พระเจ้าบรมราชาธิบดีกาวิละ

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

พระเจ้าบรมราชาธิบดีกาวิละ (พ.ศ. ๒๒๘๕ - พ.ศ. ๒๓๕๘) เป็น พระเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ และ อาณาจักรล้านนา พระองค์แรกแห่ง "ราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์ (เจ้าเจ็ดตน)" ตลอดรัชสมัยของพระองค์เป็นช่วงเวลาแห่งการศึกสงครามและสร้างบ้านแปงเมือง ทรงเป็นกษัตริย์ชาตินักรบได้ทรงร่วมกับพระอนุชาทั้ง ๖ และกองทัพสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช กอบกู้อิสรภาพแผ่นดินล้านนาออกจากพม่า และนำล้านนาเข้ามาเป็นประเทศราชแห่งสยาม

ด้วยพระปรีชาสามารถและพระเดชานุภาพในการรบ ทรงสามารถขยายขอบขัณฑสีมาแผ่นดินล้านนาออกไปอย่างกว้างใหญ่ไพศาล กอปรกับความจงรักภักดีที่ทรงถวายต่อพระบรมราชวงศ์จักรี พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เฉลิมพระนามขึ้นเป็น "พระเจ้าบรมราชานรบดีศรีสุริยวงศ์ องค์อินทรสุรศักดิ์ สมญามหาขัตติยะราช ชาติราไชยมไหสวรรค์ เจ้าขอบขันธเสมาพระนครพิงค์เชียงใหม่" เป็น พระเจ้าประเทศราช ปกครอง ๕๗ หัวเมืองฝ่ายเหนือ

[แก้] พระราชประวัติ

พระเจ้าบรมราชาธิบดีกาวิละ หรือ พระเจ้ากาวิละ มีพระนามเดิมว่า เจ้ากาวิละ ทรงพระราชสมภพเมื่อจุลศักราช ๑๑๐๔ ปีจอ จัตวาศก (พ.ศ. ๒๒๘๕) ซึ่งเป็นช่วงเวลาก่อนการเสียกรุงศรีอยุธยา พระองค์เป็นพระราชโอรสพระองค์ใหญ่ใน เจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว เจ้าผู้ครองนครลำปาง กับ แม่เจ้าจันทาราชเทวี และเป็นราชนัดดา (หลานปู่) พระองค์แรกใน พระเจ้าทิพย์จักรสุละวะฤๅไชยสงคราม กับแม่เจ้าพิมพาราชเทวี ซึ่งเป็นองค์ปฐมวงศ์ "ราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์ (เจ้าเจ็ดตน)"

พระเจ้ากาวิละ มีพระอนุชาและพระขนิษฐารวม ๑๐ พระองค์ (หญิง ๓ ชาย ๗) (เจ้าชายทั้ง ๗ พระองค์ได้ทรงช่วยกันต่อสู้อริราชศัตรูขยายขอบขัณฑสีมาล้านนาออกไปอย่างเกรียงไกร เป็นเหตุให้ทรงมีพระสมัญญาว่า "เจ้าเจ็ดตน") มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

• พระเจ้าบรมราชาธิบดีกาวิละ พระเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ ๑ (นับเป็น "พระเจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ ๑" ในสมัยกรุงธนบุรี)
• พระเจ้าคำโสม พระเจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ ๒
• พระเจ้าช้างเผือกธรรมลังกา พระเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ ๒
• พระเจ้าดวงทิพย์ พระเจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ ๓
• พระอัครชายาเธอ เจ้าครอกฟ้าศรีอโนชาในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท
• เจ้าหญิงสรีวัณณา (ถึงแก่พิราลัยแต่เยาว์)
• เจ้าอุปราชหมูหล้า พระราชมหาอุปราชานราธิบดีศรีสุวรรณฝ่ายหน้าหอคำนครลำปาง
• เจ้าหลวงเศรษฐีคำฝั้น เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ ๓ และ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ ๑
• เจ้าหญิงสรีบุญทัน (พิราลัยแต่เยาว์)
• พระเจ้าบุญมาเมือง พระเจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ ๒

พระเจ้ากาวิละ ถึงแก่พิราลัยในปี พ.ศ. ๒๓๕๘ เดือนยี่เหนือ แรม ๔ ค่ำ วันพุธ ยามแตรบอกเวลาเข้าสู่เที่ยงคืน ทรงปกครองนครเชียงใหม่และอาณาจักรลานนา ๕๗ หัวเมือง เป็นระยะเวลานาน ๓๒ ปี สิริพระชนมายุได้ ๗๔ พรรษา

[แก้] ราชโอรส ราชธิดา

พระเจ้ากาวิละ มีพระราชโอรสและราชธิดา รวม ๕ พระองค์ อยู่ในราชตระกูล ณ เชียงใหม่ มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

• เจ้าราชบุตร น้อยสุริยฆาต เจ้าราชบุตรนครเชียงใหม่ - พระไปยกา (เจ้าตาทวด) ใน เจ้าหญิงทิพวัน กฤดากร และ เจ้าหญิงศรีนวล กฤดากร ชายา ใน พลเอกพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช
• พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์, พระเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ ๖ - พระอัยกา (เจ้าตา) ใน พระราชชายา เจ้าดารารัศมี และ พระไปยกา (เจ้าตาทวด) ใน พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวิมลนาคนพีสี ใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• เจ้าหนานมหาวงศ์ - พระอัยกา (เจ้าปู่) ใน เจ้าจอมมารดาเจ้าทิพเกษร ณ เชียงใหม่ และ พระไปยกา (เจ้าตาทวด) ใน พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิลกนพรัฐ กรมหมื่นสรรควิสัยนรบดี ใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• เจ้าหญิงคำใส
• เจ้าหนานไชยเสนา

[แก้] อ้างอิง

• ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. เพ็ชร์ล้านนา. (ครั้งที่ ๒) เชียงใหม่ :ผู้จัดการ ศูนย์ภาคเหนือ, ๒๕๓๘.
• สมหมาย เปรมจิตต์, สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. ตำนานสิบห้าราชวงศ์ (ฉบับสอบชำระ) . เชียงใหม่: มิ่งเมือง, ๒๕๔๐.
• ศักดิ์ รัตนชัย. พงศาวดารสุวรรณหอคำนครลำปาง (ตำนานเจ้าเจ็ดพระองค์กับหอคำมงคล ฉบับสอบทานกับเอกสารสืบค้น สรสว.ลำปาง) .
• เจ้าวงศ์สัก ณ เชียงใหม่, คณะทายาทสายสกุล ณ เชียงใหม่. เจ้าหลวงเชียงใหม่. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้ง แอนด์ พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), ๒๕๓๙.
• คณะทายาทสายสกุล เจ้าหลวงเมืองพะเยา, สถาบันศิลปวัฒนธรรมโยนก. ครบรอบ ๑๐๐ ปี แม่เจ้าทรายมูล (มหาวงศ์) ไชยเมือง และประวัติสายสกุลเจ้าหลวงเมืองพะเยา พุทธศักราช ๒๓๘๗ - ๒๔๕๖. พะเยา :บ.ฮาซัน พริ้นติ้ง จก., ๒๕๔๖
• นงเยาว์ กาญจนจารี. ดารารัศมี : พระประวัติพระราชชายา เจ้าดารารัศมี. เชียงใหม่ :สุริวงศ์บุ๊คเซนเตอร์, ๒๕๓๙.
• คัมภีร์ คัมภีรญาณนนท์ , นาวาอากาศเอก. เจ้านายฝ่ายเหนือ. [1]

ด • พ • ก ลำดับเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ ในฐานะประเทศราชและส่วนหนึ่งของสยาม เรียงตามปีพุทธศักราช พุทธศตวรรษที่ 24 รายพระนาม 2300 23 10 23 20 23 30 23 40 23 50 23 60 23 70 23 80 23 90 2400   a ว่าง พระเจ้ากาวิละ ธรรมลังกา b เจ้าหลวงพุทธวงศ์ มโหตรฯ   c พุทธศตวรรษที่ 25 รายพระนาม 2400 24 10 24 20 24 30 24 40 24 50 24 60 24 70 24 80 24 90 2500 กาวิโลรส   อินทวิชยานนท์   อินทวโรรส   เจ้าแก้วนวรัฐ   คำอธิบายสัญลักษณ์ a = พระยาหลวงวชิรปราการ (พระยาจ่าบ้าน (บุญมา)) b = เจ้าหลวงเศรษฐีคำฝั้น c = พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์ ███ = ราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์ ███ = ไม่มี/ไม่ทราบราชวงศ์