Το απαρντχάιντ

Ο όρος απαρτχάιντ εισήχθη τη δεκαετία του 1930 και χρησιμοποιήθηκε ως πολιτικό σλόγκαν του Εθνικού Κόμματος στις αρχές της δεκαετίας του 1940. Αυτή καθαυτή η πολιτική υπήρχε ήδη από την εγκατάσταση των λευκών στη Νότιο Αφρική το 1652, αλλά μετά την ανάληψη της εξουσίας από το Εθνικό Κόμμα το 1948, το απαρτχάιντ συστηματοποιήθηκε και νομικά.

Η εφαρμογή της πολιτικής που αργότερα έμεινε γνωστή ως "χωριστή ανάπτυξη", έγινε δυνατή με την "Πράξη Ταξινόμησης του Πληθυσμού" το 1950. Σύμφωνα με αυτή οι Νοτιοαφρικάνοι χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες: τους Μπαντού (Μαύρους Αφρικανούς), τους Λευκούς και τους Έγχρωμους (Μιγάδες). Μια τέταρτη κατηγορία, οι Ασιάτες (Ινδοί και Πακιστανοί), προστέθηκε αργότερα.

Το σύστημα του απαρτχάιντ επεκτάθηκε μέσω μιας σειράς νόμων που θεσπίστηκαν τη δεκαετία του 1950: την "Πράξη για τις Περιοχές των Ομάδων" που όριζε τους διαφορετικούς τομείς κατοικίας και δουλειάς των φυλών στις αστικές περιοχές, και τις "Πράξεις για την Γη" (1950, 1954), που εμπόδιζε την πρόσβαση των μη λευκών σε ορισμένες περιοχές. Αυτοί οι νόμοι περιόρισαν ακόμα περισσότερο το ήδη μειωμένο δικαίωμα των μαύρων Αφρικανών στην κατοχή γης, παγιώνοντας τον έλεγχο της λευκής μειοψηφίας στο 80% των Νοτιοαφρικανικών εδαφών.

Επιπλέον, άλλοι νόμοι απαγόρευσαν τις περισσότερες κοινωνικές επαφές μεταξύ των φυλών, επέβαλαν τον διαχωρισμό των δημόσιων υπηρεσιών και των εκπαιδευτικών συστημάτων, δημιούργησαν κατηγορίες εργασίας για κάθε φυλή, περιόρισαν την δύναμη των ενώσεων των μη λευκών και καταστρατήγησαν την συμμετοχή των μη λευκών στην κυβέρνηση.

Η "Πράξη των Αρχών των Μπαντού" το 1951 και η "Πράξη Προώθησης της Αυτοδιοίκησης των Μπαντού" το 1959 επέκτειναν τους διαχωρισμούς μεταξύ των φυλών με τη δημιουργία 10 αφρικανικών "πατρίδων", που τέθηκαν υπό την διοίκηση οργανώσεων φυλών που φέρονταν να έχουν επανιδρυθεί. Η "Πράξη για την Ιθαγένεια των Πατρίδων των Μπαντού" όρισε κάθε μαύρο Νοτιοαφρικάνο ως πολίτη μιας από αυτές τις "πατρίδες", αποκλείοντας έτσι αποτελεσματικά τους μαύρους από την πολιτική σκηνή της Νοτίου Αφρικής. Οι περισσότερες από τις "πατρίδες", λόγω έλλειψης φυσικών πόρων, δεν ήταν οικονομικά βιώσιμες, και καθώς ήταν μικρές και κατακερματισμένες, δεν είχαν την αυτονομία ανεξάρτητων κρατών.
Παρ' όλο που η εισαγωγή και η επιβολή του απαρτχάιντ συνοδεύτηκε από τρομερή καταστολή των αντιδράσεων, στη Νότιο Αφρική υπήρξε συνεχής αντίσταση στο απαρτχάιντ. Πολιτικές ομάδες μαύρων, που συχνά υποστηρίζονταν και από συμπαθούντες λευκούς, αντιτάχθηκαν στο απαρτχάιντ χρησιμοποιώντας πολλές μεθόδους, συμπεριλαμβανομένης βίας, απεργιών, διαδηλώσεων και στρατηγικών σαμποτάζ που συχνά προκαλούσαν σοβαρά αντίποινα από την κυβέρνηση.
Η διεθνής κοινότητα είχε αποκηρύξει το σύστημα του απαρτχάιντ: το 1961 η Νότιος Αφρική υποχρεώθηκε να αποσυρθεί από την Βρετανική Κοινοπολιτεία από κράτη-μέλη που ήταν κριτικά προς το σύστημα του απαρτχάιντ και το 1985 οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας επέβαλαν επιλεκτικές οικονομικές κυρώσεις στη Νότιο Αφρική αντιδρώντας στην ρατσιστική πολιτική της.
Καθώς η πίεση κατά του απαρτχάιντ μεγάλωνε τόσο στο εσωτερικό της Νοτίου Αφρικής, όσο και στο εξωτερικό, η Νοτιοαφρικανική κυβέρνηση, υπό την ηγεσία του Προέδρου Ντε Κλερκ, άρχισε να αποδομεί το σύστημα του απαρτχάιντ στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Το 1990 το Εθνικό Κόμμα νομιμοποίησε τα μέχρι τότε υπό απαγόρευση κογκρέσο των μαύρων. Το 1994 το Σύνταγμα της χώρας αναθεωρήθηκε και διεξήχθησαν για πρώτη φορά στην ιστορία ελεύθερες γενικές εκλογές. Με την εκλογή του Νέλσον Μαντέλα ως πρώτου μαύρου προέδρου της Νοτίου Αφρικής, και τα τελευταία ίχνη του απαρτχάιντ τέθηκαν επιτέλους εκτός νόμου.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ

Σάντρα Λέινγκ (Μαύρη από λευκούς γονείς)

"Μου έλειψαν οι γονείς μου, γιατί δεν πήγα στις κηδείες και των δύο, και μου λείπουν τα αδέρφια μου, ελπίζω να τα δω μια μέρα."

-Τι μπορείς να μας πεις για την ιστορία σου;

Γεννήθηκα και οι γονείς μου ήταν λευκοί, πήγα σχολείο σε ένα εσωτερικό σχολείο για λευκούς, στο Πήτερτιφ, και έπειτα, όταν ήμουν 11 χρονών με έδιωξαν γιατί είπαν ότι δεν ήμουν λευκή. Μετά κατηγοριοποιήθηκα ως μαύρη και ο πατέρας μου... ήταν μια περίπτωση που δεν μπορούν να με κατηγοριοποιήσουν ως μαύρη γιατί οι γονείς μου είναι λευκοί, σήμερα με κατηγοριοποιούν ως λευκή.

Έφυγα από το σπίτι με έναν μαύρο, το όνομά του ήταν Πέτρος, δεν μπορούσα να βγάλω ταυτότητα μέχρι που έγινα 21, γιατί ο πατέρας μου δεν ήθελε να τους δώσει την άδεια να μου βγάλουν ταυτότητα έγχρωμης. Τότε μου είπαν ότι μπορούσα να περιμένω μέχρι να γίνω 21 και τότε θα μπορούσα εγώ να κατηγοριοποιήσω τον εαυτό μου. Τότε πήρα ταυτότητα, το '82.

-Πώς ήταν η καθημερινή σας ζωή στην κοινότητά σας;

Αφού έφυγα απ' το σπίτι ζούσα με μαύρους όλη την ώρα. Ήταν ευγενικοί μαζί μου, δεν έδειχναν κάτι, ήταν όλοι ευγενικοί μαζί μου τότε. Όταν ζούσα ακόμα στο σπίτι οι άνθρωποι με κοιτούσαν όταν περπατούσα με τους γονείς μου, θυμάμαι μια φορά πήγαμε σε ένα εστιατόριο, στο Έρμαλο και ο ιδιοκτήτης του εστιατορίου είπε ότι δεν μπορώ να φάω εκεί, μόνο λευκοί μπορούσαν να φάνε σε αυτό το εστιατόριο. Τότε ο πατέρας μου τους είπε ότι ήμουν κόρη του και είπαν όχι, και φύγαμε.

Εκείνη την εποχή υπήρχαν μέρη όπου οι μαύροι πήγαιναν στη μια μεριά και οι λευκοί πήγαιναν στην άλλη, αλλά ήμουν πάντα με τους γονείς μου εκείνη την περίοδο, δεν έλεγαν τίποτα.

-Ποια ήταν η πρώτη αντίδραση των παιδιών στο σχολείο;

Στην αρχή τα παιδιά ήταν εντάξει μαζί μου αλλά μετά, νομίζω ήταν το '71, άρχισαν να μου βρίσκουν περίεργα ονόματα και να με πειράζουν. Οι δάσκαλοι ήταν εντάξει, μόνο ο διευθυντής του εσωτερικού σχολείου δεν ήταν ευγενικός μαζί μου. Όταν του είπα ότι τα παιδιά με πειράζουν αυτός είπε μόνο να μείνω μακριά τους, ότι αν τα χτυπούσα θα με τιμωρούσε. Στενοχωριόμουν. Στενοχωριόμουν αλλά δε μπορούσα να κάνω τίποτα. Πάντα όταν με πείραζαν και έλεγαν ότι δεν ήμουν λευκή, τι κάνω σε αυτό το σχολείο, τους χτυπούσα και κάθε μέρα με τιμωρούσαν.

-Περιμένατε αυτή την αντίδραση από τον πατέρα σας;

Πίστευα ότι δεν με συμπαθεί πια, γιατί δε μου μιλούσε και πίστεψα ότι θα ήταν καλύτερα να φύγω. Ο πατέρας μου δε συμπαθούσε τους μαύρους, ήξερα ότι αν το μάθαινε θα θύμωνε. Απλά νόμιζα ότι θα είμαι καλύτερα με τους μαύρους, ίσως αν έφευγα να είχα καλύτερη ζωή μαζί τους.

-Όλο αυτό το διάστημα σας έλειψε η οικογένειά σας; Θελήσατε να γυρίσετε;

Όχι, δεν σκέφτηκα να γυρίσω, γιατί... τηλεφωνούσα στη μητέρα μου όλο το διάστημα, αλλά έλεγε ότι ο πατέρας μου δεν ήθελε να με δει.

Γύρισα μια φορά πίσω, όταν έκανα τον πρώτο μου γιο, το πρώτο μου μωρό και πήγα να δείξω το μωρό στην μητέρα μου, και όταν έκανα την δεύτερη κόρη, ήταν η τελευταία φορά που τους είδα. Μέχρι τώρα, το 2000.

-Σκεφτήκατε ποτέ τι μπορεί να φοβούνταν όταν ήσασταν μαζί;

Τα αδέρφια μου ήταν ευγενικά μαζί μου, δεν υπήρχε κάτι μεταξύ μας. Μόνο όταν έφυγα από το σπίτι θύμωσαν που πήρα μαύρο άντρα, ακόμα είναι θυμωμένοι. Εύχομαι ότι θα με συγχωρέσουν και θα έρθουν να με δουν, ή κάτι τέτοιο.

-Τι σας έλειψε περισσότερο απ' την νεανική σας ζωή;

Μου έλειψαν οι γονείς μου, γιατί δεν πήγα στις κηδείες και των δύο, και μου λείπουν τα αδέρφια μου, ελπίζω να τα δω μια μέρα.

-Τι ήταν τελικά αυτό που σου έκανε το απαρτχάιντ;

Το απαρτχάιντ κατέστρεψε τη ζωή μου γιατί δεν μπορούσα να βλέπω πλέον τους γονείς μου.

-Τι θα ρωτούσατε αυτούς τους ανθρώπους που κατέστρεψαν τη ζωή σου;

Ίσως τους ρωτούσα γιατί το έκαναν αυτό, γιατί ήμουν παιδί των γονιών μου. Απλά ήμουν πιο σκούρα από αυτούς.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ

-Θα θέλατε να μας δώσετε την εκτίμησή σας για τις τελευταίες ημέρες του απαρτχάιντ; Την νομιμοποίηση του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου και την Αποφυλάκιση του Νέλσον Μαντέλα;

Νομίζω αυτό που πρέπει να κατανοηθεί είναι ότι η πτώση του απαρτχάιντ δεν οφειλόταν σε δυνάμεις εκτός της χώρας. Το απαρτχάιντ το τερμάτισε το Εθνικό κόμμα και η κυβέρνηση του Εθνικού κόμματος και η Βουλή στην οποία το Εθνικό κόμμα του οποίου ήμουν ηγέτης βρισκόταν στην εξουσία και η πλειοψηφία. Το 1986 καταλάβαμε πως δεν μπορούσαμε να κάνουμε το απαρτχάιντ καλύτερο. Δεν μπορούμε να το κάνουμε να λειτουργήσει. Πρέπει να το εγκαταλείψουμε. Και σε μια συνέλευση στην οποία αποφασίσαμε το νέο όραμα για τη Νότιο Αφρική. Μια ενωμένη Νότιο Αφρική.Την ίδια στιγμή το ΑΝC καταλάβαινε πως δεν μπορούσαν να κερδίσουν τον πόλεμο. Η επανάσταση που ήθελαν να φέρουν δεν θα συνέβαινε και ότι αν θέλαμε θα μπορούσαμε θα μπορούσαμε να κρατήσουμε την εξουσία γα πολύ καιρό, ότι πολλοί άνθρωποι και από τις δύο πλευρές θα πέθαιναν και επίσης αυτοί αποφάσισαν ότι ίσως ήταν ο καιρός να στραφούν προς το δρόμο των διαπραγματεύσεων.

-Στην Επιτροπή της Αλήθειας και της Συμφιλίωσης, απολογηθήκατε για τα λάθη του κόμματος σας κατά την περίοδο του απαρτχάιντ.

Λοιπόν, αφήστε με πρώτα να πω πως μεγάλωσα σε έναν καιρό που υπήρχε απαρτχάιντ σε ολόκληρο τον κόσμο. Υπήρχε απαρτχάιντ στην Αμερική, υπήρχε απαρτχάιντ σε όλες τις βρετανικές αποικίες. Δεν λέω ότι ήταν σωστό αλλά αυτό ήταν το πνεύμα της εποχής.

Ναι, απολογήθηκα για τον πόνο που το απαρτχάιντ προκάλεσε, για την έλλειψη αξιοπρέπειας που έφερε στους ανθρώπους, για τον περιορισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τον περιορισμό της μετακίνησης, περιορισμούς στην ελευθερία του λόγου που το απαρτχάιντ επέβαλε σε πολλούς ανθρώπους.

- Τι σκέφτεστε ότι θα θέλατε να έχει γίνει αλλιώς;

Εάν κοιτάξω πίσω τώρα, φανερά ένας από τη μια πλευρά θα έλεγε "Δεν μπορούσαμε να αρχίσουμε νωρίτερα τις αναμορφώσεις μας; Δεν μπορούσαμε ότι έκανα το 1990 και μεταξύ του 1990 και του 1994 να το είχαμε κάνει στα τέλη του '70 ;"

-Πώς είναι η σχέση σας με τον Μαντέλα;

Η σχέση μου με αυτόν έχει υπάρξει κατά καιρούς θυελλώδης. Ενώ ήμουν πρόεδρος και αυτός ηγούνταν του ΑΝC, ενώ και οι δύο είχαμε δεσμευθεί ότι η ένοπλη διαμάχη από κάθε πλευρά θα τελείωνε και από τη δικιά μας την πλευρά οι δυνάμεις ασφαλείας δεν θα αναμειγνύονταν σε κανενός είδους ενέργεια που ίσως ήταν πολιτική. Και αυτό που μας έφερε αντιμέτωπους αρκετά συχνά ήταν το ότι με κατηγορούσε ότι δεν έκανα αρκετά στον τομέα ασφάλειας για να σταματήσω τους ανθρώπους της Ασφάλειας. Αλλά σε όλους τους καιρούς, ποτέ δεν σταματήσαμε να μιλάμε μεταξύ μας.

-Προχωρώντας, θα θέλατε σας παρακαλώ να μας δώσετε έναν μικρό απολογισμό για το Κίνημα Απελευθέρωσης των μαύρων κατά την εποχή του απαρτχάιντ;

Όπως είπα και νωρίτερα, το Κίνημα Απελευθέρωσης των μαύρων είχε ήδη αρχίσει από το '60 να γίνεται επίσης ένα στρατιωτικό κίνημα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που ο Μαντέλα και άλλοι πήγαν φυλακή. Σχεδίαζαν μια βίαιη επανάσταση. 27 χρόνια πριν εγώ γίνω τον απελευθερώσω, είχε κριθεί ένοχος από τον Κοτ για προδοσία, ότι σχεδίαζε μια βίαιη επανάσταση. Άρχισαν... Ο Ουκόμτουε Ισίζουε, μια στρατιωτική παράταξη που εκπαιδεύτηκε στη Ρωσία, που της δόθηκαν όπλα και κάθε δυνατή βοήθεια από τη Ρωσία και επίσης κάτι από την Κόκκινη Κίνα, θα αποκτούσαν στενότερες επαφές με τους κομμουνιστές της Ν.Αφρικής. Έτσι, όπως περνούσαν τα χρόνια ζητούσαν να αρπάξουν την εξουσία μέσω βίαιης επανάστασης. Αυτό βέβαια, καμία κυβέρνηση, σε καμία χώρα δεν μπορεί να επιτρέψει.

-Ποια είναι η γνώμη σας για την καταφατική δράση;

Υποστηρίζω την καταφατική δράση, το κόμμα μου την υποστήριζε όταν διαπραγματευόμασταν, είναι γραμμένη στο Νέο Σύνταγμα, υπάρχει ανάγκη για καταφατική δράση για να διορθώσει τα λάθη του παρελθόντος, για να προωθήσει τα συμφέροντα όσων αδικήθηκαν από το σύστημα του παρελθόντος που είναι φυσικά μαύροι. Αλλά αν η καταφατική δράση γίνει μια νέα μορφή απαρτχάιντ, μια νέα μορφή φυλετικού διαχωρισμού είναι λάθος, βρίσκεται επίσης σε σύγκρουση με το Σύνταγμά μας. Και υπάρχει μια λεπτή γραμμή μεταξύ της ισορροπημένης καταφατικής δράσης και μιας νέας μορφής απαρτχάιντ.

-Πώς θα θέλατε να σας θυμούνται;

Νομίζω ότι η ιστορία πρέπει να γράψει αυτό που θα γραφτεί στον τάφο μου. Ελπίζω να γράψουν ότι έκανα κάτι σημαντικό, ότι βοήθησα μαζί με άλλους να αποφευχθούν εκατοντάδες χιλιάδες θάνατοι, ότι έπαιξα έναν εποικοδομητικό και ηγετικό ρόλο στο να κυριαρχήσει δικαιοσύνη για όλους τους ανθρώπους της Νοτίου Αφρικής.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ