Krakowski Szlak Techniki

Kuźnia Zieleniewskich

Przy ul. św. Krzyża 16 to najstarsza zachowana część fabryki Ludwika Zieleniewskiego, wybudowanej w 1851 r. i działającej w tym miejscu do roku 1886. Zakład produkował maszyny rolnicze i przemysłowe. Była to pierwsza krakowska wytwórnia przemysłowa.

Zieleniewski był jednym z pierwszych krakowskich przedsiębiorców, którzy zdecydowali się podjąć działalność gospodarczą poza strukturami cechowymi. W fabryce zainstalował jedną z pierwszych w Krakowie maszyn parowych o sile 12 koni mechanicznych. Urządzono tu 7 ognisk kowalskich, 14 warsztatów ślusarskich, warsztat stolarski i tokarski oraz odlewnię.

Jako Cesarsko-Królewska Uprzywilejowana Fabryka Maszyn Rolniczych i Narzędzi Ludwika Zieleniewskiego zdobywała liczne medale na wystawach krajowych i międzynarodowych. W 1886 r., po pożarze fabryki przy skrzyżowaniu ulic św. Krzyża i św. Marka, synowie Ludwika wybudowali nową fabrykę przy ulicy Krowoderskiej. Na początku XX w. przenieśli ją na Grzegórzki, gdzie w okresie międzywojennym przekształciła się w jeden z kluczowych oddziałów międzynarodowego koncernu metalowo-maszynowego. Integralnym elementem zespołu jest, zachowany do dzisiaj, pałac fabrykanta (na zdjęciu) bezpośrednio przylegający do fabryki (ul. św. Marka 31) wraz z wewnętrznym dziedzińcem i ogrodem. Jedyną zacho-waną częścią fabryki jest kuźnia (ul. św. Krzyża 16) - jeden z ostatnich w ścisłym centrum Krakowa obiektów parterowych, wybudowany na rzucie kwadratu z charakterystycznym potężnym kominem pieca kowalskiego w centralnej części. Wnętrze obiektu nie jest obecnie dostępne do zwiedzania.

Szerzej:
W. Saryusz-Zaleski, Dzieje przemysłu w B. Galicji 1804-1929 ze szczególnym uwzględnieniem historii rozwoju S.A. Zieleniewski i Fitzner-Gamper, Kraków 1930
E. Wyka, B. Krzaczyńska, Zieleniewscy i ich zakłady 1804-1945. katalog wystawy Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie, Kraków 2000
B. Książek, Skrócona ekspertyza konserwatorska urbanistyczno-architektoniczna zespołu obiektów pałacowo-fabrycznych wraz z zabytkowym założeniem wewnętrznego dziedzińca i ogrodu położonego w północno-wschodniej ćwiartce bloku krakowskiego otoczonego ulicami Św. Marka, Św. Krzyża, św. Tomasza i szpitalną, mps Kraków 2002 - w zbiorach Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie