ดูต้นฉบับสำหรับ ประวัติศาสตร์ไทย

=== การรวมแผ่นดิน ===
{{บทความหลัก|สภาพจลาจลหลังการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สอง|อาณาจักรธนบุรี}}
[[ไฟล์:พระบรมราชานุสาวรีย์ สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร (10).jpg|thumb|200px|พระบรมราชานุสาวรีย์สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ณ [[วงเวียนใหญ่]] พระองค์ทรงมีพระบรมราชานุสาวรีย์มากกว่าอดีตพระมหากษัตริย์ไทยทุกพระองค์<ref>{{cite book|title=การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี|year=2550|author=[[นิธิ เอียวศรีวงศ์]]|publisher=[[มติชน]]|isbn=9789740201779}} หน้า 55</ref>]]

หลังกรุงศรีอยุธยาแตกในปี 2310 บ้านเมืองตกอยู่ในภาวะ[[อนาธิปไตย]] พม่าที่ติดพันใน[[สงครามจีน-พม่า|การสงครามกับจีน]]จึงเหลือกองทหารเล็ก ๆ ไว้รักษากรุงเก่าเท่านั้น บ้านเมืองแตกออกเป็น 5 ชุมนุม ได้แก่ [[กรมหมื่นเทพพิพิธ|ชุมนุมเจ้าพิมาย]]ที่นครราชสีมา [[เจ้าพระยาพิษณุโลก (เรือง โรจนกุล)|ชุมนุมเจ้าพิษณุโลก]] [[ชุมนุมเจ้าพระฝาง]]ที่[[เมืองสวางคบุรี|เมืองสวางคบุรี (ฝาง)]] ชุมนุมเจ้านครศรีธรรมราช และชุมนุมเจ้าตาก เจ้าตากเริ่มสร้างฐานอำนาจที่จันทบุรีแล้วใช้เวลาไม่ถึงปีขยายอำนาจทั่วภาคกลางของประเทศไทยปัจจุบัน<ref name="Wyatt"/>{{rp|220–1}} [[สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี]] (ครองราชย์ 2310–25) หลังปราบดาภิเษกแล้ว ทรงเลือกกรุงธนบุรีเป็นราชธานีซึ่งมีทำเลเหมาะแก่การค้าทางทะเล ทรงใช้เวลาอีกสามปีรวบรวมหัวเมืองที่เคยขึ้นกับกรุงศรีอยุธยาเป็นหนึ่งอีกครั้ง<ref name="Wyatt"/>{{rp|223}} พระองค์ยังทรงขยายอิทธิพลไปยังดินแดนใกล้เคียง หัวเมืองมลายูตรังกานูและปัตตานีส่งเครื่องราชบรรณาการให้กรุงธนบุรี ทรงผลักดันเจ้ากัมพูชาให้ขึ้นครองราชย์ และทรงให้ความช่วยเหลือแก่พระเจ้ากรุงเวียงจันในการสงคราม นอกจากนี้ ยังทรงขับทหารพม่าออกจากล้านนาได้ในปี 2319 ทำให้ล้านนาเป็นประเทศราชของกรุงธนบุรีนับแต่นั้น<ref name="Wyatt"/>{{rp|224–5}} จากนั้นโปรดให้ยกทัพไปปราบหัวเมืองตะวันออก โดยนครเวียงจันถูกตีแตกในปี 2321 และมีการอัญเชิญ[[พระแก้วมรกต]]มาประดิษฐาน<ref name="Wyatt"/>{{rp|227–8}} ในช่วงปลายรัชกาล มีบันทึกว่าพระองค์มีพระสติฟั่นเฟือนเพราะบังคับให้พระสงฆ์กราบไหว้และสั่งลงโทษพระสงฆ์ที่ไม่ยอมตาม อย่างไรก็ดี น่าจะเป็นเรื่องแต่งเติมเพราะพระองค์เป็นคนนอกไม่มีพื้นเพเป็นตระกูลผู้ดีเก่ากรุงศรีอยุธยามากกว่า<ref name="Wyatt"/>{{rp|229–30}} ปลายปี 2324 กลุ่มชนชั้นนำต่างคิดเห็นว่าควรปลดสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีเสีย ครั้นปี 2325 เกิดกบฏพระยาสรรค์ เจ้าพระยาจักรีที่กำลังยกทัพไปปราบกบฏในกัมพูชาในปีเดียวกันจึงยกทัพกลับมารักษาความสงบในกรุง และสำเร็จโทษสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี<ref name="Wyatt"/>{{rp|230–1}}