Dzisiaj jest

ydzi zjawili się na terenie Gniezna już za panowania Mieszka Starego lub może jeszcze wcześniej i zorganizowali osobną gminę. Liczba mieszkańców pochodzenia żydowskiego nie była jednak duża. Jak podają źródła historyczne w drugiej połowie XVIII wieku grupa ta liczyła 600 – 700 osób. Sytuacja Żydów w Gnieźnie nie odbiegała od sytuacji w innych miastach królewskich. Początkowo zamieszkiwali określoną część miasta, później osiedlali się w różnych miejscach pod warunkiem budowania się na wyznaczonym i nabytym gruncie. Osiedlając się i nabywając na własność nieruchomość otrzymywali pełnię praw majątkowych i prawa dziedziczenia. Na tle wyznaniowym często dochodziło do wystąpień antyżydowskich. Władze miejskie często stawały w obronie pokrzywdzonych Żydów, którzy zajmowali się na ogół kupiectwem, uczestniczyli w obrocie kredytowym, uprawiali także rzemiosło. Żydzi pożyczali mieszczanom różne kwoty pieniędzy, nieraz był to kredyt towarowy, nieraz też występowali w roli dłużników. Ludność żydowska w Gnieźnie w stosunku do ludności chrześcijańskiej nie była wielka i wynosiła ok. 685 osób. Podobnie jak w innych miastach starano się ograniczyć liczbę Żydów. Zamieszkiwali oni w ściśle określonej części miasta znajdującej się poza murami miejskimi. Naturalnie w tej sytuacji położenie ich było bardzo ciężkie. Mieścili się oni w 43 niewielkich domach. W zasadzie ludność ta posiadała samorząd. W pierwszym okresie rządów pruskich sprawa Żydów nie została uregulowana. Zniesiono nad nimi jedynie władzę starosty. Przy reorganizacji władz miejskich zniesiono dotychczasową władzę starszyzn żydowskich, a na ich miejsce magistrat wybierał spośród tej ludności zarządzających nad żydowską częścią miasta. Wybór zatwierdzany był przez Generalne Dyrektorium. W ten więc sposób samorząd żydowski został zdecydowanie ograniczony.

odobnie przejawiała się sprawa, jeśli chodzi o sądownictwo. Odjęto je rabinom sprawującym sady pierwszej instancji. Od tego czasy Żydzi odpowiadali przed sądami państwowymi, z tym, że rabinów powoływano jako ławników. W zasadzie sprawę Żydów regulował ostatecznie „Generalny Regulamin” wydany w 1797 roku. Władzom pruskim chodziło tu o ścisłe określenie zawodów, jakie Żydzi mogli wykonywać, jak również o ograniczenie napływu w granice Prus uboższej ludności żydowskiej, a wreszcie podporządkowanie jej całkowicie władzom prowincjonalnym. Zakazywano Żydom handlu domokrążnego, gdyż uchodzili oni spod kontroli pruskich władz podatkowych. Wszyscy Żydzi, którzy zamieszkiwali na ziemiach drugiego i trzeciego zaboru ujęci zostali w odpowiednie spisy, pozostali, którzy przybyli na te ziemie po 1793 i 1795 roku musieli je opuścić. Bez zgody władz prowincjonalnych nie mogli zmieniać miejsca zamieszania. W ten sposób ludność żydowska została poddana ścisłej kontroli ze strony władz. Porównaniu z czasami polskimi płacili oni zwiększone podatki. „Generalny Regulamin” dla Żydów wprowadzał także zakaz opuszczenia wyznaczonych im do zamieszkania terenów w mieście. Okazało się w praktyce, że w wielu miastach, w tym i w Gnieźnie, zakazu tego nie dało się utrzymać.

iczba Żydów w Gnieźnie nieznacznie, ale stale wzrastała. W 1800 roku wynosiła 761 osób. Osiedlający się tu Żydzi zwracali się do inspektora podatkowego z prośbą o umożliwienie im nabycia posesji od chrześcijan. Kamera Poznańska, do której poręby były kierowane drogą urzędową, wyrażała na to zgodę, stanowczo natomiast sprzeciwiało się temu Generalne Dyrektorium. Okazało się jednak, że pewna liczba Żydów nie czekając na żadne zezwolenia osiedliła się na terenie przedmieścia wójtowskiego. Próbowała się temu sprzeciwić na przyszłość Kamera, ale pierwsze zakazy zostały faktycznie przełamane. Później w indywidualnych przypadkach, gdy chodziło o konkretne korzyści gospodarcze dla miasta, Kamera udzielała zezwoleń na nabywanie gruntów i posesji miejskich. Tak było w przypadku Salomona Józefa ze Skoków, który pragnął prowadzić w Gnieźnie handel suknem i płótnem. Wreszcie, kiedy w 1802 roku 15 rodzin żydowskich osiedliło się w mieście, Kamera specjalnym reskryptem pozwoliła im na nabycie domów należących do chrześcijan. Od tego czasy Żydzie w drodze indywidualnych zezwoleń mogli zamieszkiwać i nabywać posesje na obszarze całego miasta. Udzielono też koncesji trzem Żydom na prowadzenie handlu skórami. Joel Wojciechowski, starający się o założenie fabryki likieru, otrzymał jedynie trzyletnią koncesję. W tym okresie władze pruskie podjęły akcję nadawania nazwisk rodzinom żydowskim. W stosunku do tej ludności miasta prowadzona była polityka germanizacyjna. Zakazywano używania języka hebrajskiego, a w szkołach żydowskich wprowadzano obowiązkową naukę języka niemieckiego. W latach 1815 – 1845 wzrosła znacznie liczba członków gminy żydowskiej z  592 do 1974 osób. Od tego momentu daje się zaobserwować stopniowe zmniejszanie się gminy żydowskiej. W 1870 roku obejmowała już tylko 1434 osoby.

unkcjonujące w Gnieźnie do 1819 roku getto zniknęło z powierzchni ziemi w czasie wielkiego pożaru i nigdy nie zostało odbudowane, a Żydzi zmieszali się z ludnością chrześcijańską. Stopniowo następowała poprawa sytuacji Żydów tzw. naturalizowanych (mieszkających przynajmniej od 1 VI 1815 roku w Wielkim Księstwie Poznańskim, posiadających własność gruntową wartości 2 tys. Talarów lub kapitał 5 tysięcy talarów, umiejących posługiwać się językiem niemieckim, cieszących się dobrą opinią) od nienaturalizowanych. Zarząd gminy wybierano w drodze powszechnego głosowania. Wszyscy członkowie gminy otrzymywali bierne i czynne prawo wyborcze. Przewidywano, iż we władzach gminy winni znaleźć się wyłącznie Żydzi naturalizowani i władający dobrze językiem niemieckim. W łonie gminy powstały dwa ugrupowania: ortodoksyjne i postępowe. Pierwszemu przewodziła majętna i wpływowa rodzina Zippertów, drugiemu Moritz i Józef Russa, Markus Wittkowski i Julian Peyser. Ci ostatni cieszyli się całkowitym poparciem władz pruskich, które widziały w nich nie tyle szermierzy postępu, ile gorących zwolenników wychowania społeczeństwa żydowskiego w duchu niemieckim. Mimo silnej opozycji elementów ortodoksyjnych, rekrutujących się z ludzi i niskim poziomie intelektualnym, Moritz Russak i jego współpracownicy przez wiele lat utrzymywali się u steru gminy.

rzeprowadzili oni reformę szkolnictwa. Dzięki ich zabiegom wybudowano nową synagogę. Przedsięwzięcie to było ostro zwalczane przez przeciwników, nie tylko ze względu na duże koszty, jakie miała pochłonąć budowa, ale z obaw przed niezbyt skrupulatnym przestrzeganiu starych obrządków religijnych w nowej świątyni. Mimo oporu ugrupowania ortodoksyjnego i trudności finansowych 8 II 1846 roku nastąpiło otwarcie synagogi. Inauguracyjne kazanie wygłosił w języku niemieckim rabin dr Gebhardt z Wrześni. Zwolennicy tradycji uznali to za nietakt, omal nie doszło do rozruchów. W tym samym roku postępowcy usunęli ortodoksyjnego rabina Mosego Waldsteina, powołując na jego miejsce wspomnianego już dr Gebhardta.

ata czterdzieste przyniosły kolejne zmiany w sytuacji prawnej Żydów. Ustawa z 23 II 1847 roku zapewniła im pełne prawa obywatelskie podtrzymując równocześnie podział na Żydów naturalizowanych i nienaturalizowanych, których zniosła wkrótce Wiosna Ludów. W 1864 roku rabinem gminy żydowskiej w Gnieźnie został człowiek o wykształceniu akademickim dr Zuckermandel z Wrocławia.

1825 roku otworzono szkołę żydowską w domu rabina. Koszty jej utrzymania objęła gmina żydowska. Dla dzieci miejscowych nauka była bezpłatna, pewne koszty ponosili tylko uczniowie zamiejscowi. Władze natychmiast nadali nowo powstałej szkole charakter niemiecki. W większości poza jednym polskim podręcznikiem, wprowadzano książki niemieckie. Z chwilą wprowadzenia w życie ustawy o prawach Żydów w 1833 roku trzeba było objąć nauką wszystkie dzieci. Brakowało na to jednak odpowiedniego budynku. Duże zasługi na tym polu położyło ugrupowanie postępowe z Moritzem Russakiem na czele. Powołał on do życia komisję szkolną, której został przewodniczącym. Dzięki poparciu burmistrz, Żydzi w 1837 roku otrzymali gmach byłego szpitala wojskowego, który przebudowano na szkołę. W następnych latach zatrudniono 4 nowych nauczycieli. W drugiej połowie lat 50-tych XIX wieku nastąpił spadek liczby uczniów związany z emigracją miejscowych Żydów.

okresie II wojny światowej zgodnie z duchem nazistowskiej doktryny i opierając się na konkretnych rozkazach władz centralnych, rozpoczęta została eksterminacja Żydów. Władze okupacyjne na terenie Gniezna zmierzały do jak najszybszego nadania miastu oblicza niemieckiego. W 1939 roku hitlerowcy w okrutny sposób rozprawili się ze 137-osobową grupą ludności żydowskiej. Wkrótce po tym NSDAP ogłosiło iż powiat gnieźnieński jest "judenfrei".

Źródło:

"Gnieźnianina żywot codzienny" - E. Scholtz, M. Szczepaniak

Honorowy obywatel

Gniezno należy do jednych z nielicznych miast w Polsce, które otrzymało bardzo zaszczytne odznaczenie w postaci Honorowej Flagi Europy. Uroczyste nadanie i wręczeni odbyło się w Strasburgu w 2001 roku.

Honorowa Flaga Europy

Czy wiesz, że ...?

Gniezno liczy sobie 69 844 mieszkańców z czego 36 351 stanowią kobiety, a 33 533 to mężczyźni. Miasto zajmuje powierzchnię 40,9 km kw. i leży na obszarze Pojezierza Gnieźnieńskiego. W jego otoczeniu znajdują się jeziora Świętokrzyskie, Winiary oraz Jelonek.

29 kwietnia 2000 roku w auli Szkoły Pomnik przy ul. Kostrzewskiego, zebrał się na uroczystym posiedzeniu Sejm RP. Było to pierwsze wyjazdowe posiedzenie w historii polskiego Sejmu.

W centrum Gniezna działa Strefa Płatnego Parkowania Godzina postoju w obrębie strefy kosztuje 2 zł. Od listopada 2006 r. w centrum miasta pojawiły się nowe parkometry, które mają zastąpić obowiązujące do tej pory karty postojowe.

Od 2003 roku odbywa się w Gnieźnie Międzynarodowy Festiwal Jazzowy, którego organizatorami są Państwo Kamyszkowie, właściciele restauracji "Pod Piątką". Festiwal ściąga do Gniezna znane i cenione postaci muzyki jazzowej w Polsce i zagranicą.