 |
[ Strona główna / Polska broń pancerna / czołgi ] [ Oddziały pancerne ] [ Steel Panthers ] [ Linki ] | |
| © Michał Derela, 2003 | ||
Część I: historia i opis techniczny
Część II: służba międzynarodowa
Część III: służba w Polsce
Strona ta poświęcona jest eksportowi i służbie czołgów lekkich Vickers Mk.E (6-Ton). Historia rozwoju, oznaczenia czołgu, opis techniczny, uzbrojenie, opancerzenie i dane techniczne znajdują się w części I. Szczegóły dotyczące polskiej służby czołgów Vickers Mk.E i ich użycia bojowego znajdują się w części III.
Państwa wymienione są w kolejności od użytkujących największą ilość czołgów Mark E.
Największym użytkownikiem czołgów Vickers Mk. E była Polska. Już we wrześniu 1931 Polska zamówiła aż 50 czołgów dwuwieżowych Vickers Mk. E Typ A. Z tej liczby, w latach 1932-33 dostarczono 38 czołgów. Pozostałe czołgi dostarczono w częściach do montażu, lecz ostatecznie nie zostały zmontowane. Zaraz po wcieleniu do służby czołgi zostały zmodyfikowane przez dodanie dużych wlotów powietrza po bokach przedziału załogowego w celu polepszenia chłodzenia silnika - była to cecha charakterystyczna tylko dla polskich Vickersów. W 1934 roku 22 czołgi przebudowano do jednowieżowego wariantu Typ B, używając zakupionych w Anglii w tym celu wież, pozostałe 16 pozostało dwuwieżowych. Polskie dwuwieżowe czołgi odróżniały się nieco od zwykłych dwuwieżowych Vickersów wieżami i uzbrojeniem.
Oprócz czołgów, Polska zakupiła licencję na ich wytwarzanie. Nie podjęto jednak produkcji czołgu Vickers Mk.E, lecz na podstawie jego konstrukcji opracowano, a następnie produkowano własny, znacznie ulepszony model czołgu 7TP oraz ciągnika artyleryjskiego C7P. Polskie czołgi Vickers Mk.E walczyły w Kampanii Wrześniowej 1939.
Więcej szczegółow w części III: czołg Vickers Mk.E w polskiej służbie.
Finlandia zakupiła do testów jeden czołg Vickers Mk.E Typ B uzbrojony w działko 47mm już w 1933 roku. Został on oceniony pozytywnie, lecz serię dalszych 32 czołgów zamówiono dopiero 20 lipca 1936. Z tego, 26 czołgów dostarczono w latach 1938-39, a pozostałe 6 zatrzymano w Anglii i dostarczono dopiero po zakończeniu Wojny Zimowej. Razem więc Finlandia miała 33 czołgi tego typu. Nowo dostarczone czołgi miały nowe kadłuby typu Mark F i wieże po prawej stronie, wyposażone w tylne nisze na radiostacje. Ze względów oszczędnościowych nie zakupiono jednak radiostacji. Czołgi zostały także zakupione bez uzbrojenia, gdyż brytyjskie działko 47mm uznano za niezadowalające. Na uzbrojenie czołgów wybrano produkowane w Finlandi na licencji szwedzkie działko półautomatyczne 37mm Bofors L/45 (dane zbliżonego polskiego działka).
Fińskie czołgi podlegały w czasie służby znacznym przebudowom. Ponieważ produkcja działek Boforsa przeciągała się, zaraz po wejściu do służby czołgi nie posiadały żadnego uzbrojenia. Jedynie dla celów ćwiczebnych, w kilku czołgach w wieży prowizorycznie zamontowano chłodzony powietrzem karabin maszynowy, a w kilku innych działka 37mm SA-18 Puteaux, lecz działka te służyły jedynie do strzelania pozoracyjnego ślepymi nabojami, z powodu zbyt słabego mocowania. Ponadto, we wszystkich czołgach w pancerzu przednim przedziału bojowego wykonano strzelnicę dla pistoletu maszynowego 9mm Suomi, a nad głową strzelca pancerz podwyższono w formie małej kopułki. Dopiero na początku 1940 roku czołgi uzbrojono w działka Boforsa, sprzężone w nowym jarzmie pancernym z karabinem maszynowym, prawdopodobnie zmodyfikowanym 7,62mm Maxim (pomimo wyglądu osłony, km był chłodzony powietrzem). Jarzmo zostało prawdopodobnie zaprojektowane przez Boforsa (było bardzo podobne do analogicznego jarzma Boforsa zaprojektowanego wcześniej dla polskiego czołgu 7TP). Czołgi te posiadały jednak tylko proste kolimatorowe celowniki do działek, ponieważ Niemcy nie dostarczyli zamówionych przyrządów celowniczych.
Po zakończeniu Wojny Zimowej, w ręce Finów wpadły wielkie ilości zdobycznych radzieckich czołgów T-26 różnych modeli (wywodzących się z licencji Vickersa Mk.E), które następnie wcielono do służby. W celu unifikacji posiadanych czołgów i ich uzbrojenia, Finowie postanowili przezbroić posiadane czołgi Vickers Mk.E w radzieckie długolufowe działka 45mm 20K, stosowane w T-26. W tym celu w wieżach Vickersów, w miejsce armat 37mm, zamontowano kompletne jarzma z armatami 45mm i karabinami maszynowymi oraz celownikami, wymontowane z rozbitych czołgów T-26, zunifikowano też niektóre inne elementy wyposażenia. Przebudowane czołgi Vickers Finowie oznaczyli jako T-26E ("E" od English).
Użycie bojowe:
Jedymym odziałem czołgów Vickers Mk.E użytym bojowo podczas radziecko-fińskiej Wojny Zimowej (30.11.1939 - 13.03.1940) była 4. kompania czołgów (4./Pans.P). Kompania ta, składająca się z 13 czołgów Vickers uzbrojonych w działka 37mm Bofors, została po raz pierwszy użyta do wsparcia piechoty w ataku na Honkaniemi 26 lutego 1940.
Radzieckie oddziały były wspierane przez czołgi T-26 i T-28 ze 112. batalionu czołgów 35. Brygady Czołgów Lekkich i działka ppanc. Pięć fińskich czołgów nie wzięło w ogóle udziału w walce z powodu złej jakości paliwa, szósty został unieruchomiony w rozpadlinie. Fiński atak całkowicie się nie powiódł, z biorących w nim udział siedmiu czołów 5 zostało zniszczonych, a jeden uszkodzony. Fińscy czołgiści, pomimo braku doświadczenia bojowego i kiepskich celowników, zniszczyli jednak co najmniej 3 radzieckie czołgi. 29 lutego doszło do kolejnego starcia, tym razem fińskie czołgi działały w obronie, opóźniając radzieckie natarcie. 1 Vickers został zniszczony, lecz fińskie załogi trafiły 4 czołgi wroga. Ponadto, 8 marca jeden czołg Vickers, który utknął w trudnym terenie, został zniszczony przez załogę. Łączne straty Vickersów w czasie Wojny Zimowej wyniosły 7 czołgów utraconych i 1 uszkodzony (nienaprawiony).
Czołgi Vickers, które pozostały po Wojnie Zimowej, zostały przebudowane do standardu T-26E i następnie były używane wraz ze zdobycznymi czołgami T-26 w Wojnie Kontynuacyjnej przeciwko ZSRR (1941-44). W 1945 roku Finlandia miała jeszcze 19 czołgów T-26E, które pozostały na uzbrojeniu do 1959 roku, używane wtedy już do szkolenia.
  |
| Po lewej: opuszczony fiński Vickers Mk.E z działkiem 37mm oglądany przez żołnierzy radzieckich. Fińskie czołgi w okresie Wojny Zimowej malowane miały biało-niebiesko-białe pasy na wieży. [źródło: E. Muikku i J. Purhonen; "Suomalaiset Panssarivaunut 1918 - 1997", Apali Oy]. Po prawej: fiński czołg Vickers Mk.E w konfiguracji z okresu Wojny Zimowej, w muzeum pancernym (Panssarimuseo) w Parola (fot: Jarkko Vihavainen). (kliknij, żeby powiększyć). |
|
Związane linki: |
W 1935 roku rząd chiński zakupił 16 jednowieżowych czołgów Vickers Mk.E Typ B, a w następnym roku dalsze 4 czołgi Mk.E Typ B, wyposażone w radiostacje Marconi w niszy z tyłu wieży (wbrew informacjom spotykanym w publikacjach, nie były to czołgi Mark F, co widać choćby na zdjęciach).
Użycie bojowe:
Chińskie czołgi Mark E zostały przydzielone do 1. batalionu pancernego (3 czołgi, wraz z 29 lub 32 czołgami pływającymi VCL Model 1931) oraz do 2. batalionu pancernego (17 czołgów Mk.E i kilkanaście innych). Oba bataliony pancerne były intensywnie używane w walkach przeciwko wojskom japońskim w Szanghaju od 13 września do 9 listopada 1937. Słabo wyszkoleni czołgiści chińscy ponieśli w walkach miejskich wielkie straty, tracąc ok. 50% stanu czołgów, w tym część czołgów Mark E. Pozostałe po upadku Szangahaju czołgi weszły prawdopodobnie jako mieszany batalion w skład 200. Dywizji Zmotoryzowanej, utworzonej w 1938 roku w większości ze sprzętu radzieckiego (czołgi T-26). Dywizja ta poniosła następnie ciężkie straty w nieudanej kontrofensywie na Nankin oraz w walkach na przełęczy Kunlun, tracąc większość sprzętu. Szczegółowy los czołgów Vickers Mk.E nie jest znany.
  |
| Chiński czołg Vickers Mk.E Typ B zniszczony w Szanghaju i zdobyty przez żołnierzy japońskich. Widoczne są dziury po pociskach. Czołg ten wyposażony był w radiostację - widoczna jest podstawa anteny. (kliknij, żeby powiększyć). |
Związane linki: Armour in China
 |
| Tajlandzki czołg Vickers Mk.E z drugiej zakupionej partii. Na wieży widać kokardę w barwach narodowych (czerwony-biały-niebieski-biały-czerwony). |
17 listopada 1932 Syjam zakupił 10 jednowieżowych czołgów Vickers Mk.E Typ B, dostarczonych w 1933 roku. W 1938 roku zamówiono dalsze 12 czołgów, lecz przed wybuchem II w.św. dostarczono jedynie najprawdopodobniej 8 czołgów tej partii, a pozostałe zatrzymano w Wielkiej Brytanii. Czołgi z drugiego zamówienia miały kadłuby typu 'Mark F'. Ponadto, Syjam zamówił 26 samobieżnych działek przeciwlotniczych 40mm na podwoziu rozwiniętym z czołgu Vickers 6-Ton.
Użycie bojowe:
W latach 1940-41 syjamskie czołgi były używane w batalionach pancernych, w składzie: czołg dowodzenia i trzy kompanie po 2 czołgi.
Czołgi Mark E zostały zastosowane bojowo w wojnie tajsko-francuskiej o sporne prowincje Indochin (grudzień 1940 - 28 stycznia 1941). W styczniu 1941 rozpoczęły się działania lądowe, 16 stycznia doszło do starcia głównych sił obu stron pod Yang Dam Koum w prowincji Battambang, w którym wojska tajskie wspierane były przez czołgi Vickers. Wojska francuskie składały się z 4 batalionów piechoty, wspieranych przez Detachement Motorise de Cochinchine (czołgi FT-17 i być może ciężarówki uzbrojone w działka 20mm), lecz brak informacji o ewentualnym użyciu w tym starciu przez Francuzów broni pancernej. Walki były zacięte i zakończyły się wycofaniem Francuzów. Czołgi Vickers skutecznie wspierały tajską piechotę, lecz w końcu trzy z nich zostały zniszczone przez podciągniete przez batalion 5. pułku Legii Cudzoziemskiej działka ppanc 25mm i armatę polową 75mm. W grudniu 1941 Tajlandia dostała się pod kontrolę Japonii, dalszy los tajskich Vickersów nie jest znany. Być może jeden czołg Vickers znajduje się w Cavalry Museum w Saraburi?
Związane linki: Thai AFVs of the "Indochina War 1940-41" (strona główna Danny O'Hara's Weird Wars page)
Związek Radziecki był pierwszym nabywcą czołgów Vickers Mk.E. Już 28 maja 1930 ZSRR zakupił 15 czołgów dwuwieżowych Vickers Mk.E Typ A, dostarczonych do lipca 1931, oraz licencję na ich produkcję. Uzbrojenie składające się jedynie z km-ów początkowo zostało uznane jako wystarczające dla przewidywanego zastosowania czołgów - wsparcia piechoty. W ZSRR próbowano opracować ulepszony czołg bazując na konstrukcji Vickersa, z chłodzonym wodą silnikiem "Hercules" 95 KM. Jednakże, dwa zbudowane prototypy: TMM-1 i TMM-2 okazały się niezadowalające i do produkcji skierowano czołg Vickers Mk.E z niewielkimi tylko zmianami, głównie pancerzem pogrubionym do 15mm. Licencyjny czołg przyjęto na uzbrojenie już w lutym 1931, przed ukończeniem pierwszych egzemplarzy, pod oznaczeniem T-26. Czołgi te wytwarzane były w zakładach "Bolszewik" w Leningradzie. W toku 10 lat produkcji wprowadzano liczne własne modyfikacje oryginalnego projektu, niektóre daleko idące.
Historia czołgu T-26 nie jest przedmiotem tej strony, lecz w skrócie należy wspomnieć, że czołgi pierwszej serii T-26 (tzw. model 1931) były dwuwieżowe, uzbrojone w karabiny maszynowe. Od Vickersa odróżniały się konstrukcją wież. W 1933 roku Rosjanie rozpoczęli produkcję własnej odmiany jednowieżowej czołgu T-26 (tzw. model 1933), uzbrojonej w długolufową armatę 45mm i sprzężony karabin maszynowy w dużej wieży. Odmiana ta stała się podstawowym modelem rodziny T-26. Od 1937/38 roku produkowano czołgi z nową wieżą o formie stożkowej, a od 1939 roku zastosowano ulepszony kadłub z pochyłymi ścianami przedziału bojowego. Zwiększano też zapas paliwa i nieco moc silnika. Na czołgach produkowanych w 1940 roku pogrubiono nieco opancerzenie. Na bazie T-26 produkowano też kilka rodzajów czołgów z miotaczami ognia i innych pojazdów specjalnych. Do 1941 roku wyprodukowano około 12,000 czołgów rodziny T-26, które walczyły we wszystkich konfliktach zbrojnych prowadzonych przez ZSRR, na niektórych teatrach działań aż do 1945 roku, jak również w Chinach i wojnie domowej w Hiszpanii.
 |
| Bułgarski czołg Vickers Mk.E na manewrach. Widoczny jest kamuflaż (fabryczny?), podobny do używanego na chińskich czołgach. |
We wrześniu 1936 Bułgaria zakupiła 8 jednowieżowych czołgów Vickers Mk.E Typ B, dostarczonych w 1937 roku. Utworzono z nich 2. Kompanię Czołgów. W czerwcu 1941 czołgi te weszły w skład Pułku Pancernego, jako jedna z kompanii 1. Drużyny Pancernej tego pułku (pozostałe dwie kompanie Drużyny składały się z czołgów PzKpfw-35(t), a druga Drużyna z czołgów R-35). We wrześniu 1943 pojazdy te, wraz z innymi, weszły w skład nowo sformowanej Brygady Pancernej. We wrześniu 1944 Bułgaria przystąpiła do wojny przeciwko Niemcom i Brygada Pancerna wzięła wówczas udział w walkach na terenie Serbii i Kosowa. Szczegóły odnośnie użycia i strat przestarzałych już wówczas i cierpiących na brak części zamiennych czołgów Vickers, nie są znane. Wiadomo jedynie, że w kwietniu 1945 skreślono ze stanu 3 zużyte czołgi tego typu.
Wprawdzie Armia Brytyjska po próbach na przełomie lat 20-stych i 30-stych zrezygnowała z czołgu Vickers 6-ton, jednakże po wybuchu II wojny światowej, rząd brytyjski zarekwirował (najprawdopodobniej) 4 niewysłane jeszcze czołgi, zamówione przez Syjam (według źródła [2], przejęto także 6 czołgów z zamówienia fińskiego, jednakże nie potwierdzają tego źródła brytyjskie ani fińskie). Czołgi te miały kadłuby typu 'Mark F'. Służyły następnie aż do końca wojny do szkolenia brytyjskich czołgistów (czołg taki znajduje się w Tank Museum w Bovington).
Boliwia była najmniejszym z aktywnych użytkowników czołgów Vickers Mk.E, lecz boliwijskie Vickersy pierwsze zostały użyte w walce (był to zarazem pierwszy przypadek użycia czołów na kontynencie amerykańskim). Istnieją jednak pewne rozbieżności w publikacjach odnośnie ilości i losu posiadanych przez Boliwię czołgów. 12 października 1932 roku Boliwia zakupiła 3 czołgi Mark E. Większość publikacji podaje, że były to dwa czołgi dwuwieżowe Typ A i jeden jednowieżowy Typ B. Jednakże z dokumentów Vickersa wynika, że w rzeczywistości zakupiony został jeden czołg dwuwieżowy Typ A (nr VAE 532) i dwa czołgi jednowieżowe Typ B (VAE 446 i 447) (tak też źródło [2]).
 |
| Boliwijski czołg Vickers Mk.E Typ A jako pomnik w Asuncion. (kliknij, żeby powiększyć) |
Użycie bojowe:
Boliwijskie czołgi Vickers Mk.E zostały już w 1933 roku użyte w wojnie z Paragwajem o Gran Chaco (1932-35). Warunki użycia broni pancernej były tam niesprzyjające z powodu trudnego terenu i wysokich temperatur, zmuszających do walki przy otwartych włazach. Boliwijskim "korpusem" czołgów (poza Vickersami, dwie tankietki Carden-Loyd Mk.VIb) dowodził niemiecki "doradca" - kpt. von Krier. Najbardziej znanym starciem z udziałem
boliwijskich czołgów była bitwa o Ayala 4-5 lipca 1933 (drugi atak na Nanawa). W działaniach użyteczne okazały się zwłaszcza czołgi jednowieżowe, zwalczając gniazda broni maszynowej oraz drewniane schrony przeciwnika. Czołgi używane były następnie w dalszych działaniach. W końcu, jeden czołg jednowieżowy oraz czołg dwuwieżowy zostały 10 grudnia 1933 zdobyte przez wojska Paragwaju na 22 kilometrze drogi Zenteno - Saavedra, (w przeddzień kapitulacji dwóch boliwijskich dywizji pod Campo Via). Trzeci czołg (najprawdopodobniej jednowieżowy) został zniszczony trafieniem z armaty polowej 75mm Kruppa.
Zdobyty czołg dwuwieżowy był następnie eksponowany jako pomnik w stolicy Paragwaju Asuncion. W latach 70-tych miał on zostać zwrócony Boliwii, jednakże jego późniejszy los nie jest znany. Czołg jednowieżowy natomiast został sprzedany w 1937 roku do Hiszpanii wraz z partią armat i karabinów. Większość źródeł podaje, że zdobyty czołg dwuwieżowy nosił nazwę "Ina", jednakże według jednego ze źródeł, nazwę tę nosił czołg jednowieżowy, sprzedany następnie do Hiszpanii.
|
Związane linki: |
Grecja zakupiła 2 czołgi Mark E - jeden dwuwieżowy Typ A i jeden jednowieżowy Typ B, zamówione 20 listopada 1930 r. Brak informacji o ich dalszych losach. Według niektórych informacji, Grecy zamówili przed wybuchem wojny 14 czołgów Mark E, które jednak nie zostały dostarczone.
Portugalia zakupiła przed wojną do testów 2 czołgi Mark E - jeden dwuwieżowy Typ A i jeden jednowieżowy Typ B. Brak jest o nich bliższych informacji.
Zdjęcia portugalskich czołgów są na stronie: Tanks! (sekcja: Portugalia)
Patrz: Boliwia. Jeden boliwijski czołg Vickers Mk.E Typ B (numer fabryczny VAE 446), zdobyty przez wojska paragwajskie, został następnie w styczniu 1937 sprzedany do Republiki Hiszpańskiej wraz z partią armat i karabinów, za kwotę 1040 funtów szterlingów, za pośrednictwem szwajcarskiego handlarza bronią. Czołg ten miał być może miał w służbie boliwijskiej nazwę: "Ina". Brak jest jakichkolwiek informacji o jego ewentualnym użyciu w Hiszpanii.
Pojedyncze czołgi Mark E były ponadto testowane (lub zakupione?) przez Japonię, USA i Włochy, być może także przez Rumunię, Holandię i Argentynę. W USA wzorując się na zawieszeniu Vickersa Mk.E skonstruowano eksperymentalny czołg lekki T1E4.
Modele polskich czołgów Vickers Mk.E opisane są osobno.
1/72:Główne źródła:
1. Janusz Magnuski: "Angielski lekki czołg Vickers Mark E w polskiej służbie"; Nowa Technika Wojskowa 5/99.
2. Michaił Bariatinskij: "Niepriznannyj 'Vikkers'"; Modelist-Konstruktor 11/92 (dostępny tutaj).
3. Tomasz Basarabowicz, Jarosław B. Garlicki: "Leksykon Broni Pancernej
1920-45"; Militaria i Fakty - różne numery.
Podziękowania za pomoc dla:
- Davida Fletchera z Tank Museum
- Jarkko Vihavainena
[ Strona główna ] [ Polska broń pancerna ] [ Oddziały pancerne ] [ Steel Panthers ] [ Linki ]
Mile widziane komentarze, poprawki, uzupełnienia i zdjęcia - piszcie!
Wszystkie zdjęcia i rysunki pozostają własnością ich właścicieli, publikowane są jedynie w celach edukacyjnych.
Prawa do tekstu zastrzeżone - copyright © Michał Derela, 2003.