VAN EGKS-VERDRAG TOT GRONDWET >

Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (EURATOM)

Ontstaan
Doelstellingen
Toepassingsgebied
Structuur
Taken
Instellingen
De toekomst van het Euratom-Verdrag
Referenties

ONTSTAAN

De oprichting van de Europese Gemeenschap voor kolen en staal ( EGKS ) in juli 1952 was de eerste stap naar een supranationaal Europa. Het was de eerste keer dat de zes lidstaten van deze organisatie, weliswaar op een beperkt gebied, een deel van hun soevereiniteit afstonden aan de Gemeenschap. Door de mislukking van de Europese defensiegemeenschap (EDG) in 1954 bereikte de integratiebereidheid al snel haar grenzen.
Hoewel de vrees bestond dat de inspanningen van de EGKS zonder gevolg zouden blijven, werd op de Conferentie van Messina in juli 1955 getracht het proces weer op gang te brengen. Na de Conferentie volgden nog andere bijeenkomsten van ministers of experts. Begin 1956 werd een comité opgericht dat een rapport over de eenmaking van de Europese markt moest opstellen. Het comité vergaderde in Brussel onder het voorzitterschap van P. H. Spaak, de toenmalige Belgische minister van Buitenlandse Zaken. In april 1956 stelde het comité twee projecten voor die aansloten bij de door de staten gekozen beleidsopties:

• invoering van een algemene gemeenschappelijke markt;
• oprichting van een Gemeenschap voor atoomenergie.

In maart 1957 werden in Rome de bekende "Verdragen van Rome" ondertekend.
Het eerste verdrag behelst de oprichting van een Europese Economische Gemeenschap ( EEG ), het tweede een Gemeenschap voor atoomenergie, algemeen bekend onder de naam Euratom. Beide verdragen werden zonder problemen door alle lidstaten geratificeerd en traden op 1 januari 1958 in werking.

Deze samenvatting gaat enkel over het Euratom-verdrag.

[ Begin pagina ]

DOELSTELLINGEN

Het tekort aan traditionele energiebronnen in de jaren '50 heeft de zes landen die Euratom hebben opgericht (Duitsland, België, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland) ertoe aangezet kernenergie te ontwikkelen als middel om op energiegebied onafhankelijk te worden. Daar de investeringskosten voor kernenergie te hoog lagen voor elk land afzonderlijk, hebben deze zes landen zich verenigd om Euratom op te richten.

De algemene doelstelling van het verdrag is bijdragen tot de totstandbrenging en ontwikkeling van de Europese kernenergie-industrie, ervoor zorgen dat alle lidstaten kunnen profiteren van de ontwikkeling van deze energie en waken over de continuïteit van de voorziening. Tegelijk waarborgt het verdrag een hoog niveau van veiligheid voor de bevolking en is het erop gericht te voorkomen dat nucleair materiaal dat voor civiele doeleinden is bestemd, wordt afgeleid naar voornamelijk militaire doeleinden. Hierbij moet worden opgemerkt dat Euratom alleen bevoegd is voor civiel en vreedzaam gebruik van kernenergie.

In de preambule verklaren de ondertekenende partijen:

" - te beseffen dat kernenergie de voornaamste hulpbron vormt die de ontwikkeling en de vernieuwing van de productie zal verzekeren en de vooruitgang van de werken des vredes mogelijk zal maken….
- vastbesloten te zijn de voorwaarden te scheppen tot ontwikkeling van een krachtige industrie op het gebied van kernenergie als bron van ruime energievoorraden en van een modernisering der techniek, alsook van talrijke andere toepassingen welke zullen bijdragen tot het welzijn van hun volkeren,
- te verlangen veiligheidsvoorwaarden te scheppen, waardoor de gevaren voor het leven en de gezondheid van de bevolking worden afgewend,
- te worden geleid door de wens, andere landen te betrekken in hun arbeid en samen te werken met de internationale organisaties die zich toeleggen op de vreedzame ontwikkeling van atoomenergie..."

[ Begin pagina ]

TOEPASSINGSGEBIED

Het Euratom-verdrag heeft tot doel de nucleaire industrie van de lidstaten bijeen te brengen. Het verdrag is slechts van toepassing op bepaalde lidstaten, natuurlijke personen en privaat- of publiekrechtelijke ondernemingen of instellingen die hun activiteiten geheel of gedeeltelijk uitoefenen op gebieden die onder het verdrag vallen: bijzondere splijtstoffen, grondstoffen en ertsen waaruit de grondstoffen worden gewonnen.

[ Begin pagina ]

STRUCTUUR

Het Euratom-verdrag omvat 225 artikelen, ingedeeld in zes titels en voorafgegaan door een preambule.

• In titel I worden de taken van de Gemeenschap omschreven.
• Titel II omvat bepalingen ter bevordering van de vooruitgang op het gebied van kernenergie (ontwikkeling van het onderzoek, verspreiding van kennis, bescherming van de gezondheid, investeringen, gemeenschappelijke ondernemingen, voorziening, veiligheidscontrole, regeling van het eigendomsrecht, de gemeenschappelijke markt op het gebied van kernenergie en betrekkingen met derden).
• Titel III is gewijd aan de instellingen van de Gemeenschap.
• Titel IV bevat de financiële bepalingen.
• Titel V en VI omvatten respectievelijk de algemene bepalingen en de bepalingen met betrekking tot de beginperiode (oprichting van de instellingen, bepalingen voor de eerste toepassing van het verdrag en overgangsbepalingen).

Voorts bevat het verdrag vijf bijlagen. Deze betreffen respectievelijk onderzoek op het gebied van kernenergie, bedoeld in artikel 4 van het Verdrag; de takken van industrie, bedoeld in artikel 41; voordelen die kunnen worden toegekend aan gemeenschappelijke ondernemingen, op grond van artikel 48; lijsten van goederen en producten die vallen onder de bepalingen van hoofdstuk 9 inzake de gemeenschappelijke markt op het gebied van kernenergie; en het eerste programma voor onderzoek en onderwijs bedoeld in artikel 215.

Ten slotte werden aan het verdrag ook twee protocollen toegevoegd: het protocol betreffende de toepassing van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor atoomenergie op de niet-Europese delen van het Koninkrijk der Nederlanden en het Protocol betreffende het statuut van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie.

[ Begin pagina ]

TAKEN

Overeenkomstig het verdrag zijn de specifieke taken van Euratom:

• het onderzoek ontwikkelen en zorgen voor de verspreiding van technische kennis. De Commissie verzoekt de lidstaten, personen of ondernemingen haar hun onderzoeksprogramma's inzake kernenergie mee te delen. De Commissie publiceert op gezette tijden een lijst van de sectoren van onderzoek op het gebied van kernenergie die zij voldoende bestudeerd acht. Bovendien richt zij een gemeenschappelijk centrum voor nucleair onderzoek op.
• vaststelling en toepassing van uniforme veiligheidsnormen voor de bescherming van de gezondheid van de bevolking en de werknemers. Elke lidstaat vaardigt passende wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen uit om de basisnormen uit het verdrag te doen naleven en neemt de nodige maatregelen met betrekking tot onderwijs, opvoeding en beroepsopleiding. De vastgestelde wetgeving heeft ook betrekking op medische toepassingen, onderzoek, maximaal toelaatbare niveaus voor de radioactieve besmetting van levensmiddelen en noodmaatregelen die bij stralingsongevallen moeten worden getroffen. Iedere lidstaat is verplicht de Commissie de algemene gegevens te verstrekken van elk plan voor de lozing van radioactieve afvalstoffen. Bovendien is de instemming van de Commissie vereist wanneer de uitvoering van dergelijke plannen effecten kan hebben op het grondgebied van een andere lidstaat.
• investeringen vergemakkelijken en zorgen voor de verwezenlijking van de fundamentele installaties die noodzakelijk zijn voor de ontwikkeling van kernenergie in de EU. De Commissie publiceert op gezette tijden indicatieve programma's (PINC) met doelstellingen inzake de productie voor kernenergie en daartoe vereiste investeringen. Personen en ondernemingen die tot de in bijlage II van het verdrag genoemde industrietakken behoren, moeten hun investeringsprojecten aan de Commissie melden.
• toezien op een regelmatige en billijke erts- en splijtstofvoorziening aan alle gebruikers in de EU. De voorziening met ertsen, grondstoffen en bijzondere splijtstoffen geschiedt op basis van het beginsel van gelijke toegang tot de hulpbronnen en een gemeenschappelijk voorzieningsbeleid. Volgens de bepalingen van het verdrag:

- is elke handelwijze die beoogt aan bepaalde gebruikers een bevoorrechte positie te verschaffen, verboden;

- wordt een agentschap opgericht dat een optierecht heeft op ertsen, grondstoffen en bijzondere splijtstoffen, voortgebracht op het grondgebied van de lidstaten, en dat het uitsluitende recht heeft om contracten te sluiten voor de levering van ertsen, grondstoffen of bijzondere splijtstoffen, afkomstig uit landen binnen of buiten de Gemeenschap.

Het Voorzieningsagentschap van Euratom bezit rechtspersoonlijkheid, is financieel zelfstandig en staat onder toezicht van de Commissie. Die geeft het agentschap richtlijnen en heeft een vetorecht over de beslissingen ervan.
De lidstaten dienen bij de Commissie jaarlijks een rapport in over de ontwikkeling van de opsporing en winning van delfstoffen, de vermoedelijke reserves en de investeringen in de mijnbouw die op hun grondgebied uitgevoerd werden of gepland zijn.

• waarborgen dat de kernmaterialen niet voor andere doeleinden (met name militaire) worden aangewend dan waarvoor zij bestemd zijn.
  Met het Euratom-verdrag is een zeer volledig en zeer strikt controlesysteem opgezet dat moet waarborgen dat kernmaterialen voor civiel gebruik niet worden ingezet voor andere dan de door de lidstaten verklaarde civiele doeleinden. De uitsluitende bevoegdheid van de EU op dat gebied wordt uitgeoefend door een korps van 300 inspecteurs die belast zijn met de veiligheidscontrole van Euratom in de EU.

De Commissie moet zich ervan vergewissen dat op het grondgebied van de lidstaten:

- ertsen, grondstoffen en bijzondere splijtstoffen niet voor andere doeleinden worden aangewend dan waarvoor de gebruikers verklaard hebben ze te bestemmen;

- de bepalingen met betrekking tot de voorziening en alle bijzondere verbintenissen inzake toegang tot de beste technologieën door een gemeenschappelijke markt voor grondstoffen, uitrusting, enz. worden nageleefd

De Commissie kan inspecteurs zenden naar de lidstaten. De inspecteurs hebben te allen tijde toegang tot alle plaatsen, alle gegevens en alle personen die zich uit hoofde van hun beroep bezighouden met materialen, uitrustingen of installaties die aan controle zijn onderworpen.

De veiligheidscontrole van Euratom hangt samen met de veiligheidsgaranties van de Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA) ( EN ) in het kader van driepartijenovereenkomsten tussen de lidstaten, de Gemeenschap en de IAEA.

Wanneer inbreuk gemaakt wordt op de verplichtingen uit het verdrag kan de Commissie sancties opleggen aan de verantwoordelijke personen of ondernemingen. Het kan gaan om een waarschuwing, volledige of gedeeltelijke inbeslagname van grondstoffen of bijzondere splijtstoffen, het intrekken van bijzondere voordelen (zoals financiële bijstand of technische hulp) of de plaatsing van de onderneming onder de voogdij van een persoon of college.

• uitoefenen van het eigendomsrecht voor bijzondere splijtstoffen
• met andere landen en internationale organisaties de vooruitgang in het vreedzame gebruik van kernenergie bevorderen (onder meer met de IAEA). De IAEA is een onafhankelijke organisatie die in Wenen (Oostenrijk) is gevestigd en samenwerkt met de Verenigde Naties (VN). De organisatie streeft ernaar het gebruik van kernenergie voor vreedzame doeleinden te bevorderen en ziet er tevens op toe dat de door haar geleverde hulp niet voor militaire doeleinden wordt gebruikt.

De Commissie onderhandelt en sluit overeenkomsten met derde landen over nucleaire samenwerking met die landen. De sluiting van die overeenkomsten is echter onderworpen aan de goedkeuring van de Raad. De lidstaten dienen de Commissie op de hoogte te brengen van hun ontwerpovereenkomsten of -verdragen met derde landen, internationale organisaties of onderdanen van derde landen. Euratom heeft overeenkomsten voor nucleaire samenwerking gesloten met talrijke landen, zoals de Verenigde Staten, Australië en Canada.

• gemeenschappelijke ondernemingen oprichten. Deze ondernemingen worden opgericht om een specifiek project uit te voeren dat van fundamenteel belang is voor de ontwikkeling van de Europese kernenergie-industrie. Een voorbeeld van een dergelijk initiatief is de Joint European Torus (JET), een installatie voor de ontwikkeling van kernfusie (bedoelde onderneming is in 2000 ontbonden, maar de activiteiten worden voorgezet in het kader van het "European fusion development agreement -EFDA"), of het toekomstige ITER-project ( EN ) dat verder reikt dan het louter Europese kader.

[ Begin pagina ]

INSTELLINGEN

Het institutionele schema van het Euratom-verdrag stemt in grote lijnen overeen met dat van het EEG-verdrag en berust op de "institutionele driehoek", gevormd door de Commissie, de Raad en het Europees Parlement. Bij de uitvoering van de taken van de Gemeenschap zijn niet alleen het Europees Parlement, de Commissie en de Raad betrokken, maar ook het Hof van Justitie en de Rekenkamer. Iedere instelling handelt binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door het Verdrag zijn verleend. De Raad en de Commissie worden bijgestaan door een economisch en sociaal comité met raadgevende taak.

De instellingen van de Gemeenschap zijn belast met de tenuitvoerlegging van het verdrag en zijn bevoegd voor twee specifieke Euratom-organisaties: het Voorzieningsagentschap en het Bureau Veiligheidscontrole van Euratom (zorgt voor controle van de splijtstofboekhouding en fysieke controle van alle nucleaire installaties in de Gemeenschap).

[ Begin pagina ]

DE TOEKOMST VAN HET EURATOM-VERDRAG

In tegenstelling tot het EG-verdrag heeft het Euratom-verdrag nooit grote wijzigingen ondergaan. Ondanks de vaststelling van het Grondwettelijk verdrag blijft het Euratom-verdrag van kracht. De Europese Gemeenschap voor Atoomenergie en de Unie delen weliswaar dezelfde instellingen, maar zijn tot dusver niet samengesmolten. Euratom behoudt zijn eigen rechtspersoonlijkheid. In het Grondwettelijk verdrag zijn de vereiste wijzigingen van het Euratom-verdrag opgenomen in het "Protocol houdende wijziging van het Euratom-verdrag" dat is gehecht aan de Grondwet. Het gaat alleen om aanpassingen aan de nieuwe institutionele en financiële bepalingen van de Grondwet.

In een verklaring van vijf lidstaten, Duitsland, Ierland, Hongarije, Oostenrijk en Zweden, wordt opgemerkt dat de essentiële bepalingen van het Euratom-verdrag niet zijn gewijzigd sinds de inwerkingtreding ervan en dat een actualisering dus noodzakelijk is. Deze vijf landen wensen zo snel mogelijk een intergouvernementele conferentie bijeen te roepen om het Euratom-verdrag aan te passen.

[ Begin pagina ]

REFERENTIES

[ Begin pagina ]

Meer informatie op de site van het DG TREN ( EN )

Volledige tekst van het Euratom-verdrag

Laatste wijziging: 07.02.2005

De samenvattingen zijn niet juridisch bindend voor de Europese Commissie, maken geen aanspraak op volledigheid en hebben niet tot doel verdragsteksten te interpreteren.