สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช

พระอิสริยยศ	สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 - ทรงกรม
ฐานันดรศักดิ์	เจ้าฟ้า
ราชวงศ์	ราชวงศ์จักรี

ข้อมูลส่วนพระองค์

ประสูติ	11 มกราคม พ.ศ. 2402 พระบรมมหาราชวัง กรุงเทพ, ไทย
สิ้นพระชนม์	13 มิถุนายน พ.ศ. 2471 วังบูรพาภิรมย์ กรุงเทพ, ไทย

พระราชบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี
พระโอรส/ธิดา	14 พระองค์

จอมพล สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช (11 มกราคม พ.ศ. 2402 - 13 มิถุนายน พ.ศ. 2471) เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี พระราชสมภพเมื่อวันที่ 11 มกราคม พ.ศ. 2402 เป็นพระราชโอรสลำดับสุดท้ายในพระบรมราชชนนี เมื่อพระบรมราชชนนีสวรรคตสมเด็จเจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ พระชันษาเพียง 2 ขวบ

สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ชาวบ้านชาววังมักออกพระนามว่า "สมเด็จวังบูรพา" เพราะทรงมีวังชื่อว่า "วังบูรพาภิรมย์" ซึ่งก็คือตำแหน่งที่เป็นย่านวังบูรพาทุกวันนี้ ทรงเป็น "ตา" ของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธ์ยุคล ตามพระประวัตินั้น ทรงเป็นจอมพลในรัชกาลที่ 7 ที่ทหารรักมาก เล่ากันมาว่าพวกทหารมักจะแบกพระองค์ท่านขึ้นบนบ่าแห่แหนในวาระที่มีการฉลองต่างๆ เช่น ฉลองคล้ายวันประสูติ เป็นต้น

ทรงเป็นผู้ให้กำเนิดกิจการไปรษณีย์ไทย ทรงเสด็จทิวงคต เมื่อวันที่ 13 มิถุนายน พ.ศ. 2471 ทรงเป็นต้นราชสกุลภาณุพันธุ์

[แก้] พระประวัติ

[แก้] เมื่อทรงพระเยาว์

สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ประสูติแต่สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี พระองค์ประสูติเมื่อวันพุธ เดือนยี่ แรม 4 ค่ำ ปีมะแม เอกศก จุลศักราช 1221 ตรงกับวันที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2402ิ ณ พระตำหนักที่ประทับเดิมของสมเด็จพระศรีสุลาไลย ภายในพระบรมมหาราชวังเมื่อมีพระชนม์พรรษาได้ 3 วัน และ 1 เดือน สมเด็จพระบรมชนกนาถทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการสมโภช 3 วัน และสมโภชเดือน ณ พระตำหนักที่ประสูติ ตามลำดับ

พระองค์มีพระเชษฐาและพระเชษฐภคินีรวม 3 พระองค์ ได้แก่

• พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจันทรมณฑล กรมหลวงวิสุทธิกระษัตริย์
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจาตุรนต์รัศมี กรมพระจักรพรรดิพงศ์

เมื่อพระองค์มีพระชนมพรรษาได้ 2 ปี สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี สมเด็จพระบรมราชชนีเสด็จสวรรคต และพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระบรมราชชนกเสด็จสวรรคต เมื่อพระองค์มีพระชนมพรรษาได้ 10 ปี พระองค์เป็นผู้โปรยข้าวตอกในกระบวนแห่พระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโดยมีสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระจักรพรรดิพงศ์เป็นผู้โยง

เมื่อพระชนมพรรษาได้ 12 ปี พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระบรมเชษฐาธิราชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการแห่รับพระสุพรรณบัฏเป็น สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ และโปรดเกล้าฯ ให้มีพระราชพิธีโสกันต์ ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท เมื่อพระองค์มีพระชนมพรรษาได้ 13 ปี หลังจากนั้น พระองค์ทรงผนวชเป็นสามเณร ณ พระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม โดยมีสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ เป็นพระอุปัชฌาย์ แล้วเสด็จออกไปประทับ ณ พระตำหนักปั้นหยา วัดบวรนิเวศวิหาร ซึ่งเป็นพระตำหนักที่ประทับเดิมของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อครั้งที่พระองค์ออกผนวช เมื่อครบพรรษาจึงลาผนวช

[แก้] การศึกษา

พระองค์ทรงเริ่มต้นการศึกษาเล่าเรียนในสำนักของครูผู้หญิงแล้วทรงเริ่มศึกษาด้วยพระองค์เองเรื่อยมา หลังจากนั้นจึงทรงเล่าเรียนหนังสือขอมและบาล ีที่สำนักพระยาปริยัตติธรรมธาดา (เปี่ยม) เมื่อทรงผนวชเป็นสามเณร พระองค์ทรงวิชาทางพุทธศาสตร์ในสำนักสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร

หลังจากนั้น พระองค์ทรงศึกษาวิชาการทหารในสำนักกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ตั้งแต่ พ.ศ. 2415 และทรงศึกษาวิชาภาษาอังกฤษในสำนักของมิสเตอร์ เอฟ.ยี. แปตเตอร์ซัน ที่โรงเรียนทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ซึ่งตั้งอยู่บริเวณริมประตูพิมานไชยศรีชั้นนอกภายในพระบรมมหาราชวัง และทรงเรียนวิชาภาษาไทยเพิ่มเติมจากสำนักพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) รวมทั้งศึกษาแบบอย่างราชการพระราชประเพณีในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาบำราบปรปักษ์

[แก้] การรับราชการ

พระองค์ทรงได้รับการโปรดเกล้าฯ รับราชการทหารครั้งแรกในตำแหน่งนายทหารพิเศษแต่งเครื่องยศชั้นนายร้อยโท กรมทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์ เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินประพาสสิงคโปร์ (ครั้งที่ 2) และพม่าส่วนของอังกฤษตลอดประเทศอินเดีย รวมทั้งหัวเมืองขึ้นของกรุงสยามตามชายทะเลฝั่งตะวันตกของแหลมมลายู

[แก้] พระกรณียกิจ

[แก้] หนังสือค๊อตข่าวราชการ

สมเด็จเจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ทรงประทับอยู่ ณ ตำหนักหอนิเพทพิทยาคม ริมประตูศรีสุนทร ในพระบรมมหาราชวัง ซึ่งเป็นสถานที่ที่ทรงศึกษาภาษาอังกฤษร่วมกับเจ้านายที่เป็นพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์อื่นๆ เมื่อยังทรงพระเยาว์ ต่อมาแม้การสอนภาษาอังกฤษที่นั่นจะยกเลิกไป แต่เจ้านายก็ยังเสด็จไปชุมนุมกันที่ตำหนักหอนิเพทพิทยาคม

สมเด็จเจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ได้ทรงชักชวนพระเจ้าน้องยาเธอบางพระองค์ ช่วยกันจดข่าวในพระราชสำนักแต่ละวันมาพิมพ์เผยแพร่เป็นหนังสือพิมพ์ข่าวรายวัน เจ้านายที่ทรงร่วมจดข่าวในครั้งเริ่มแรกมี 6 พระองค์ คือ พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้ากฤษฎาภินิหาร พระองค์เจ้าเกษมสันต์โสภาคย์ พระองค์เจ้าทองแถมถวัลยวงศ์ พระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงศ์ พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพ พระองค์เจ้าสวัสดิประวัติ หนังสือข่าวเล่มแรกพิมพ์ออกเผยแพร่เมื่อวันอาทิตย์ ที่ 26 กันยายน พ.ศ. 2418 ใช้ชื่อภาษาอังกฤษว่า "COURT" ซึ่งแปลว่า พระราชสำนัก ต่อมาใน พ.ศ. 2419 จึงใช้ชื่อภาษาไทยว่า ข่าวราชการ ในเวลาต่อมาจึงเรียกว่า หนังสือค๊อตข่าวราชการ

สมเด็จเจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ทรงดำริให้มีคนเดินส่งหนังสือแก่ผู้รับหนังสือทุกๆ คน ทุกๆ เช้า โดยคิดเงินค่าสมาชิก และเมื่อคนส่งหนังสือไปส่งหนังสือที่บ้านสมาชิกผู้ใดแล้ว ผู้นั้นจะฝากจดหมายส่งถึงสมาชิกผู้หนึ่งผู้ใดก็ได้ โดยจะต้องซื้อแสตมป์ปิดจดหมายของตนที่จะฝากไปส่งและลงชื่อของตนเองทับแสตมป์แทนตราเพื่อให้เป็นแสตมป์ที่จะนำไปใช้อีกไม่ได้ แสตมป์นั้นทำเป็นพระรูปเหมือนอย่างที่พิมพ์ไว้ข้างหน้าหนังสือ COURT ขายดวงละอัฐและให้ซื้อได้จากโรงพิมพ์หนังสือข่าวราชการ ราคาค่าจ้างส่งจดหมายมีอัตราต่างกัน ถ้าอยู่ในคูพระนครชั้นใน ติดแสตมป์หนึ่งอัฐ ถ้านอกคูพระนครออกไป ผู้ส่งต้องติดแสตมป์ 2 อัฐ

[แก้] กิจการไปรษณีย์

การจัดส่ง หนังสือ COURT และ หนังสือข่าวราชการ ของคนส่งหนังสือที่ทำหน้าที่รับส่งจดหมายระหว่างสมาชิกด้วย นับเป็นจุดเริ่มของการมี บุรุษไปรษณีย์ และการใช้แสตมป์ติดบนจดหมายที่สมาชิกของหนังสือ COURT และหนังสือข่าวราชการส่งถึงกัน จึงเป็นจุดเริ่มของการไปรษณีย์ขึ้นในประเทศไทย เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชประสงค์ให้มีการไปรษณีย์และโทรเลขขึ้นในประเทศไทย ทรงเห็นว่าสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช มีพระทัยใส่ในเรื่องการไปรษณีย์ จึงมีพระราชดำรัสสั่งให้สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ตั้งกรมไปรษณีย์ และกรมโทรเลข ขึ้นเมื่อวันที่ 4 สิงหาคม พ.ศ. 2426 ทรงได้รับตำแหน่งอธิบดีกรมไปรษณีย์ และกรมโทรเลข เป็นพระองค์แรกของประเทศไทย ต่อมาในปี พ.ศ. 2441 ทั้ง 2 กรมนี้ได้รวมเป็นกรมเดียวกัน มีชื่อใหม่ว่า กรมไปรษณีย์โทรเลข

[แก้] พระเกียรติยศ

[แก้] พระอิสริยยศ

• พระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ (13 มกราคม พ.ศ. 2402 - สิ้นรัชกาลที่ 4)
• พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ (ต้นรัชกาลที่ 5 - 4 สิงหาคม พ.ศ. 2413)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ (4 สิงหาคม พ.ศ. 2413 - 20 พฤษภาคม พ.ศ. 2424)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมหลวงภาณุพันธุวงศ์วรเดช (20 พฤษภาคม พ.ศ. 2424 - 23 มกราคม พ.ศ. 2428)
• สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช (23 มกราคม พ.ศ. 2428 - สิ้นรัชกาลที่ 5)
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช (ต้นรัชกาลที่ 6 - 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454)
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 - 15 มีนาคม พ.ศ. 2468)
• สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช (15 มีนาคม พ.ศ. 2468 - 13 มิถุนายน พ.ศ. 2471)

[แก้] เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• ภราดรแห่งเครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดี ชั้นที่ 1 (เสนางคะบดี)
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นมหาปรมาภรณ์ช้างเผือก
• เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นมหาวชิรมงกุฎ
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้น 2
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้น 1
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้น 1
• เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้น 1
• เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการแผ่นดิน
• เหรียญจักรมาลา
• เหรียญจักรพรรดิมาลา
• เหรียญบุษปมาลา

[แก้] พระโอรส พระธิดา

เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ทรงมีหม่อมห้ามคนแรก คือ หม่อมเลี่ยม ต่อมาทรงมีหม่อมห้ามสะใภ้หลวง คือ หม่อมแม้น บุนนาค ทรงมีพระโอรส-ธิดา กับหม่อมแม้น 3 พระองค์ เมื่อหม่อมแม้นเสียชีวิตลงตั้งแต่ยังสาว ทรงโทมนัสและไม่ทรงมีหม่อมห้ามนานหลายปี ต่อมาทรงมีหม่อมห้ามอีกหลายคน โดยหม่อมคนสุดท้าย คือ หม่อมเล็ก ยงใจยุทธ ทรงมีพระโอรส-พระธิดากับหม่อมเล็ก 7 พระองค์ พระองค์สุดท้องสิ้นชีพิตักษัยในครรภ์ พร้อมกับหม่อมเล็กในวันประสูติ เมื่อวันที่ 24 กันยายน พ.ศ. 2461 ^[1]

[แก้] หม่อมเลี่ยม

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทิพยสัมพันธ์ (พ.ศ. 2428-2451) เษกสมรสกับ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์

หม่อมเล็ก และพระโอรส-พระธิดาในสมเด็จเจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์

[แก้] หม่อมแม้น บุนนาค ^[2]

• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้านิพันธุ์ภาณุพงศ์ กรมหมื่นภาณุพงศ์พิรพยเดช (พ.ศ. 2428-2477) เษกสมรสกับหม่อมแผ่ว และหม่อมเจ้าหญิงวิไลกัญญา เทวกุล
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศิริวงศ์วัฒนเดช (พ.ศ. 2432-2451)
• พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมเขตรมงคล (พ.ศ. 2435-2500) เษกสมรสกับ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ายุคลฑิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศร์

[แก้] หม่อมสุ่น

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุริยนเยี่ยมพยับ (พ.ศ. 2437-2455)

[แก้] หม่อมลับ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพัลลัภดนัย ในหม่อมลับ (พ.ศ. 2442-2444)

[แก้] หม่อมเล็ก ยงใจยุทธ

หม่อมเล็ก ยงใจยุทธ (ธิดานายทองดำ ยงใจยุทธ ข้าหลวงในรัชกาลที่ 5) เป็นพี่สาวของร้อยเอกชั้น ยงใจยุทธ บิดาของพลเอก ชวลิต ยงใจยุทธ

• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า (ไข่มุก) (พ.ศ. 2446-2450)
• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารำไพประภา (พ.ศ. 2450-2522) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าธานีเสิกสงัด ชุมพล
• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า (เล็ก) (พ.ศ. 2451)
• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาภัสสรวงศ์ (พ.ศ. 2452-2525) เษกสมรสกับหม่อมมณี บุนนาค และหม่อมอำไพ แสงสุข
• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพีรพงศ์ภาณุเดช (พ.ศ. 2457-2528) เษกสมรสกับหม่อมซีริล เฮคอค หม่อมชลิตา หม่อมสาลิกา หม่อมอรุณี และหม่อมชวนชม
• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้านรเศรษฐสุริยลักษณ์ (พ.ศ. 2458-2497)
• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรศักดิ์สุประภาต (พ.ศ. 2460-2485) เษกสมรสกับ หม่อมมณี บุนนาค
• พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าแดง (พ.ศ. 2461 เสียชีวิตพร้อมกับหม่อมเล็ก ขณะคลอด)

[แก้] ราชตระกูล

[แก้] อ้างอิง

[แก้] หนังสือ

• Jeffy Finestone, สมุดพระรูปพระราชโอรส พระราชธิดาและพระราชนัดดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 4) (แปลโดยชาคริต ชุ่มวัฒนะ), โลมาโฮลดิ้ง, พ.ศ. 2543
• จุดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เล่ม 1, พ.ศ. 2536

[แก้] แหล่งข้อมูลอื่น

• หนังสือ COURT ข่าวราชการ : ความเชื่อมโยงสู่การก่อกำเนิดไปรษณีย์ไทย

สมัยก่อนหน้า		สมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช		สมัยถัดไป
จอมพล เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต)		ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ ((วาระที่ 1) 1 เมษายน พ.ศ. 2435 - 16 มีนาคม พ.ศ. 2439)		พลเอก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์
พลเอก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์		ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการ ((วาระที่ 2) 1 เมษายน พ.ศ. 2442 - 8 สิงหาคม พ.ศ. 2444)		จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช
พลตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม		เสนาบดีกระทรวงกลาโหม (พ.ศ. 2444 - พ.ศ. 2453)		จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช
นายพลเรือโท พระยาชลยุทธโยธินทร์ (อองเดร ดู เปลซี เดอ ริเชอลิเออ)		ผู้บัญชาการทหารเรือไทย (รั้งตำแหน่งผู้บัญชาการกรมทหารเรือ 29 มกราคม พ.ศ. 2444 - 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2445 ผู้บัญชาการกรมทหารเรือ 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2445 - 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2446 )		จอมพลเรือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า กรมพระนครสวรรค์วรพินิต
จอมพลเรือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้า กรมพระนครสวรรค์วรพินิต		ผู้บัญชาการทหารเรือไทย (ผู้กำกับราชการกระทรวงทหารเรือ 19 มิถุนายน พ.ศ. 2463 - 31 สิงหาคม พ.ศ. 2465)		นายพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์

ด • พ • ก จอมพลชาวไทย จอมพล สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช · จอมพล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช · จอมพล สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ · จอมพลเรือ จอมพล สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต · จอมพลเรือ สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก · จอมพล สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ · จอมพล เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์อรุณ ฉัตรกุล) · จอมพล เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต) · จอมพลแปลก พิบูลสงคราม · จอมพลผิน ชุณหะวัณ · จอมพลเรือ หลวงยุทธศาสตร์โกศล · จอมพลอากาศ ฟื้น รณนภากาศ ฤทธาคนี · จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ · จอมพลอากาศ เฉลิมเกียรติ วัฒนางกูร · จอมพลถนอม กิตติขจร · จอมพลประภาส จารุเสถียร · จอมพลเกรียงไกร อัตตะนันทน์

ด • พ • ก เสนาบดี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมของไทย   สมุหพระกลาโหม เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) • เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) • เจ้าพระยามหาเสนา (ปิ่น) • เจ้าพระยามหาเสนา (บุญมา) • เจ้าพระยาวรวงศาสุรศักดิ์ (แสง วงศาโรจน์) • เจ้าพระยามหาเสนา (สังข์) • เจ้าพระยามหาเสนา (น้อย) • สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยุรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) • สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) • เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค) • เจ้าพระยารัตนาธิเบศร์ (พุ่ม ศรีไชยันต์)   เสนาบดีกระทรวงกลาโหม สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม • สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช • เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์อรุณ ฉัตรกุล) • เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (แย้ม ณ นคร) • สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต • พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร • พระยาราชวังสัน (ศรี กมลนาวิน) • พระยาประเสริฐสงคราม   รัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม พระยาราชวังสัน (ศรี กมลนาวิน) • พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน์ พหลโยธิน) • พระยาประเสริฐสงคราม • แปลก พิบูลสงคราม • มังกร พรหมโยธี • หลวงเกรียงศักดิ์พิชิต (พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต) • สินธุ์ กมลนาวิน • ชิต มั่นศิลป สินาดโยธารักษ์ • จิร วิชิตสงคราม • หลวงชาตินักรบ (ศุข ชาตินักรบ) • สฤษดิ์ ธนะรัชต์ • ถนอม กิตติขจร • ทวี จุลละทรัพย์ • ครวญ สุทธานินทร์ • ทวิช เสนีย์วงศ์ ณ อยุธยา • ประมาณ อดิเรกสาร • กฤษณ์ สีวะรา • เสนีย์ ปราโมช • สงัด ชลออยู่ • เล็ก แนวมาลี • เกรียงศักดิ์ ชมะนันทน์ • เปรม ติณสูลานนท์ • พะเนียง กานตรัตน์ • ชาติชาย ชุณหะวัณ • ชวลิต ยงใจยุทธ • ประพัฒน์ กฤษณะจันทร์ • สุจินดา คราประยูร • บรรจบ บุนนาค • วิจิตร สุขมาก • ชวน หลีกภัย • ธรรมรักษ์ อิศรางกูร ณ อยุธยา • เชษฐา ฐานะจาโร • สัมพันธ์ บุญญานันทน์ • บุญรอด สมทัศน์ • สมัคร สุนทรเวช • สมชาย วงศ์สวัสดิ์ • ประวิตร วงษ์สุวรรณ (รัฐมนตรีช่วย) หลวงพรหมโยธี • หลวงเสรีเริงฤทธิ์ • พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต • สวัสดิ์ สวัสดิ์รณรงค์ • ชิต มั่นศิลป์ สินาดโยธารักษ์ • จิระ วิชิตสงคราม • สังวรณ์ สุวรรณชีพ • หลวงเทวฤทธิพันลึก • ทวน วิชัยขัทคะ • ทวน วิชัยขัทคะ • น้อม เกตุนุติ • พระยาวิชิตชลธี • หลวงสินธาวณัติก์ • ปลด พิบูลภาณุวัฒน์ • หลวงสุนาวินวิวัฒ • สฤษดิ์ ธนะรัชต์ • ผิน ชุณหะวัณ • ถนอม กิตติขจร • บุญชู จันทรุเบกษา • สนอง ธนศักดิ์ • ทวี จุลละทรัพย์ • จิตติ นาวีเสถียร • กฤษณ์ สีวะรา • ถวิล รายนานนท์ • สุรกิจ มัยลาภ • บัว ศิริทรัพย์ • อุสาห์ ชัยนาม • กมล สีตะกลิน • ทวิช เสนีวงศ์ ณ อยุธยา • นิธิพัฒน์ ชาลีจันทร์ • เล็ก แนวมาลี • ประสงค์ คุณะดิลก • ยศ เทพหัสดิน ณ อยุธยา • อมร ศิริกายะ • กวี สิงหะ • พะเนียง กานตรัตน์ • สมุทร สหนาวิน • อาทิตย์ กำลังเอก • วิมล วงศ์วานิช • พิศิษฐ์ ศาลิคุปต์ • ชัชชม กันหลง • สมบัติ รอดโพธิ์ทอง • โรช วิภัติภูมิประเทศ • วิโรจน์ แสงสนิท • วัฒนชัย วุฒิศิริ • ยุทธศักดิ์ ศศิประภา

ด • พ • ก ผู้บัญชาการทหารบกแห่งกองทัพบกไทย เจ้ากรมทหารบก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ · เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต) เจ้ากรมยุทธนาธิการ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช · เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์ อรุณ ฉัตรกุล) เสนาบดีกระทรวงกลาโหม เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (แย้ม ณ นคร) · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต · พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร ผู้บัญชาการทหารบก พระยาพหลพลพยุหเสนา · แปลก พิบูลสงคราม · พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต · อดุล อดุลเดชจรัส · ผิน ชุณหะวัณ · สฤษดิ์ ธนะรัชต์ · ถนอม กิตติขจร · ประภาส จารุเสถียร · กฤษณ์ สีวะรา · บุญชัย บำรุงพงศ์ · เสริม ณ นคร · เปรม ติณสูลานนท์ · ประยุทธ จารุมณี · อาทิตย์ กำลังเอก · ชวลิต ยงใจยุทธ · สุจินดา คราประยูร · อิสระพงศ์ หนุนภักดี · วิมล วงศ์วานิช · ประมณฑ์ ผลาสินธุ์ · เชษฐา ฐานะจาโร · สุรยุทธ์ จุลานนท์ · สมทัต อัตตะนันทน์ · ชัยสิทธิ์ ชินวัตร · ประวิตร วงษ์สุวรรณ · สนธิ บุญยรัตกลิน · อนุพงษ์ เผ่าจินดา

ด • พ • ก ผู้บัญชาการทหารเรือ แห่ง กองทัพเรือไทย ทหารเรือวังหน้า พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว · กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ ทหารเรือวังหลวง สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ · เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ กระทรวงทหารเรือ กองทัพเรือ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ · พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นปราบปรปักษ์ · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม · พระยาชลยุทธโยธินทร์ · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ · สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนครราชสีมา · พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร · พระยาปรีชาชลยุทธ์ (วัน จารุภา) · พระยาวิชิตชลธี (ทองดี สุวรรณพฤกษ์) · สินธุ์ กมลนาวิน · พระยาวิจารณจักรกิจ · หลวงพลสินธวาณัติก์ (เปล่ง พลสินธ์ สมิตเมฆ) · หลวงยุทธศาสตร์โกศล · หลวงชำนาญอรรถยุทธ์ (เอื้อน กุลไกรเวส) · สวัสดิ์ ภูติอนันต์ · หม่อมเจ้าครรชิตพล อาภากร · จรูญ เฉลิมเตียรณ · ถวิล รายนานนท์ · กมล สีตกะลิน · เฉิดชาย ถมยา · สงัด ชลออยู่ · อมร ศิริกายะ · กวี สิงหะ · สมุทร์ สหนาวิน · สมบูรณ์ เชื้อพิบูลย์ · ประพัฒน์ จันทวิรัช · นิพนธ์ ศิริธร · ธาดา ดิษฐบรรจง · ประพัฒน์ กฤษณจันทร์ · วิเชษฐ การุณยวนิช · ประเจตน์ ศิริเดช · วิจิตร ชำนาญการณ์ · สุวัชชัย เกษมศุข · ธีระ ห้าวเจริญ · ประเสริฐ บุญทรง · ทวีศักดิ์ โสมาภา · ชุมพล ปัจจุสานนท์ · สามภพ อัมระปาล · สถิรพันธุ์ เกยานนท์ · กำธร พุ่มหิรัญ