. ISBN 978-974-16-6535-8
• สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ, ความทรงจำ, สำนักพิมพ์สมาคมสังคมสงเคราะห์แห่งประเทศไทย, 12 พฤศจิกายน 2505

สมัยก่อนหน้า		สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ		สมัยถัดไป
นราธิปประพันธ์พงศ์ (กรมพระ)		พระนามกรมพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔ ดำรงราชานุภาพ (กรมพระยา)		พิทยลาภพฤฒิธาดา (กรมขุน)
พระองค์แรก		เจ้าพนักงานใหญ่ ผู้ช่วยบัญชาการทหารบก (พ.ศ. 2432)		จอมพล เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต)
พระองค์แรก		เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย (เมษายน พ.ศ. 2435 - สิงหาคม พ.ศ. 2458)		เจ้าพระยาสุรสีห์วิสิษฐ์ศักดิ์ (เชย กัลยาณมิตร)

ด • พ • ก บุคคลสำคัญของโลกชาวไทยโดยองค์การยูเนสโก พระมหากษัตริย์ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย · พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว · พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว · พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว · พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช พระบรมวงศานุวงศ์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ · สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส · พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ · สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก · สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี · พระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท บุคคลสำคัญ สุนทรภู่ · พระยาอนุมานราชธน · ปรีดี พนมยงค์ · หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล · กุหลาบ สายประดิษฐ์ · พุทธทาสภิกขุ · เอื้อ สุนทรสนาน · หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช ดูเพิ่ม: สถานีย่อย · มรดกโลกในไทย

ด • พ • ก เสนาบดี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย ของไทย   เสนาบดี สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ • เจ้าพระยาสุรสีห์วิสิษฐ์ศักดิ์ (เชย กัลยาณมิตร) • เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) • สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ • สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต   รัฐมนตรีว่าการ พระยาจ่าแสนยบดี ศรีบริบาล (ชิต สุนทรวร) • พระยาอุดมพงศ์เพ็ญสวัสดิ์ (หม่อมราชวงศ์ประยูร อิศรศักดิ์) • พระยาพหลพลพยุหเสนา • ปรีดี พนมยงค์ • ถวัลย์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ • แปลก พิบูลสงคราม • หลวงเชวงศักดิ์สงคราม (ช่วง ขวัญเชิด) • มังกร พรหมโยธี • หลวงศุภชลาศัย • ทวี บุณยเกตุ • พระยาศรีเสนา (ฮะ สมบัติศิริ) • พระยาสุนทรพิพิธ (เชย สุนทรพิพิธ) • หลวงสินาดโยธารักษ์ (ชิต มั่นศิลป์) • ควง อภัยวงศ์ • บัญญัติ เทพหัสดิน ณ อยุธยา • หลวงสุนาวินวิวัฒน์ (พิศาล สุนาวินวิวัฒน์) • เผ่า ศรียานนท์ • ประภาส จารุเสถียร • กมล วรรณประภา • อรรถสิทธิ์ สิทธิสุนทร • บุญเท่ง ทองสวัสดิ์ • คึกฤทธิ์ ปราโมช • เสนีย์ ปราโมช • สมัคร สุนทรเวช • เกรียงศักดิ์ ชมะนันทน์ • เล็ก แนวมาลี • ประเทือง กีรติบุตร • สิทธิ จิรโรจน์ • ประจวบ สุนทรางกูร • ประมาณ อดิเรกสาร • บรรหาร ศิลปอาชา • อิสระพงศ์ หนุนภักดี • อนันต์ กลินทะ • เภา สารสิน • ชวลิต ยงใจยุทธ • สนั่น ขจรประศาสน์ • เสนาะ เทียนทอง • บัญญัติ บรรทัดฐาน • ปุระชัย เปี่ยมสมบูรณ์ • วันมูหะมัดนอร์ มะทา • โภคิน พลกุล • ชิดชัย วรรณสถิตย์ • คงศักดิ์ วันทนา • อารีย์ วงศ์อารยะ • สุรยุทธ์ จุลานนท์ • เฉลิม อยู่บำรุง • โกวิท วัฒนะ • ชวรัตน์ ชาญวีรกูล (รัฐมนตรีช่วย) หลวงอดุลเดชจรัส • หลวงเชวงศักดิ์สงคราม • ขุนสมาหารหิตะคดี (โป๊ โปรคุปต์) • พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต • โประ สมาหาร • อุทัย แสงมณี • ทอง กันธาธรรม • พระยาอรรถการีย์นิพนธ์ (สิทธิ จุณณานนท์) • ศรีเสนา สมบัติศิริ • พระยาจินดารักษ์ (จำลอง สวัสดิ-ชูโต) • เลียง ไชยกาล • บัญญัติ เทพหัสดิน ณ อยุธยา • สงกรานต์ อุดมสิทธิ์ • เผ่า ศรียานนท์ • เดช เดชประดิยุทธ • ประมาณ อดิเรกสาร • ประภาส จารุเสถียร • หลวงบุรกรรมโกวิท (ล๊อก ดิษยนิยม) • หลวงกัมปนาทแสนยากร (กำปั่น อุตระวณิชย์) • ทวี แรงขำ • ประเสริฐ รุจิรวงศ์ • ถวิล สุนทรศารทูล • พ่วง สุวรรณรัฐ • มาลัย หุวะนันท์ • ชุมพล โลหะชาละ • ประจวบ สุนทรางกูร • เทียน อัชกุล • ธรรมนูญ เทียนเงิน • สมบุญ ศิริธร • สันต์ เทพมณี • บุญเลิศ เลิศปรีชา • ประกอบ ประยูรโภคราช • ขุนทอง ภูผิวเดือน • สมัคร สุนทรเวช • สมบุญ ศิริธร • ชูสง่า ฤทธิประศาสน์ • แผน สิริเวชชะพันธ์ • ดาบชัย อัคราช • คนึง ฤๅชัย • เปรม ติณสูลานนท์ • ดำริ น้อยมณี • จำนง เทพหัสดิน ณ อยุธยา • ประเทือง กีรติบุตร • ณรงค์ วงศ์วรรณ • เชาวน์วัศ สุดลาภา • เกษม ศิริสัมพันธ์ • บัญญัติ บรรทัดฐาน • สมุทร สหนาวิน • วิเชียร เวชสวรรค์ • โกศล ไกรฤกษ์ • สุรัตน์ โอสถานุเคราะห์ • วีระ มุสิกพงศ์ • เฉลียว วัชรพุกก์ • โอภาส พลศิลป • มนตรี พงษ์พานิช • สุขุม เลาวัณย์ศิริ • สันติ ชัยวิรัตนะ • ไสว พัฒโน • เสนาะ เทียนทอง • ไตรรงค์ สุวรรณคีรี • วัฒนา อัศวเหม • วสิษฐ เดชกุญชร • พินิจ จันทรสุรินทร์ • ปกิต พัฒนกุล • อนันต์ กลิ่นทะ • วิเชษฐ์ การุณยวณิช • เจริญจิตต์ ณ สงขลา • วิโรจน์ เปาอินทร์ • วีระ ปิตรชาติ • สุชาติ ตันเจริญ • ประภัตร โพธสุธน • เอนก สิทธิประศาสน์ • เด่น โต๊ะมีนา • สุทัศน์ เงินหมื่น • ชำนิ ศักดิเศรษฐ์ • อุดร ตันติสุนทร • วันมูหะมัดนอร์ มะทา • ไพโรจน์ โล่ห์สุนทร • เกียรติชัย ชัยเชาวรัตน์ • สุดารัตน์ เกยุราพันธุ์ • ศรชัย มนตริวัต • อนุสรณ์ วงศ์วรรณ • อาษา เมฆสวรรค์ • เรืองวิทย์ ลิกค์ • ชัยภักดิ์ ศิริวัฒน์ • เฉลิม อยู่บำรุง • ลิขิต ธีรเวคิน • พินิจ จารุสมบัติ • สนธยา คุณปลื้ม • สรอรรถ กลิ่นประทุม • สมบัติ อุทัยสาง • ประชา มาลีนนท์ • ประมวล รุจนเสรี • สุธรรม แสงประทุม • เสริมศักดิ์ พงษ์พานิช • สมชาย สุนทรวัฒน์ • บัญญัติ จันทน์เสนะ • ธีรวุฒิ บุตรศรีภูมิ • สุพล ฟองงาม • สิทธิชัย โควสุรัตน์ • ประสงค์ โฆษิตานนท์ • ปรีชา เร่งสมบูรณ์สุข • ถาวร เสนเนียม • บุญจง วงศ์ไตรรัตน์

ด • พ • ก ผู้บัญชาการทหารบกแห่งกองทัพบกไทย เจ้ากรมทหารบก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ · เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต) เจ้ากรมยุทธนาธิการ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช · เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์ อรุณ ฉัตรกุล) เสนาบดีกระทรวงกลาโหม เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (แย้ม ณ นคร) · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต · พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร ผู้บัญชาการทหารบก พระยาพหลพลพยุหเสนา · แปลก พิบูลสงคราม · พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต · อดุล อดุลเดชจรัส · ผิน ชุณหะวัณ · สฤษดิ์ ธนะรัชต์ · ถนอม กิตติขจร · ประภาส จารุเสถียร · กฤษณ์ สีวะรา · บุญชัย บำรุงพงศ์ · เสริม ณ นคร · เปรม ติณสูลานนท์ · ประยุทธ จารุมณี · อาทิตย์ กำลังเอก · ชวลิต ยงใจยุทธ · สุจินดา คราประยูร · อิสระพงศ์ หนุนภักดี · วิมล วงศ์วานิช · ประมณฑ์ ผลาสินธุ์ · เชษฐา ฐานะจาโร · สุรยุทธ์ จุลานนท์ · สมทัต อัตตะนันทน์ · ชัยสิทธิ์ ชินวัตร · ประวิตร วงษ์สุวรรณ · สนธิ บุญยรัตกลิน · อนุพงษ์ เผ่าจินดา