สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

พระนามเต็ม	สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ มหามกุฏพงศ์นฤบดินทร์ ปรมินทรานุชาธิเบนทร์ อัฐเมนทรราชอัยยกา สวามิภักดิ์สยามวิชิต สรรพศิลปสิทธิวิทยาธร สุรจิตกรศุภโกศล ประพนธปรีชาชาญโบราณคดี สังคีตวาทิตวิธีวิจารณ์ มโหฬารสีตลัธยาศัย พุทธาทิไตรรัตนสรณานุวัตร์ ขัตติยเดชานุภาพบพิตร
พระอิสริยยศ	สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4
ฐานันดรศักดิ์	เจ้าฟ้า
ราชวงศ์	ราชวงศ์จักรี

ข้อมูลส่วนพระองค์

ประสูติ	28 เมษายน พ.ศ. 2406 กรุงเทพ,ไทย
สิ้นพระชนม์	10 มีนาคม พ.ศ. 2490 ตำหนักปลายเนิน กรุงเทพ,ไทย

พระราชบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย
พระโอรส/ธิดา	9 พระองค์

พลเอก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ มีพระนามเดิม พระองค์เจ้าจิตรเจริญ เป็นพระราชโอรสของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย ประสูติเมื่อวันอังคารที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2406 ต่อมา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสถาปนาขึ้นเป็น "เจ้าฟ้า" พระองค์เป็นต้นราชสกุล จิตรพงศ์

[แก้] พระประวัติ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ประสูติแต่พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย เมื่อวันอังคารเดือน 6 ขึ้น 11 ค่ำ ปีกุน เบญจศก จ.ศ. 1225 ตรงกับวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2406 และได้รับพระราชทานพระนามจากสมเด็จพระบรมชนกนารถโดยมีพระราชหัตเลขา ดังนี้^[1]

"สมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้ากรุงสยามผู้พระบิดา ขอตั้งนามบุตรชายที่ประสูตรจากหญิงแฉ่พรรณรายผู้มารดา ในวันอังคาร เดือน 6 ขึ้น 11 ค่ำ ปีกุนเบญศกนั้นว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิตรเจริญ สิงหนาม ขอจงมีความเจริญชนมายุ พรรณ สุข พล ปฏิภาณ ศุภสารสมบัติ สุวรรณหิรัญรัตนยศบริวารศฤงคารศักดานุภาพ ตระบะเดชพิเศษคุณสุนทรศรีสวัสดิ พิพัฒนมงคลพิบุลยผลทุกประการ เทอญ" เมื่อครั้งที่สมเด็จพระราชบิดาสวรรคต ทรงมีพระชันษาแค่ 5 ปี แต่ทรงจำถึงตอนหนึ่งว่า "สมเด็จพระราชบิดาทรงประทับนั่งที่เก้าอีที่หมุนได้ ทรงฉลองพระองค์สีแดงสด"

ในปี พ.ศ. 2428 พระองค์ได้รับการสถาปนาจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นเป็นพระองค์เจ้าต่างกรม มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษ^[2] นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวยังมีพระราชดำริว่า หม่อมเจ้าพรรณราย พระมารดาในพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษนั้น นับเป็นพระเจ้าหลานเธอในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นพระขนิษฐาร่วมพระชนกในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี (สมเด็จพระบรมราชชนนีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) ดังนั้น พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษจึงมีพระอัยยาร่วมกับพระองค์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงมีพระบรมราชโองการสถาปนา พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษ ขึ้นเป็น พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัติวงษ พร้อมกันนี้ทรงสถาปนาพระเชษฐภคินีในพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนนริศรานุวัติวงษขึ้นเป็น พระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนขัตติยกัลยา ด้วย^[3]

หลังจากที่พระองค์ได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณในตำแหน่งต่าง ๆ เช่น เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ เสนาบดีกระทรวงพระคลัง เสนาบดีกระทรวงกลาโหม ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ ผู้บัญชาการทหารเรือ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงมีพระราชดำริเห็นควรที่จะสถาปนาให้ดำรงพระอิสริยยศที่ "กรมหลวง" ได้ กอปรกับการสิ้นพระชนม์ของสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงศ์ ซึ่งเป็นสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอร่วมพระราชมารดาในพระองค์ ดังนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงสถาปนาพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัติวงษขึ้นเป็น สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าต่างกรม มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนริศรานุวัตติวงษ์ เมื่อ ปี พ.ศ. 2448^[4]

เมื่อ พ.ศ. 2452 พระองค์ทรงประชวรด้วยโรคพระหทัยโตขณะที่ยังทรงรับราชการในตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงวังจึงได้กราบถวายบังคมลาออกจากราชการ โดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระบรมราชานุญาตตามที่ทรงขอ จนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ถึงแม้ด้วยพระโรคที่พระองค์เป็นอยู่นั้นไม่เอื้ออำนวยให้พระองค์ทรงสามารถรับราชการในตำแหน่งที่สำคัญ ๆ ได้ แต่พระองค์ก็ยังคงรับราชการส่วนพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยทรงออกแบบงานต่าง ๆ ตามพระราชประสงค์ เช่น พระโกศพระบรมอัฐิและพระวิมานทองคำลงยาราชาวดีสำหรับประดิษฐานพระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นต้น ดังนั้น พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงมีพระบรมราชโองการเลื่อนกรมสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนริศรานุวัตติวงษ์ขึ้นเป็น สมเด็จพระเจ้าบรมวงษ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงษ์ มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า^[5]

"สมเด็จพระเจ้าบรมวงษ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ มหามกุฏพงศ์นฤบดินทร ปรมินทรานุชาธิเบนทร์ ปรเมนทรราชปิตุลา สวามิภักดิ์สยามวิชิต สรรพศิลปสิทธิวิทยาธร สุรจิตรกรศุภโกศล ประพนธปรีชาชาญโบราณคดี สังคีตวาทิตวิธีวิจารณ์ มโหฬารสีตลัธยาศรัย พุทธาทิไตรรัตนสรณานุวัติ ขัตติยเดชานุภาพบพิตร"

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงใช้เวลาส่วนใหญ่กับงานศิลปะและวิทยาการจนพระกำลังพระปัญญาเสื่อมลงทุกที ด้วยทรงพระชราด้วยโรคภัยเบียดเบียน คือ โรคพระหทัยโต หลอดลมอักเสบเรื้อรัง และโรคเส้นพระโลหิตแข็ง วันที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2490 จึงสิ้นพระชนม์โดยสงบ ขณะมีพระชันษาได้ 83 ปี มีการจัดพิธีพระราชเพลิงพระศพ ณ ท้องสนามหลวง เมื่อวันที่ 11 เมษายน พ.ศ. 2493 โดยใช้พระเมรุองค์เดียวกับพระเมรุมาศ ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล

[แก้] พระกรณียกิจ

[แก้] ด้านราชการ

พระองค์ทรงเป็นเสนาบดีหลายกระทรวงทั้งกระทรวงโยธาธิการ กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ กระทรวงกลาโหม กระทรวงวัง

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงตำแหน่งอภิรัฐมนตรีที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน อุปนายกราชบัณฑิตยสภา แผนกศิลปากร และพระองค์ยังได้รับการแต่งให้ให้ดำรงตำแหน่งผู้กำกับการพระราชวงศ์ มีหน้าที่สนองพระเดชพระคุณในพระราชกรณียกิจส่วนพระองค์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยพระราชวงศ์พระองค์ใดที่มีกิจที่ไม่ต้องกราบบังคมทูลพระกรุณาก็ให้ติดต่อกราบบังคมทูลต่อพระองค์แทน^[6] นอกจากนี้ ในขณะที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จยังต่างประเทศ พระองค์ได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ตั้งแต่วันที่ 12 มกราคม พ.ศ. 2476^[7] จนกระทั่ง พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสละราชสมบัติ พระองค์จึงพ้นจากตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์

[แก้] ด้านศิลปกรรม

งานสถาปัตยกรรมที่โปรดทำมากคือ แบบพระเมรุ โดยตรัสว่า "เป็นงานที่ทำขึ้นใช้ชั่วคราวแล้วรื้อทิ้งไป เป็นโอกาสได้ทดลองใช้ปัญญาความคิดแผลงได้เต็มที่ จะผิดพลาดไปบ้างก็ไม่สู้กระไร ระวังเพียงอย่างเดียวคือเรื่องทุนเท่านั้น"

[แก้] ด้านสถาปัตยกรรม

พระอุโบสถวัดเบญจมบพิตร เมื่อแรกสร้าง

อาคารเรียนโรงเรียนมัธยมวัดเบญจมบพิตร

• การออกแบบก่อสร้างพระอุโบสถวัดเบญจมบพิตร ถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อ พ.ศ. 2442
• การออกแบบก่อสร้างอาคารเรียนโรงเรียนมัธยมวัดเบญจมบพิตร เริ่มก่อสร้างเมื่อ วันที่ 4 มิถุนายน รัตนโกสินทรศก 121(พ.ศ. 2445)หรือ ร.ศ. 121

งานด้านสถาปัตยกรรมเป็นงานที่พระองค์ทรงพิถีพิถันอย่างมาก เพราะตรัสว่า "ต้องระวังเพราะสร้างขึ้นก็เพื่อความพอใจ ความเพลิดเพลินตา ไม่ใช่สร้างขึ้นเพื่ออยากจะรื้อทิ้ง ทุนรอนที่เสียไปก็ใช่จะเอาคืนมาได้ ผลที่สุดก็ต้องทิ้งไว้เป็นอนุสาวรีย์สำหรับขายความอาย"

[แก้] ด้านภาพจิตรกรรม

ภาพเขียน

• ภาพเขียนสีน้ำมันประกอบพระราชพงศาวดาร แผ่นดินพระเจ้าท้ายสระครั้งกรุงศรีอยุธยา เป็นภาพช้างทรงพระมหาอุปราชแทงช้างพระที่นั่ง ภาพเขียนรถพระอาทิตย์ที่เพดานพระที่นั่งภานุมาศจำรูญ (พระที่นั่งบรมพิมาน)
• ภาพประกอบเรื่องธรรมาธรรมะสงคราม
• ภาพแบบพัดต่างๆ

ฯลฯ

งานออกแบบ

ออกแบบตรากระทรวงต่างๆ, อนุสาวรีย์ทหารอาสาสงครามโลกครั้งที่ 1, องค์พระธรณีบีบมวยผมที่เชิงสะพานผ่านพิภพลีลา พระบรมรูปหล่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชที่เชิงสะพานพระพุทธยอดฟ้า และทรงออกแบบพระเมรุมาศ และพระเมรุของพระบรมวงศ์หลายพระองค์

[แก้] ด้านวรรณกรรม

มีทั้งร้อยแก้วและร้อยกรอง เช่น โคลงประกอบภาพจิตรกรรมภาพพระราชพงศาวดาร, โคลงประกอบเรื่องรามเกียรติ์ ทรงพระนิพนธ์เมื่องานฉลองพระนครครบรอบร้อยปี, ลายพระหัตถ์โต้ตอบประทานบุคคลต่างๆ เช่น จดหมายเวรโต้ตอบกับสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ลายพระหัตถ์ประทานความรู้ในลักษณะจดหมายโต้ตอบพระสารประเสริฐและพระยาอนุมานราชธน เรื่องภาษาและประเพณี ลายพระหัตถ์โต้ตอบเหล่านี้ เป็นเหมือนคลังความรู้สำหรับผู้สนใจใฝ่ศึกษาค้นคว้าทั่วไป

[แก้] ด้านดุริยางคศิลป์และนาฏศิลป์

ทรงสนพระทัยทั้งดนตรีไทยและดนตรีสากล โดยเฉพาะดนตรีไทยนั้นทรงฝึกฝนมาแต่พระเยาว์ ทรงถนัดเล่นปี่พาทย์และระนาดมากกว่าเครื่องดนตรีอื่นๆ

เพลงพระนิพนธ์

1. เพลงสรรเสริญพระบารมี (คำร้อง)
2. เพลงเขมรไทรโยค
3. เพลงตับ เช่น ตับแม่ศรีทรงเครื่อง ตับเรื่องขอมดำดิน

[แก้] ด้านบทละคร

ทรงนิพนธ์บทละครดึกดำบรรพ์ไว้หลายเรื่อง เช่น

1. สังข์ทอง ตอนทิ้งพวงมาลัย ตีคลี และตอนถอดรูป
2. คาวี ตอนเผาพระขรรค์ ชุบตัว และตอนหึง
3. อิเหนา ตอนตัดดอกไม้ฉายกริช ไหว้พระ และตอนบวงสรวง
4. รามเกียรติ์ ตอนศูรปนขาตีสีดา

[แก้] พระโอรส พระธิดา

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงมีชายาดังนี้

[แก้] หม่อมราชวงศ์ปลื้ม ศิริวงศ์

หม่อมราชวงศ์ปลื้ม ศิริวงศ์ ธิดาในพระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประเสริฐศักดิ์ มีพระธิดา 1 องค์คือ

• หม่อมเจ้าปลื้มจิต จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2433-2459)

[แก้] หม่อมมาลัย เศวตามร์

ต่อมาเมื่อหม่อมราชวงศ์ปลื้มถึงแก่กรรม ทรงได้หม่อมมาลัย เศวตามร์ เป็นชายา มีโอรส 2 องค์คือ

• หม่อมเจ้าอ้าย จิตรพงศ์ และ
• หม่อมเจ้าเจริญใจ จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2440-2489)

[แก้] หม่อมราชวงศ์โต งอนรถ

เมื่อหม่อมมาลัยถึงแก่กรรมแล้ว ทรงได้หม่อมราชวงศ์โต งอนรถ เป็นชายา มีโอรสธิดา 6 องค์ คือ

• หม่อมเจ้าสาม จิตรพงศ์
• หม่อมเจ้าประโลมจิตร จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2448-2513)
• หม่อมเจ้าดวงจิตร จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2451-2550)
• หม่อมเจ้า(ชาย)ยาใจ จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2453-2539)
• หม่อมเจ้าเพลารถ จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2457-2537)
• หม่อมเจ้าหญิงกรณิกา จิตรพงศ์ (พ.ศ. 2459-ปัจจุบัน)

[แก้] พระเกียรติยศ

[แก้] พระราชอิสริยยศ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิตรเจริญ (28 เมษายน พ.ศ. 2406 - สิ้นรัชกาลที่ 4)
• พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าจิตรเจริญ (ต้นรัชกาลที่ 5 - 10 มีนาคม พ.ศ. 2428)
• พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าจิตรเจริญ กรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ (10 มีนาคม พ.ศ. 2428 - 18 ธันวาคม พ.ศ. 2430)
• พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ (18 ธันวาคม พ.ศ. 2430 - 10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2448)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมหลวงนริศรานุวัดติวงศ์ (10 พฤศจิกายน พ.ศ. 2448 - สิ้นรัชกาลที่ 5)
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมหลวงนริศรานุวัดติวงศ์ (ต้นรัชกาลที่ 6 - 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2456)
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2456 - 31 ธันวาคม พ.ศ. 2488)
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ (31 ธันวาคม พ.ศ. 2488 - สิ้นพระชนม์)

[แก้] เครื่องราชอิสริยาภรณ์

พระองค์ทรงได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุดของตระกูลต่าง ๆ ดังนี้^[8]

• เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ ดาราประดับเพชร (พ.ศ. 2481)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ (พ.ศ. 2436)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ (พ.ศ. 2443) พร้อมสังวาลจุลจอมเกล้า ดาราประดับเพชร (พ.ศ. 2448)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (พ.ศ. 2459)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นมหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (พ.ศ. 2468)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นมหาวชิรมงกุฎ (พ.ศ. 2462)
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 2 (พ.ศ. 2447)
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 1 (พ.ศ. 2451)
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1 (พ.ศ. 2453)
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 1 (พ.ศ. 2469)
• เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการแผ่นดิน (พ.ศ. 2436)
• เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (พ.ศ. 2433)
• เหรียญจักรมาลา (พ.ศ. 2436)

[แก้] การระลึก

วันที่ 28 เมษายนเป็นวันครบรอบวันประสูติของพระองค์ ทุกปีจะมีงาน "วันนริศ" ณ ตำหนักปลายเนิน คลองเตย มีการแสดงละคร การบรรเลงเพลงพระนิพนธ์ การตั้งแสดงงานฝีพระหัตถ์บางชิ้น และการมอบ "ทุนนริศรานุวัดติวงศ์" แก่นักศึกษาในสาขาวิชาศิลปะ

เนื่องในวาระฉลองวันประสูติครบ 100 พรรษาของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ในวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2506 องค์การศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก ได้ประกาศยกย่องให้พระองค์เป็นบุคคลสำคัญของโลกประจำปี พ.ศ. 2506 นับเป็นบุคคลไทยคนที่ 2 ที่ได้รับการยกย่องดังกล่าว^[9]

[แก้] ราชตระกูล

[แก้] อ้างอิง

[แก้] หนังสือ

• ข้อมูลจากหนังสือ 100 ปีเพลงเขมรไทรโยค
• Jeffy Finestone. 2542. สมุดพระรูป พระราชโอรส พระราชธิดา พระราชนัดดาใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปรียนันทนา รังสิต,ม.ร.ว. โลมาโฮลดิ้ง

สมัยก่อนหน้า		สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์		สมัยถัดไป
พิทยลาภพฤฒิธาดา (กรมขุน)		พระนามกรมพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔ นริศรานุวัดติวงศ์ (กรมพระยา)		มรุพงศ์สิริพัฒน์ (กรมขุน)
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า กรมพระจักรพรรดิพงศ์		เสนาบดีกระทรวงพระคลัง (21 มีนาคม พ.ศ. 2435 - 23 ธันวาคม พ.ศ. 2437)		พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนสิริธัชสังกาศ
เจ้าพระยารัตนาธิเบศร์ (พุ่ม ศรีไชยันต์)		เสนาบดีกระทรวงกลาโหม (พ.ศ. 2437 - พ.ศ. 2442)		พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม
พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นปราบปรปักษ์		รั้งตำแหน่งผู้บัญชาการกรมทหารเรือ (27 มีนาคม พ.ศ. 2441 - 31 สิงหาคม พ.ศ. 2442)		พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม
สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้า กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช		ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ (8 สิงหาคม พ.ศ. 2444 - 11 ธันวาคม พ.ศ. 2453)		พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช

ด • พ • ก บุคคลสำคัญของโลกชาวไทยโดยองค์การยูเนสโก พระมหากษัตริย์ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย · พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว · พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว · พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว · พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช พระบรมวงศานุวงศ์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ · สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส · พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ · สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก · สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี · พระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท บุคคลสำคัญ สุนทรภู่ · พระยาอนุมานราชธน · ปรีดี พนมยงค์ · หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล · กุหลาบ สายประดิษฐ์ · พุทธทาสภิกขุ · เอื้อ สุนทรสนาน · หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช ดูเพิ่ม: สถานีย่อย · มรดกโลกในไทย

ด • พ • ก เสนาบดี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมของไทย   สมุหพระกลาโหม เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) • เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) • เจ้าพระยามหาเสนา (ปิ่น) • เจ้าพระยามหาเสนา (บุญมา) • เจ้าพระยาวรวงศาสุรศักดิ์ (แสง วงศาโรจน์) • เจ้าพระยามหาเสนา (สังข์) • เจ้าพระยามหาเสนา (น้อย) • สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยุรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) • สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) • เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค) • เจ้าพระยารัตนาธิเบศร์ (พุ่ม ศรีไชยันต์)   เสนาบดีกระทรวงกลาโหม สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม • สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช • เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์อรุณ ฉัตรกุล) • เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (แย้ม ณ นคร) • สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต • พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร • พระยาราชวังสัน (ศรี กมลนาวิน) • พระยาประเสริฐสงคราม   รัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม พระยาราชวังสัน (ศรี กมลนาวิน) • พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน์ พหลโยธิน) • พระยาประเสริฐสงคราม • แปลก พิบูลสงคราม • มังกร พรหมโยธี • หลวงเกรียงศักดิ์พิชิต (พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต) • สินธุ์ กมลนาวิน • ชิต มั่นศิลป สินาดโยธารักษ์ • จิร วิชิตสงคราม • หลวงชาตินักรบ (ศุข ชาตินักรบ) • สฤษดิ์ ธนะรัชต์ • ถนอม กิตติขจร • ทวี จุลละทรัพย์ • ครวญ สุทธานินทร์ • ทวิช เสนีย์วงศ์ ณ อยุธยา • ประมาณ อดิเรกสาร • กฤษณ์ สีวะรา • เสนีย์ ปราโมช • สงัด ชลออยู่ • เล็ก แนวมาลี • เกรียงศักดิ์ ชมะนันทน์ • เปรม ติณสูลานนท์ • พะเนียง กานตรัตน์ • ชาติชาย ชุณหะวัณ • ชวลิต ยงใจยุทธ • ประพัฒน์ กฤษณะจันทร์ • สุจินดา คราประยูร • บรรจบ บุนนาค • วิจิตร สุขมาก • ชวน หลีกภัย • ธรรมรักษ์ อิศรางกูร ณ อยุธยา • เชษฐา ฐานะจาโร • สัมพันธ์ บุญญานันทน์ • บุญรอด สมทัศน์ • สมัคร สุนทรเวช • สมชาย วงศ์สวัสดิ์ • ประวิตร วงษ์สุวรรณ (รัฐมนตรีช่วย) หลวงพรหมโยธี • หลวงเสรีเริงฤทธิ์ • พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต • สวัสดิ์ สวัสดิ์รณรงค์ • ชิต มั่นศิลป์ สินาดโยธารักษ์ • จิระ วิชิตสงคราม • สังวรณ์ สุวรรณชีพ • หลวงเทวฤทธิพันลึก • ทวน วิชัยขัทคะ • ทวน วิชัยขัทคะ • น้อม เกตุนุติ • พระยาวิชิตชลธี • หลวงสินธาวณัติก์ • ปลด พิบูลภาณุวัฒน์ • หลวงสุนาวินวิวัฒ • สฤษดิ์ ธนะรัชต์ • ผิน ชุณหะวัณ • ถนอม กิตติขจร • บุญชู จันทรุเบกษา • สนอง ธนศักดิ์ • ทวี จุลละทรัพย์ • จิตติ นาวีเสถียร • กฤษณ์ สีวะรา • ถวิล รายนานนท์ • สุรกิจ มัยลาภ • บัว ศิริทรัพย์ • อุสาห์ ชัยนาม • กมล สีตะกลิน • ทวิช เสนีวงศ์ ณ อยุธยา • นิธิพัฒน์ ชาลีจันทร์ • เล็ก แนวมาลี • ประสงค์ คุณะดิลก • ยศ เทพหัสดิน ณ อยุธยา • อมร ศิริกายะ • กวี สิงหะ • พะเนียง กานตรัตน์ • สมุทร สหนาวิน • อาทิตย์ กำลังเอก • วิมล วงศ์วานิช • พิศิษฐ์ ศาลิคุปต์ • ชัชชม กันหลง • สมบัติ รอดโพธิ์ทอง • โรช วิภัติภูมิประเทศ • วิโรจน์ แสงสนิท • วัฒนชัย วุฒิศิริ • ยุทธศักดิ์ ศศิประภา

ด • พ • ก เสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังไทย   เสนาบดีกรมพระคลังมหาสมบัติ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาบำราบปรปักษ์ • สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระจักรพรรดิพงศ์   เสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนสิริธัชสังกาศ • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นมหิศรราชหฤทัย • พระยาสุริยานุวัตร • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ • พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศุภโยคเกษม • พระยาโกมารกุลมนตรี • พระยามโนปกรณ์นิติธาดา   รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง พระยามโนปกรณ์นิติธาดา • เจ้าพระยาศรีธรรมาธิเบศ • พระยามานวราชเสวี • พระยาพหลพลพยุหเสนา • พระยาไชยยศสมบัติ • ปรีดี พนมยงค์ • เภา เพียรเลิศ บริภัณฑ์ยุทธกิจ • ควง อภัยวงศ์ • เล้ง ศรีสมวงศ์ • ดิเรก ชัยนาม • พระยาศรีวิสารวาจา • วิจิตร ลุลิตานนท์ • พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวิวัฒนไชย • พระยาโทณวณิกมนตรี • แปลก พิบูลสงคราม • พระมนูภาณวิมลศาสตร์ • หลวงวิจิตรวาทการ • นายวรการบัญชา • พจน์ สารสิน • เสริม วินิจฉัยกุล • โชติ คุณะเกษม • สุนทร หงส์ลดารมภ์ • บุญมา วงศ์สวรรค์ • สมหมาย ฮุนตระกูล • เสวตร เปี่ยมพงศ์สานต์ • บุญชู โรจนเสถียร • สุพัฒน์ สุธาธรรม • เกรียงศักดิ์ ชมะนันทน์ • อำนวย วีรวรรณ • สุธี สิงห์เสน่ห์ • ประมวล สภาวสุ • วีรพงษ์ รามางกูร • บรรหาร ศิลปอาชา • พนัส สิมะเสถียร • ธารินทร์ นิมมานเหมินท์ • สุรเกียรติ์ เสถียรไทย • บดี จุณณานนท์ • ชัยวัฒน์ วิบูลย์สวัสดิ์ • ทนง พิทยะ • โฆสิต ปั้นเปี่ยมรัษฎ์ • สมคิด จาตุศรีพิทักษ์ • สุชาติ เชาว์วิศิษฐ • ปรีดิยาธร เทวกุล • ฉลองภพ สุสังกร์กาญจน์ • สุรพงษ์ สืบวงศ์ลี • สุชาติ ธาดาธำรงเวช • กรณ์ จาติกวณิช (รัฐมนตรีช่วย) พระยามไหสวรรค์ (กวย สมบัติศิริ) • หลวงนฤเบศร์มานิต (สงวน จูทะเตมีย์) • เทียน เก่งระดมยิง • วนิช ปานะนนท์ • เล้ง ศรีสมวงศ์ • อุดม สนิทวงศ์ • วิจิตร ลุลิตานนท์ • เสวตร เปี่ยมพงศ์สานต์ • นายวรการบัญชา • ประยูร ภมรมนตรี • เผ่า ศรียานนท์ • เจียม ญาโนทัย • ทองแท่ง ทองแถม • สมหมาย ฮุนตระกูล • เยื่อ สุสายัณห์ • สนั่น เกตุทัต • ประมุท บุรณศิริ • ทินกร พันธุ์กระวี • ประภัทรพงศ์ เวชชาชีวะ • ฉลอง ปึงตระกูล • ชาญชัย ลี้ถาวร • สุธี สิงห์เสน่ห์ • จำรัส จตุรภัทร • บรม ตันเถียร • ไพจิตร เอื้อทวีกุล • อำนวย ยศสุข • สุบิน ปิ่นขยัน • ศุภชัย พานิชภักดิ์ • ประภัตร โพธสุธน • สุชน ชามพูนท • นิพนธ์ พร้อมพันธุ์ • ชวลิต ชนะชานันท์ • วีรพงษ์ รามางกูร • ชวลิต โอสถานุเคราะห์ • ไตรรงค์ สุวรรณคีรี • บุญชู ตรีทอง • อำนวย ปะติเส • ชวรัตน์ ชาญวีรกูล • เนวิน ชิดชอบ • เสริมศักดิ์ การุญ • ชัยวัฒน์ วิบูลย์สวัสดิ์ • ธวัชวงศ์ ณ เชียงใหม่ • จาตุรนต์ ฉายแสง • สุรศักดิ์ นานานุกูล • มารวย ผดุงสิทธิ์ • พิเชษฐ พันธุ์วิชาติกุล • พิสิฐ ลี้อาธรรม • วราเทพ รัตนากร • สุชาติ เชาว์วิศิษฐ • ไชยยศ สะสมทรัพย์ • สมหมาย ภาษี • ประดิษฐ์ ภัทรประสิทธิ์ • ระนองรักษ์ สุวรรณฉวี • สุชาติ ธาดาธำรงเวช • พิชัย นริพทะพันธุ์ • พฤฒิชัย ดำรงรัตน์

ด • พ • ก ผู้บัญชาการทหารบกแห่งกองทัพบกไทย เจ้ากรมทหารบก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ · เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต) เจ้ากรมยุทธนาธิการ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช · เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์ อรุณ ฉัตรกุล) เสนาบดีกระทรวงกลาโหม เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (แย้ม ณ นคร) · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต · พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร ผู้บัญชาการทหารบก พระยาพหลพลพยุหเสนา · แปลก พิบูลสงคราม · พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต · อดุล อดุลเดชจรัส · ผิน ชุณหะวัณ · สฤษดิ์ ธนะรัชต์ · ถนอม กิตติขจร · ประภาส จารุเสถียร · กฤษณ์ สีวะรา · บุญชัย บำรุงพงศ์ · เสริม ณ นคร · เปรม ติณสูลานนท์ · ประยุทธ จารุมณี · อาทิตย์ กำลังเอก · ชวลิต ยงใจยุทธ · สุจินดา คราประยูร · อิสระพงศ์ หนุนภักดี · วิมล วงศ์วานิช · ประมณฑ์ ผลาสินธุ์ · เชษฐา ฐานะจาโร · สุรยุทธ์ จุลานนท์ · สมทัต อัตตะนันทน์ · ชัยสิทธิ์ ชินวัตร · ประวิตร วงษ์สุวรรณ · สนธิ บุญยรัตกลิน · อนุพงษ์ เผ่าจินดา

ด • พ • ก ผู้บัญชาการทหารเรือ แห่ง กองทัพเรือไทย ทหารเรือวังหน้า พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว · กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ ทหารเรือวังหลวง สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ · เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ กระทรวงทหารเรือ กองทัพเรือ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ · พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นปราบปรปักษ์ · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม · พระยาชลยุทธโยธินทร์ · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนครราชสีมา · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร · พระยาปรีชาชลยุทธ์ (วัน จารุภา) · พระยาวิชิตชลธี (ทองดี สุวรรณพฤกษ์) · สินธุ์ กมลนาวิน · พระยาวิจารณจักรกิจ · หลวงพลสินธวาณัติก์ (เปล่ง พลสินธ์ สมิตเมฆ) · หลวงยุทธศาสตร์โกศล · หลวงชำนาญอรรถยุทธ์ (เอื้อน กุลไกรเวส) · สวัสดิ์ ภูติอนันต์ · หม่อมเจ้าครรชิตพล อาภากร · จรูญ เฉลิมเตียรณ · ถวิล รายนานนท์ · กมล สีตกะลิน · เฉิดชาย ถมยา · สงัด ชลออยู่ · อมร ศิริกายะ · กวี สิงหะ · สมุทร์ สหนาวิน · สมบูรณ์ เชื้อพิบูลย์ · ประพัฒน์ จันทวิรัช · นิพนธ์ ศิริธร · ธาดา ดิษฐบรรจง · ประพัฒน์ กฤษณจันทร์ · วิเชษฐ การุณยวนิช · ประเจตน์ ศิริเดช · วิจิตร ชำนาญการณ์ · สุวัชชัย เกษมศุข · ธีระ ห้าวเจริญ · ประเสริฐ บุญทรง · ทวีศักดิ์ โสมาภา · ชุมพล ปัจจุสานนท์ · สามภพ อัมระปาล · สถิรพันธุ์ เกยานนท์ · กำธร พุ่มหิรัญ