dachiardyt - Minerał, rzadki przedstawiciel grupy zeolitów. W czystej postaci ma kolor biały lub jest bezbarwnym. Powstaje w wyniku krystalizacji z gorących źródeł roztworów wodnych w skałach wulkanicznych (lawach), gdzie wypełnia pustki skalne, powstałe po pęcherzach gazów wulkanicznych. Na Ziemi Indian dachiardyt napotkano w oregońskim Cape Lookout (USA).
Dachsea Tucano
daglezja - (Psendotsuga dauglasii), zwana także jedlicą zieloną; północnoamerykańskie, wiecznie zielone drzewo iglaste, rosnące do 100 metrów wysokości. Posiada sprężyste, zwisające gałęzie i grube igły. Podobne jest do świerka. W Polsce sadzone jest w parkach i lasach (szybki wzrost, cenne drewno).
daktylowiec - (Phoenix); należy do drzew owocowych uprawianych przez człowieka od najdawniejszych czasów. Drzewo to żyje do 200 lat i jest niezwykle odporne zarówno na susze, upały jak i nocne przymrozki dochodzące do -50C.
Daktylowiec (palma daktylowa), występuje w około 13 gatunkach na Wyspach Kanaryjskich, w Afryce północnej, Indiach i Ameryce Południowej. Niektóre z gatunków tworzą kłodziny, inne rosną krzaczasto. Daktylowiec właściwy (P. dactylifera), rosnący do 30 metrów wysokości, jest rośliną użytkową.
Owoce daktylowca, daktyle, mają błyszczącą, ciemno-brązową, do miodowej, skórkę. Ich kształt jest owalny. Mają długość około 5 centymetrów. W ich środku znajduje się podłużna pestka.
Świeże i suszone daktyle smakują najlepiej "same". Pokrojone owoce można dodawać do sałatek owocowych. Także owinięte boczkiem i upieczone smakują znakomicie. Można przygotowywać również daktyle nadziewane np. serkiem wiejskim lub fromage.
Dakubetede - Grupa wiosek atabaskańskich położonych przy Applegate Creek w Oregonie, których mieszkańcy spokrewnieni byli poprzez małżeństwa z Indianami Shasta, a w 1856 roku przenieśli się do rezerwatu Siletz.
dalia (1) - (Dahlia), zwana jest również georginią. Jest to bylina z rodziny złożonych, pochodząca z Meksyku. Rodzaj obejmuje 15 gatunków rozproszonych dziś po całym świecie. Jej liście określa się jako naprzeciwległe. Korzenie są bulwiasto zgrubiałe. Kwiaty duże, różnobarwne.
D. gracilis Ortg. to dalia delikatna.
D. variabilis Desf. - dalia zmienna.
Dalia uprawiana była przez Indian Mexica na ich "pływających ogrodach" chinampas.
Hodowana jest w licznych odmianach jako roślina ozdobna.
dalia (2) - (Dallia pectoralis) lub czarna ryba; ryba żyjąca m.in. w północno-wschodniej Alasce.
Dalles - Plemię z grupy Indian Chinuk.
Dallus Mayoruna
Dalu-het - Plemię araukańskie.
damara (Agathis); roślina z rodziny araukarniowatych. Rodzaj obejmuje okazałe drzewa o większych liściach (do 15 cm długich). Użytkowana jest ze względu na drewno i cenioną żywicę zwaną kopalem.
Danay, Ric - Urodzony w 1942 roku artysta-plastyk z plemienia Mohawk.
danburyt - Danburyt jest rzadko występującym minerałem; jego połyskujące kryształy są chętnie szlifowane w celu wystawiania w kolekcjach mineralogicznych.
Jako oddzielny minerał rozpoznany został w 1839 roku i nazwany od miasta Danbury leżącego koło Fairfield w stanie Connecticut w USA w pobliżu którego został po raz pierwszy znaleziony.
W późniejszym czasie znaleziono w Charcas (meksykański stan San Luis Potosi) jego kryształy o długości 8 cm.
Dann, Mary i Carrie - Siostry nie ustają w walce o prawa do ojczystej ziemi Zachodnich Indian Shoshone.
Wbrew postanowieniom sądu nie zaprzestały one wypasać bydła i koni na swym ranczu w Dolinie Crescent w Nevadzie, którą uważają za ziemię należącą do plemienia.
Siostry powołują się na traktat Ruby Valley z 1863 roku, na mocy którego większa część Nevady pozostaje własnością Indian. Rząd twierdzi jednak, że roszczenia ziemskie zostały już dawno rozpatrzone i siostry nielegalnie wypasają swe stada.
We wrześniu 2002 Biuro Obrotu Ziemią (BLM) skonfiskowało ponad 200 szt. bydła i sprzedało na aukcji. Aby podobny los nie spotkał stado około 800 koni, siostry Dann chcą zatrzymać na swym ranczu setkę koni ora klacze, które mają się oźrebić. Resztę zwierząt planują przemieścić w bezpieczne miejsce poza granicami Nevady. Stado ma znaleźć schronienie u nieindiańskiego hodowcy, gdyż - zdaniem sióstr - większość Indian nie ma tyle ziemi, żeby zapewnić koniom utrzymanie.
Darien (1) - Grupa Indian Kuna z południowo-wschodniej Panamy.
Darien (2) - Kultura rozwijająca się w latach 1000-1500 na pacyficznym obszarze północnej Kolumbii.
darlingtonia - (Darlingtonia californika); owadożerna roślina z gór Sierra Newada (Kalifornia). Jej organem chwytnym są liście zrośnięte w rurkę zamkniętą kapturowym wieczkiem. Silnie żyłkowane "głowy" i ciemne, rozwidlone "języki" czynią ją jedną z najdziwniejszych roślin.
dasiphora fruticosa - (Dasiphora fruticosa L. Rydb.); Indianie Cheyenne roślinę tą nazywali przekornym lekiem: o nuhk' is e' e yo. Podczas Tańca Przekory używali jej do ochrony rąk przed oparzeniem, gdy wkłada się je do kotła z gotującą się zupą. Liście, po wysuszeniu, są ścierane na proszek, który może być wcierany w dłonie, ramiona i ciało. Można też było proszek moczyć przez jakiś czas w zimnej wodzie a pozyskany płyn wetrzeć w całe ciało. Zabieg ten doskonale chronił części ciała narażone na chwilowe gorąco.
datolit - Dość rzadki i piękny minerał krzemianowy. Zasadniczo jest bezbarwny, ale może być zabarwiony na brunatno, zielono, różowo, czerwono, biało lub żółto przez różne zanieczyszczenia. Datolit tworzy zazwyczaj masywne skupienia drobnych ziaren.
Minerał ten zazwyczaj jest znajdowany w żyłach skalnych, utworzonych w wyniku działalności magmowej głęboko pod powierzchnią ziemi, czyli plutonicznych.
Najważniejsze eksploatowane wystąpienia znajdują się w USA, w okręgach Riverside i San Bernadino (Kalifornia) oraz Westfield (Massachusetts) i na półwyspie Keweenaw (Michigan).
W Polsce występuje w żyłowych skałach magmowych okolic Bielska-Białej, tzw. cieszynitach, spotykanych we fiszu karpackim.
Datuana - Indianie kolumbijscy.
datura bieluń
Dauri Atorai
dawsonit - Dawsonit jest zasadowym węglanem sodu i glinu. Minerał ten ma barwę białą i tworzy drobne, igiełkowe kryształy.
Na Ziemi Indian znaleziony został w Montrealu (Kanada) i w Kolorado oraz Wyoming (USA).
Dazaro - Indianie wenezuelscy.
Daxea - Indianie Amazonii.
Dayish Jr., Frank - W 2003 roku był wiceprzewodniczącym Narodu Indian Navaho.
dąb - (Quercus L.); długowieczne (żyjące do 1500 lat) drzewo, rzadziej krzew, strefy miarkowanej i subtropikalnej. Indianie Mohawk nazywali go karihton lub otokenha. Nazwa anglojęzyczna - oak. Należy do rodziny bukowych. Cechuje się rozłożystymi konarami, grubą popękana korą, ścisłą, twardą masą drzewną. Występuje w kilku gatunkach. Jego owocami są żołędzie.
Dąb błotny, Q, Palustris L., pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej. W tym też samym regionie rośnie dąb czerwony, Q. Rubra L.
Dąb czerwony w języku angielskim n osi nazwę red oak. Indianie Chippewa nazywali go wi'sugi'mitigo'mic, co znaczy "gorzki dąb" i używali do celów spożywczych oraz do leczenia dolegliwości związanych z sercem.Z drewna dębu robili też szydła. Do celów spożywczych wykorzystywany był też przez Indian Tewa.
Dąb dachówkowaty (Q. imbricaria), rosnący na wschodzie USA, ma liście lancetowate, całobrzegie, przypominające liście wierzbowe.
Q. macrocarpa Muhl. zwany jest w języku angielskim bur oak. Indianie Chippewa nazywali go mi'tigo'mic i używali do celów spożywczych oraz do leczenia ran. Do celów spożywczych wykorzystywany był też przez inne plemiona.
W celu hamowania krwotoków z ran, Indianie Chippewa żuli świeży korzeń dębu i pozyskaną w ten sposób papkę nakładali na ranę, uprzednio lekko ją rozdzierając. Okład tego rodzaju robili też i z korzenia wysuszonego.
Indianie Chippewa nazywali dąb mitigo'mizine i wykorzystywali do celów praktycznych, robiąc m.in. z jego drewna swoje łuki.
Słodkie zaś żołędzie tego drzewa nazywali mitigo minum. Zbierali je na koniec jesieni i zakopywali w celu wykorzystania ich w porze zimowej, choć były też wykorzystywane zaraz po zbiorze. Przygotowywano je do jedzenia na trzy sposoby: 1. Zagotowywano, rozłupywano i zjadano tak jak jarzyny. 2. Pieczono w popiele. 3. Gotowano, tłuczono i jedzono z tłuszczem. Indianie Chippewa mówili, że były one szczególnie smaczne z rosołem z kaczki.
Kule liści dębowych składano jako ofiary w dawnym Meksyku.
Dębowa kora, zawierająca taninę, była tubylczym środkiem wstrzymującym i antyseptycznym. Używana też była w formie nalewki do leczenia biegunki i w celu obmywania zranień i wrzodów.
Indianie Meskwaki mieszali wewnętrzną korę dębu czarnego z innymi korzeniami, podając to w przypadku zaburzeń płciowych. Indianie Menominee kruszyli i gotowali korę tej odmiany w celu otrzymania nalewki leczącej chore oczy.
Josselyn zanotował, że Indianie gotowali w ługu żołędzie dębu białego wraz z korą klonową aż do chwili, gdy na wierzchu pojawiał się olej. Zbierano go i magazynowano w pęcherzu, używając do smarowania nagich członków ciała. Z mchu rosnącego na korzeniach dębu białego indiańskie kobiety sporządzały wywar na dziecięcy "czubek głowy". Kora białego dębu była też irokeskim środkiem wstrzymującym. Indianie Penobscot dla tego samego celu polecali moczony korzeń, co też i pito w przypadku krwawiących stolców. Jedli też żołędzie w celu spowodowania pragnienia. Indianie Houma zgniatali korzeń i mieszali go z wódką w celu otrzymania leczniczego płynu wcieranego w części ciała dotknięte reumatyzmem. Indianie Ojibwa zdrapywali korę korzenia i mieszając ją z korą wewnętrzną gotowali wywar zażywany doustnie przy biegunce. Indianie Meskwaki gotowali korę wewnętrzną i pili w postaci herbatki w celu spowodowania wydalenia flegmy z płuc oraz w przypadku opatrywania ran klatki piersiowej. Indianie Menominee robili z nalewki korowej lewatywę aplikowaną przy zatwardzeniu.
Indianie kalifornijscy robili placki i potrawy z mąki uzyskiwanej z żołędzi dębu karłowatego, po uprzednim wypłukaniu z niej gorącą wodą gorzkiego kwasu taninowego.
Czasami pejotyści palą ceremonialnie tytoń owinięty w dębowe liście.
Koloru otrzymywanego z kory dębu używali Indianie Chitimacha z Południowego Wschodu USA do farbowania swych trzcinowych koszy.
Dzisiejsza medycyna białych twierdzi, że właściwości lecznicze ma kora dębu. Działa ona bakteriobójczo i ściągająco przy łojotokach skóry. Stosowana też jest do maseczek kosmetycznych, do kąpieli i do płukania włosów.
Współcześni zaś bioenergoterapeuci mówią, że dąb obdarza człowieka siłą walki, wzmacnia i podpowiada właściwe rozwiązania. Nasi przodkowi nie na darmo zbierali się właśnie pod dębami przed rozpoczęciem bitwy czy też przed podjęciem jakichś ważnych decyzji. Dąb działa niezwykle energetyzująco i stymulująco. Dodaje chęci do działania, mobilizuje do wysiłku, wzmacnia psychikę. Przebywanie pod tym drzewem zaleca się także osobom mającym trudny i zawiły problem do rozwiązania, wymagający od nich pokonania przeciwności, zebrania większej siły do działania.
Deadoses - Nie istniejące już plemię żyjące w XVIII wieku przy rzece San Xavier w Teksasie.
Decuana - Indianie wenezuelscy.
Deere, Phillip - Duchowy przywódca. Przewodził Najdłuższemu Pochodowi. Występował w Genewie na Trybunale Russella. Mieszkał w Oklahomie. Zmarł 14 sierpnia 1985 roku.
deformacja czaszki - Podłużne zdeformowanie czaszki wykazują mumie pozostałe po peruwiańskiej kulturze Nazca.
Degkapuma - Indianie znad rzeki Vaupes i Putumayo oraz Napo. Należą do rodziny językowej pano.
Deguaca Oa
Dehodiatgaewe - Ten, Którego Ciało Podzielone Jest Na Dwie Części; mityczny bohater Indian Iroquois. Składał się w jednej części z kryształowego lodu, w drugiej - ludzkiej - z ciała i kości; obracając się jedną lub drugą stroną ku ziemi powodował nastanie dnia lub nocy oraz lata i zimy.
Dekuana - Jedna z grup Indian Makuiritaro powstała po rozpadzie, jaki nastąpił około 1937 roku. W roku 1949 zetknął się z nimi A. Gheerbrant.
Delaware - lub Lenni-Lenape. Indianie Północnego Wschodu Ameryki Północnej (New Jersey, Pensylwania, Delaware, Wirginia). Zaliczani do algonkińskiej rodziny językowej. Mieszkali w prostokątnych domach o cylindrycznych dachach. Utrzymywali się głównie z hodowli kukurydzy. Dzielili się na następujące grupy: Conoy, Munsee, Nanticoke (Moor), Unalachtigo, Unami. Nazwa Delaware jest nazwą anglojęzyczną, przyjętą od nazwy rzeki noszącej imię lorda de la Warr. Sami siebie nazywali Lenni-Lenape, co znaczy "Ludzie naszego narodu" Przez pierwszych Francuzów, którzy do nich dotarli, nazywani byli Loupe ("Wilki") z powodu ich srogiej zajadłości do walki. Ich rodzime ziemie leżały wzdłuż wybrzeży Atlantyku.
W 1750 roku część Indian Delaware osiadła wśród Indian Huron w Ohio.
W 1762 roku wśród Indian Delaware pojawił się prorok. Głosił on, że przybywa od Boga.
W roku 1778 Indianie Delaware podpisali pierwszy traktat ze Stanami Zjednoczonymi, gwarantujący im reprezentowanie swych interesów w Kongresie. Jednakże w 1794 roku Indianie Delaware byli w stanie wojny ze Stanami Zjednoczonymi, a 20 sierpnia zostali pobici przez generała "Mad" Anthony Wayne w bitwie pod Fallen Timbers w Ohio. 3 sierpnia 1795 roku podpisano w Greenville (Ohio) traktat pokojowy gwarantujący Indianom Delaware prawo do życia w Ohio. Do 1829 roku odstąpili jednakże Stanom Zjednoczonym wszystkie swe ziemie i ruszyli do wschodniego Kansasu i na południe Terytorium Indiańskiego. W 1839 roku założono narodowy rząd Indian Delaware z ludności delawarską żyjącą w Narodzie Indian Choctaw i (do 1866 roku) w Kansasie. Po 1867 roku 985 zarejestrowanych Indian Delaware żyjących w Kansasie przeniosło się na południe do obszaru rzeki Caney, gdzie stali się obywatelami Narodu Indian Cherokee i posłali swe dzieci do czirokeskich szkół. Mimo iż w pewien sposób byli dyskryminowani przez Indian Cherokee, to okazjonalnie byli wybierani do Rady Narodu Indian Cherokee.
Indianie Delaware liczyli około 2400 osób w roku 1823 i 2200 w 1906. W połowie XIX wieku liczyli około 3000 osób. W roku 1950 było 2162 Indian Delaware w Oklahomie wraz z 1250 potomkami zarejestrowanych Indian Delaware w Kansasie. W 1985 roku było 396 Indian Delaware w oklahomskiej Agencji Anadarko.
W oklahomskim mieście Anadarko znajduje się Muzeum plemienia Delaware, w którym eksponowane są dzieła sztuki i przedmioty pamiątkowe odzwierciedlające historię plemienia. Adres:
Delaware Tribal Museum
Box 825
Anadarko, OK 73005
USA.
delfin amazoński - (Sotalia fluviatilis); występuje w Amazonce, Orinoko i La Placie.
delfin mały - (Pontoporia blainvillei); występuje w La Placie i jej dopływach.
Delgado, Guillermo - Był delegatem SMIIC na VIII Europejskim Spotkaniu Grup Poparcia Tubylczych Amerykanów odbytym w dniu od 22 do 25 lipca 1992 roku we Włoszech.
delostoma - ciemnoczerwona roślina andyjska.
Dene (1) - Wielka rodzina językowa w skład której wchodzą takie grupy językowe jak: tlingit, haida i atapaskan. Języki te wykazują podobieństwo do języków tybeto-birmańskich.
Dene (2) - Grupa plemion mówiących w.w. językami. Obecnie ich największe skupienie występuje w Kanadzie, w dolinie rzeki Mackenzie, gdzie około 1980 roku Indianie tej grupy reprezentowani byli przez około 15 tysięcy osób, skupionych w 26 społecznościach. W 1983 roku rząd Kanady wraz z koncernami naftowymi zaczął rozporządzać ziemiami Indian Dene bez udziału w tych decyzjach samych tubylców.
denmoza - (Denmoza Br. et R.); w swojej ojczyźnie, północno-zachodniej Argentynie, kaktus ten osiąga średnicę 30 cm i wysokość 1,5 m. Ma specyficzne kwiaty o rurkowatym kształcie, w górnej części nieco zwężone, barwy koralowoczerwonej. Jedyny gatunek tego rodzaju, D. erythrocephiala, ma w młodości długie, mocne, czerwone ciernie. Później zastępują je szczeciny i włoski.
Depso - Indianie panamscy.
dereń - (Cornus), krzew lub małe drzewo z rodziny dereniowatych, występujące w wielu gatunkach w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Porasta słoneczne miejsca, suche zarośla i lasy liściaste. Posiada żółte kwiaty i czerwone, jadalne owoce, którymi są soczyste pestkowce, u odmian uprawnych ważące do 5 gram. Liście ma naprzeciwległe, szerokoeliptyczne lub jajowate, zaostrzone, z charakterystycznym, pierzastym unerwieniem i łukowatymi nerwami bocznymi.
C. mass L., dereń właściwy, pochodzi z Ameryki Północnej. Kwiaty ma żółte.
O kwitnącym dereniu (C. florida L.) z południa Ameryki Północnej często wspomina się w sprawozdaniach pierwszych osadników. Kiedy Pani Colonel Lydius chorowała na ból nogi, indiańska kobieta "poszła do lasu, zerwała gałęzie i z połamanego derenia zerwała korę, ugotowała to w wodzie, którą wcierała w nogi. Ból ustąpił po dwóch, trzech dniach i Pani Colonel wróciła do danej formy".
C. alternifolia L. w języku angielskim nazywany jest dogwood. Indianie Chippewa nazywali go muj'umij', co znaczy "roślina łosia amerykańskiego" i używali do leczenia chorych oczu oraz do celów często do celów użytkowych. By leczyć podrażnione oczy, należało zeskrobać i wymoczyć garść korzenia w około 3 kwarty wody. Zostawiano to do wystudzenia i dobrze odcedzano. Pozyskanym w ten sposób płynem obmywano oko, wkraplano płyn do niego, lub też robiono przy ego pomocy kompresy.
W pewnych celach magicznych, ci sami Indianie, kładli korzeń tej odmiany derenia na pułapki służące do łapania piżmoszczurów.
C. canadensis L. w języku angielskim nazywany jest bunchberry. Indianie Chippewa nazywali go caca'gomin i wykorzystywali go do celów spożywczych.
C. rugosa Lam w języku angielskim zwany jest także dogwood. Indianie Chippewa palili go w fajkach.
C. stulunifera Michx w języku angielskim zwany jest red-osier dogwwod. Indianie Chippewa nazywali go mis'kwabi'mic (czerwonawy) i używali do leczenia chorób oczu oraz do celów czysto praktycznych, a także jako barwnika.
Tą samą odmianę derenia Indianie Cheyenne nazywali "czerwoną wierzbą" lub też kinnikinnik: mah' kom e his (mai, czerwony; kom e his, zdrobniała forma kory). Czerwoną korę zewnętrzną odrzucali, a białą korę wewnętrzną suszyli, kruszyli i po zmieszaniu z tytoniem palili w fajkach.
Doktor Barton zanotował, że Indianie używali nalewki z kwiatów na przerywanie gorączki i że polecano to na ostrą kolkę.
W pionierskim okresie Stanów Zjednoczonych lekarze zalecali używanie tego na sposób indiański; kwiaty, owoce i korę moczono w wodzie na silny napój dawany na "gorączkę i febrę".
Dereń był lekiem wielu plemion indiańskich. W Arkansasie Hunter zanotował, że kora była podawana "na gorączkę o złym charakterze i tam, gdzie wielce opuściła moc". Stosowano ją również w formie gorących okładów nakładanych na chore miejsca. Indianie Alabama gotowali wewnętrzną część kory, używając ją przy wyciekach. Indianie Huron z Luizjany brali kawałki korzenia lub kory z C. florida lub C. stricta i gotowali je w wodzie dla otrzymania wywaru używanego w gorączce i malarii. Indianie Potawatomi z Wisconsin używali kory korzenia derenia C. alternifolia L. do przemywania oczu i leczenia wyprysków na powiekach. Indianie Ojibwa używali wewnętrzną część kory tego gatunku do leczenia biegunki, aplikując to w formie lewatywy robionej przy pomocy zwierzęcego pęcherza i wydrążonej kości kaczki. Sproszkowanej kory używali jako wilgotnego, gorącego okładu. Z kory zaś C. poniculata L. Indianie Ojibwa przyrządzali herbatkę. Indianie Meskwaki natomiast używali herbatki z kory tego gatunku jako lewatywy i w podobny sposób wykorzystywali to też Indianie Menominee.
Świeżo zebrane owoce derenia nie każdemu smakują z powodu zawartości garbników i uważane są za niejadalne. Przerabia się je jednak na sok, konfitury, powidła, kisiele, kompoty, marynaty, pastiłę, nadzienie do cukierków, napoje, syropy, nalewki i wina, a przejrzałe jada na surowo. Korowina stanowi natomiast surowiec do chałupniczego wyrobu barwnika żółtego, owoce - barwnika oliwkowego i czarno brązowego. Korowina i liście zawierają garbniki. Trwałe drewno nadaje się dobrze do politurowania, do produkcji drobnych wyrobów i czółenek tkackich. Z gałązek wyplata się kosze. Nasiona owoców zawierają do 34% tłuszczu i używane są do wyrobu mydła.
W celach leczniczych stosuje się owoce dereniu przy schorzeniach żołądkowo-jelitowych. Odwar i napar z owoców, rozgniecione owoce, roztarte z miodem lub żółtkiem jaja podaje się przy biegunce. Dereń zalecany jest w przypadku zaburzeń przemiany materii, niedokrwistości, podagry i chorób skórnych. Konfitury używane są przy przeziębieniu i bólach żołądka. Napar z ulistnionych gałązek jest środkiem żółcio- i moczopędnym. Nalewka z kwiatów, sok i napar z owoców stosuje się w lecznictwie ludowym przeciw febrze (gorączce), korę - jako środek wzmacniający i pobudzający. Świeże korzenie używane są w homeopatii do leczenia malarii.
Derunei - Indianie brazylijscy.
Desaguadero - Indianie z Kostaryki.
descolizyt - Minerał. Najczęściej tworzy brunatne lub zielona a niekiedy i pomarańczowoczerwone kryształy. Znajdowany jest zazwyczaj w towarzystwie wanadynitu, w strefach utleniania złóż miedzi i ołowiu. Najbardziej znane jego wystąpienia zlokalizowane są m.in. w Argentynie, Meksyku i USA (Nowy Meksyk).
Dessana - Indianie brazylijscy.
Deszcz W Twarzy - Słynny wojownik i wódz jednej z grup Indian Hunkpapa Teton Lakota Sioux. Urodził się w okolicy wideł rzeki Cheyenne w Dakocie Północnej. Jako młodzieniec brał udział w wyprawie przeciwko Indianom Gros Ventres w celu odebrania im koni. Indianie Sioux zostali jednak pochwyceni i musieli stoczyć zażartą walkę o swe życie. Deszcz W Twarzy miał pomalowaną jedną połowę twarzy na czarno, drugą na czerwono. Podczas całodziennej walki w ulewnym deszczu malunek został zmyty przez wodę i na jego twarzy pozostały tylko czarne i czerwone plamy, z powodu czego otrzymał swe imię. Deszcz W Twarzy wielokrotnie wyruszał na wojenne wyprawy, a najważniejszą z nich była bitwa z oddziałem kapitana Fettermana w pobliżu Fort Philip Kearny w Wyoming. W 1873 roku Deszcz W Twarzy został aresztowany przez kapitana Thomasa Custera za zabicie lekarza chirurga z ekspedycji generała Stanleya, ale za cichą zgodą strażników zbiegł z więzienia. Dołączył do grupy Siedzącego Byka. Wyróżnił się też w bitwie nad Little Big Horn. Z ran otrzymanych w tej bitwie okulał, lecz mimo to, wraz z Siedzącym Bykiem, umknął do Kanady, gdzie przebywał do 1880 roku, kiedy to większość uciekinierów podała się generałowi Milesowi w Forcie Koeg w Montanie. Deszcz W Twarzy miał 7 żon. Zmarł 14 września 1905 roku w rezerwacie Standing Rock.
dębik - (Dryas octopetala), roślina z rodziny różowatych. Zimozielona krzewinka półkuli północnej o czołgających się łodygach, liściach przypominających liście dębu i dużych, białych kwiatach. Porasta subarktyczną tundrę Ameryki Północnej. W Polsce rośnie dziko w Karpatach. Hodowana jest też w ogródkach skalnych.
dhegiha - Gałąź rodziny językowej sju, do której należeli Indianie Ponca, Omaha, Osage, Kansa i Quapaw.
diabeł błotny - (Cryptobranchus allegeniensis); płaz ogoniasty z rodziny skrytoskrzelowych. Żyje w płytkich wodach północno-wschodniej Ameryki Północnej. Nazwa gatunkowa została mu nadana z powodu jego wyjątkowej żarłoczności.
Diabu - Indianie peruwiańscy.
Diaguita - Indianie z Chile i Argentyny.
diament - Diament jest najtwardszą, znaną człowiekowi substancją. Jedno z najbardziej dziś opłacalnych miejsc jego wydobycia znajduje się w Wenezueli. Po II wojnie światowej znaleziono tu - jako największy okaz - kamień ważący 147 karatów, którego nazwano Libertador. Ciekawostką jest fakt, że kamień ten znaleziono wśród skupiska diamentów zwanego El Polaco. Niestety - zatarła się już pamięć o nazwisku tego szczęściarza znad Wisły.
W połowie XVIII wieku wielu brazylijskich wydobywców złota przeniosło się do Serra do Frio na poszukiwanie diamentów. Kryształowe kamienie, które poszukiwacze złota odrzucali na bok, kiedy przeszukiwali łożyska rzek, okazały się później być diamentami.
Ozdoby wykonane z diamentu nosili w swych nozdrzach królowie dawnego Meksyku. Był on też symbolem jednego z 18 miesięcy kalendarzowego roku Indian Maja.
Diament, chociażby mały, powinni nosić wszyscy urodzeni w kwietniu, jeśli chcą ustrzec się łez, pokut i szkód. Diament, jako symbol czystości i niewinności, strzec będzie ich na ich drodze życia. Ci, którym sprzyja, marzą o wielkości i sławie. Osoby te są bardzo inteligentne i uparte. Potrafią być jednak bezinteresowne i szlachetne. Diamenty są wspaniałymi przyjaciółmi.
Sam diament leczy stawy i usuwa napięcie psychiczne, zwłaszcza tym osobom, które urodziły się 5 i 23 dnia, każdego miesiąca. Osobom urodzonym 8 dnia, każdego miesiąca sprzyja diament czarny, pomagając zarazem w leczeniu wątroby, jelit i głowy.
Według horoskopu Indian Maja diament był symbolem okresu kalendarzowego rozpoczynającego się 14 marca a kończącego 2 kwietnia. Indianie ci twierdzili, że wśród Diamentów rodzą się ludzie odznaczający się silną wolą, energią i niesamowitą pracowitością. Osiągają sukcesy. Bywa też, że trwonią siły podejmując zbyt wiele zadań. Są przekorni i często się kłócą. Kobiety - Diamenty w małżeństwie lubią rządzić a jako matki są obowiązkowe i pełne poświęceń, ale czasem nie potrafią okazać czułości.
Diament przy potarciu naładowuje się elektrycznie pozytywnie. Dzięki swoim czystym wibracjom działa korzystnie na pęcherz i nerki, udaremniając tworzenie się kamieni. Przy zakłóceniach równowagi i do pobudzania gruczołu grasicy energia diamentu nadaje się idealnie. Jako najczystsza substancje Natury kryształ ten posiada silne właściwości lecznicze i może być stosowany we wszelkich dolegliwościach ciała, sprawia, że stajemy się świadomi ich przyczyn. Chroni przed obłędem, a trzymany w ustach uśmierza wybuch gniewu. Przedłuża życie.
Wraz z białym światłem, które zawiera wszystkie kolory tęczy, daje nam diament w medytacji jasność i oświecenie, a także przybliża nas do doskonałości. Przeżyć z nim można kosmiczną łączność i odczuć harmonie i bliskość boga.
Diament jest wyśmienitą ochroną przeciwko negatywnym myślom i wibracjom. Ktokolwiek pomyśli negatywnie o właścicielu tego kamienia, do tego wrócą te odbite wibracje podwojone i zostanie z nimi skonfrontowany.
Diau - Indianie z Gujany Brytyjskiej.
dichorisandra - (Dichorisandra), wzniesione, kępiaste, zimozielone byliny z rodziny kommeliowatych. Ojczyzną D. gaudichaudiana jest Brazylia. Uprawią się ją w szklarniach ze względu na piękne kwiaty.
dicranum bonjeanii - (Dicranum bonjeanii De Not.); roślina o anglojęzycznej nazwie woodmoss. Indianie Chippewa wykorzystywali ją do celów praktycznych.
dictioloma - (Dictioloma peruviana Planct.); rodzaj liany zwanej w Peru huamar samana lub barbasco negro. Posiada składniki działające w tajemniczy sposób na centralny układ nerwowy. Tubylcy używają naparu z liści jako środka owadobójczego. Roślina ta zawiera ciekawy i silny alkaloid znieczulający.
Didu - Indianie meksykańscy.
dieffenbachia picta - (Dieffenbachia picta), należy do rodzaju Anturium. Pochodzi z Ameryki zwrotnikowej. Uprawiana jest w szklarniach na efektowne, przeważnie biało nakrapiane liście, wyrastające z nierozgałęzionego pnia. Liście te, koloru zielonego, ozdobione są białym, lub kremowym, wzorem. Należy zachować ostrożność, ponieważ krople wody wydzielanej na czubku liścia są równie trujące jak cała roślina.
Diegueno - Indianie kalifornijscy (San Diego). Zaliczani do rodziny językowej hokan-yuman. Mieszkali w kopulastych domach krytych korą, słomą lub skórami. Utrzymywali się głównie ze zbieractwa żołędzi. W chwili przybycia do nich Hiszpanów liczyli około 3000 osób. Do 1882 roku w wyniku chorób i mieszanych małżeństw zmniejszyli jednak swą liczebność do 731 osób.
diervilla lonicera - (Diervilla lonicera Mill.); zrzucający liście i kwitnący latem krzew. Nazwa anglojęzyczna bush honeysuckle. Indianie Chippewa wykorzystywali tę roślinę w lecznictwie, przy problemach żołądkowych.
Digger - Czyli Kopieniacze; nazwa którą określano miedzy innymi Indian Maidu.
Dineh Navajo
diopsyd - Diopsyd jest jednym z ponad 600 znanych minerałów krzemianowych. Typową jego barwą jest jasna zieleń, choć może on być także czerwonobrunatny, szary, żółtawy lub nawet bezbarwny. Najlepiej wykształcone i ciekawie zabarwione okazy diopsydu wykorzystywane są jako kamienia ozdobne.
Diopsyd jest pospolitym minerałem występującym w wielu typach skał metamorficznych i magmowych. Występuje też w meteorytach.
Na Ziemi Indian znaleźć go można w Brazylii, Kanadzie i USA (Kalifornia, Montana). W Polsce diopsyd znaleźć można w wielu miejscach na Dolnym Śląsku.
dioptaz - Jest to rzadki i drogi kamień, chociaż nie jest na tyle twardy, by stosować go do wyrobu biżuterii. Ma zazwyczaj kolor szmaragdowozielony, jest przezroczysty lub przeświecający. Tworzy najczęściej krótkie kryształy o pokroju słupkowym, charakteryzujące się doskonałą łupliwością. Spotykany jest w rejonach złóż miedzi.
Występuje m.in. w San Bernardino County w Kalifornii (USA) i w Copiago w Chile. Wydobywany zaś z kopalni Mammoth w Tiger, w Arizonie, występuje zwykle razem z cerusytem i pomarańczowym wulfenitem.
Kamień ten konkuruje ze szmaragdem zarówno pod względem piękna barw jak i właściwości leczniczych. Jego metaliczny element - miedź, jest substancją, która w połączeniu z żelazem uniemożliwia zmęczenie i budzi siły do walki z chorobą. Wzmacnia serce dzięki swemu odświeżającemu, leczniczemu promieniowaniu. Powinien on być noszony, albo kładziony pośrodku piersi, w okolicy serca. Alternatywnie można trzymać bryłkę kryształu dioptazu w lewej dłoni, około pięciu minut dziennie - energia środkowego palca tej dłoni prowadzi dokładnie do serca. Zdrowe serce jest źródłem wszystkich fizycznych i duchowych sił. Dioptaz nie ogranicza swoich leczniczych sił tylko do ludzi, ma zdrowy wpływ także na zwierzęta, ptaki i rośliny. Wystarczy położyć mały kryształ w miejscu, gdzie znajduje się chore stworzenie lub roślina. Wkrótce będzie można zauważyć znaczną poprawę.
Intensywna zieleń dioptazu przywodząca na myśl twórczą moc Natury przynosi nam obfitość nowych idei, które zasilają nasze siły reakcji. Ten "miedziany szmaragd" wyzwala w nas intuicyjnie odczuwanie i przez to troszczy się o zrównoważone i szczęśliwe poczynania.
dioryt - Dioryt, czyli magmowa skała głębinowa, wykorzystywany był przez dawnych Meksykanów do wyrobu małych rzeźb. Znany jest też przykład pięknie rzeźbionego, diorytowego moździerza o cechach, znalezionego w Gwatemali i datowanego na 100 - 300 r. n.e.
Totonacy wykonywali diorytowe "pasy", chroniące brzuchy uczestników obrzędowej gry w piłkę. Przedstawiciele tej samej kultury wytwarzali również z tego materiału obrzędowe topory zwane "hacha".
Meksykańska kultura Teotihuacan pozostawiła po sobie diorytową maskę sepulkralną, datowana na 250 - 600 r.
Na terenie Machu Picchu znaleziono setki tłuków, co wskazywać może na duże znaczenie i częste używanie tego narzędzia. Tłuki te były zazwyczaj otoczkami twardego i zbitego diorytu lub innej, bardzo zwięzłej skały. Na niektórych wyżłobiono niewielkie zagłębienia, pozwalające na pewne trzymanie kciukiem i palcem, ale w większości przypadków tylko zaostrzony koniec otoczka wskazywał, że posługiwano się nim jako tłukiem.
dipladenia - (Dipladenia); zimozielone, częściowo zimozielone lub zrzucające liście pnącze o zdrewniałym pędzie. Pochodzi ze strefy tropikalnej Ameryki. Uprawiane ze względu na duże, trąbkowate kwiaty.
dirca palustris - (Dirca palustris L.); nazwa anglojęzyczna - moose wood. Indianie Chippewa nazywali tę roślinę djibe'gub (pierwsze dwie sylaby oznaczają ducha lub duszę) i wykorzystywali w lecznictwie. Wyciągiem z korzenia tej rośliny myli włosy, aby były mocniejsze i aby lepiej rosły.
Diria - Indianie nikaraguańscy.
Disalin - Był wojennym wodzem Indian White Mountain (lub Tonto) Apache. 1 kwietnia 1874 roku, po kapitulacji, został zwiadowcą w armii, doprowadzając do poddania się wodza Indian Coyotero Apache, Pedra. Dzięki niemu też rozbito grupy wodza Chnza i Delshaya. Disalin przeniósł się do San Carlos, za co wypłacono mu niewielką nagrodę.
Disalin zginął latem 1875 roku, podczas napadu na agenta z San Carlos, Johna Cluma, który zabronił mu bicia jego dwóch żon. Zastrzelił go jego rodzony brat, Tauelclyee, członek indiańskiej policji, który też (mimo, że opłakał ten czyn), stwierdził, że spełnił swój obowiązek.
Diviche - Indianie argentyńscy.
Divihet Diviche
dławigad amerykański - (Mycteria americana); ptak z rodziny bocianowatych. Gnieździ się licznymi koloniami w wilgotnych lasach, nie migruje. W ostatnich latach jego liczebność spada.
dławisz okrągłolistny - (Celastrus), pnącze o małych, pomarańczowych, ozdobnych owocach. Rośnie w Ameryce. W Polsce występuje jako roślina ozdobna.
C. scandens L. nosi anglojęzyczną nazwę bittersweet. Indianie Chippewa nazywali tę odmianę bima'kwud (skręcony wokoło) i używali do leczenia wysypek. Indianie Sioux używali ją jako truciznę.
Długie Noże - Tak Indianie zwali Wirgińczyków ze względu na noszone przez nich szable. Niektóre plemiona także zwały białych "Owłosionymi Piersiami" lub "Zarośniętymi Ustami", co miało wyrażać wstręt do ludzi noszących zarost. Natomiast Indianie Arapaho zwali białych "Pająkami", co miało oznaczać "Mądry" Indianie Fox białych nazywali Chemokemon.
długosz - (Osmunda); długoszowate, to prastara rodzina, znana już z okresu węglowego, przy czym jej główny rozwój przypada na erę mezozoiczną, zwłaszcza na górny trias i dolną jurę. Dziś pozostały z niej tylko szczątki liczące 20 gatunków, występujących w różnych częściach świata.
Długosz królewski, O. regalis, jest byliną wysoką na 150 -200 cm. Rośnie na torfowiskach, w podmokłych lasach. Występuje prawie wszędzie za wyjątkiem wysokich gór i dalekiej północy Europy i atlantyckiej Ameryki Północnej.
Doa - Indianie z Kolumbii i Brazylii.
Dobocubi Cunaguasata
Dobra Nowina - Religia stworzona w XIX wieku przez pochodzącego z plemienia Seneca proroka o imieniu Handsome Lake. Indianie uwierzyli, że nigdy nie można bezpośrednio ujrzeć Stwórcy, lecz tylko przejawy jego działalności, którymi są wszystkie rzeczy stworzone na Ziemi i we Wszechświecie. O tym to też dowiedział się Handsome Lake w przeżytych przez siebie serii wizji.
Handsome Lake stworzył też dla potrzeb Dobrej Nowiny Cztery Istoty będące specjalnymi strażnikami ludzi na Ziemi.
Dochkafuara Tuyuca
dolomit - Nazwa ta dotyczy zarówno minerałów jak i skały. Pierwotne skały dolomitowe, których głównym składnikiem jest minerał dolomit, powstawały w zbiornikach wodnych, głównie w morzach, przy współudziale organizmów żywych. Dolomit używany jest jako materiał budowlany i jako źródło magnezu w preparatach medycznych. Ładne kryształy dolomitu znajduje się w St. Eustache w Quebecu (Kanada) i w Meksyku (Guanajutano). W USA najlepsze jego okazy spotyka się w geodach kwarcowych z Keokuk w stanie Iowa. W Polsce dolomity kruszcowe (Zn, Pb) występują głównie na obszarze śląsko-krakowskim.
doględa wielka - (Grindelia robusta), zwana jest również grindelią.
Doględa rośnie w zachodniej części Ameryki Północnej i była od dawna używana przez Indian ze względu na jej różnorodne właściwości lecznicze.
Indianie kalifornijscy używali jej nie tylko przy infekcji skórnej, ale i przy zapaleniu górnych dróg oddechowych. Niektórzy zachodni Indianie używali doględy do robienia wywarów używanych w chorobach wenerycznych. C. squarrosa używana była przez Indian i Meksykanów z południowej Kalifornii w postaci wywaru do leczenia przeziębienia. Indianie Ute leczyli tym kaszel. Ten sam gatunek Indianie Teton Dakota używali do leczenia kolki dziecięcej. Indianie Ponca spożywali doględę a Pawnee gotowali liście i końce gałązek do obmywania żółci wytwarzającej się pod końskim siodłem oraz leczenia innych chorób końskiego grzbietu.
Dogrib - lub Thlingchadinne; Psie Żebra lub Psie Boki. Indianie z dalekiej Północy Ameryki Północnej (Great Bear Lake, MacKenzie Territory). Zaliczani do atabaskańskiej rodziny językowej. Zamieszkiwali w tipi. Utrzymywali się głównie z polowania na karibu i łosia amerykańskiego. W ich mitologii występuje Miedzy innymi Naba-Cza. Wrogowie Indian Yellowknife, których ostatecznie podbili. Ich główne skupisko znajduje się w Eort Rec. "Witajcie" lub "witaj" w języku Indian Dogrib to Siná,jo naxighaehda.Wiązkami końskiego włosia Indianie Dogrib dekorowali swoje mokasyny.
Doguene - Indianie północnoamerykańscy, wymienieni około 1534 roku w kronikach De Vaca.
Dohasan - Dohasän; Mała Góra a także Dohá lub Doháte; Góra. Było to od prawie początku XVIII wieku dziedziczne imię całej linii wodzów Indian Kiowa. Nosiło je przynajmniej czterech członków rodziny.
Dohásän I - Pierwszy z nich, o jakim zachowały się wzmianki, nazywał się początkowo Pá-do'gâ - i/albo Pado'gâ, czyli Białolicy Byk. Był wybitnym wodzem.
Dohásän II - Imię syna wyżej wymienionego brzmiało najpierw Ä'anon'te (słowo niejasnego znaczenie), a później przyjął on imię ojca - Doháte, które (by odróżnić się od ojca) zmienił na Dohásän; Mały Dohate, czyli Mała Góra. Stał się on wielkim wodzem rządzącym całym plemieniem od 1833 roku. Funkcję tę objął po A'dáte, który utracił zaufanie plemienia, dopuszczając w tymże roku do masakry swego ludu przez Indian Osage. Głównie to dzięki jego staraniom w jakiś czas po tej masakrze Indianie Kiowa zawarli pokój z Indianami Osage, nigdy potem nie złamany. Catlin, który nazwał go Teh-toot-sah, sportretował go w 1834 roku, a w traktacie z 1837 roku pojawił się on jako To-ho'-sa, czyli Czubek Głowy.
Dohásän podpisał też tratat w forcie Atkinson na Terytorium Indiańskim 24 lipca 1853 roku
W 1862 roku, kiedy Indianie Cheyenne, Arapaho, Comanche, Kiowa i Kiowa-Apachezebrali się nad Arkansasem, by odebrać swe przydziały, agent zagroził im represjami, jeżeli nie zaprzestaną swych najazdów. Dohásän wysłuchał do końca w zupełnej ciszy, po czym zerwał się na równe nogi i ukazując agentowi setki tipi rozbitych poniżej, w dolinie, odpowiedział charakterystycznym przemówieniem:
- Biały wódz jest głupcem. Jest tchórzem. Jego serce jest małe - nie większe od kamyka. Jego ludzie nie są silni. Są zbyt słabi, by oprzeć się moim wojownikom. To kobiety. Jest tutaj trzech wodzów. Wódz Białych, wódz Hiszpanów i ja sam. Ja i wódz Hiszpanów jesteśmy mężczyznami. Czasami wyrządzamy sobie zło - kradniemy konie i bierzemy skalpy, lecz nie tracimy rozsądku i nie postępujemy jak głupcy. Biały wódz jest dzieckiem i, jak dziecko, postępuje pochopnie. Gdy moi młodzieńcy, by chronić swe kobiety i dzieci od głodu, biorą od Białych przemierzających nasz kraj i zabijających i wypłaszających nasze bizony, garść cukru, lub kawy, wódz Białych unosi się gniewem i grozi wysłaniem swych żołnierzy. Od długiego czasu wyglądałem ich przyjścia, lecz oni nie nadeszli. Wódz Białych jest tchórzem. Jego serce jest sercem kobiety. Powiedziałem. Przekaż me słowa wielkiemu wodzowi.
28 października 1865 roku podpisał kolejny traktat nad Little Arkansas w Kansasie.
Po nim nikt już w całym plemieniu nie cieszył się takim autorytetem.
Dohásän III - Syn wyżej wymienionego. Jego żona nosiła imię Ankimä. Odziedziczył on ojcowskie imię Dohásän. Jego koszula skalpowa i pokrowiec na pióropusz znalazły się w Muzeum Narodowym.
Dohásän IV - Bratanek wielkiego Dohásäna opisanego powyżej w punkcie 2 i kuzyn wspomnianego powyżej. Również nosił imię Dohásän i nosił zawsze srebrny krzyż z wyrytym napisem "Tohasan". On to wykonał kalendarz dla Scotta. Zmarł w 1892 roku. Krótko przed śmiercią zmienił swe imię na Dánpä', Łopatka (od dán - ramię).
Dohema Eudeve
Dolega - Indianie panamscy.
dolichothele - Kaktus zaliczany obecnie do rodzaju Mammillaria.
Dorasco - Indianie panamscy.
Dorasque Dorasco
Dorin - Indianie brazylijscy.
dorstenia - (Dorstenia), trująca bylina z drobnymi kwiatami osadzonymi w dużej ilości na mięsistej, tarczowatej, na brzegu pomarszczonej osi kwiatostanowej, umieszczonej na długiej szypułce.
Korzeń D. contrayerua W. używany był zarówno w medycynie Indian Maja i Mexica.
dorszyk czarny anoplopoma
Doyma - Indianie kolumbijscy.
drążnia cekropka
drewno skamieniałe - Drewno skamieniałe było pierwotnie zwykłym drewnem, ale obecnie składa się głównie z krzemionki. Drewno skamieniałe tworzy się wtedy, gdy zwykłe powalone pnie drzew zostają przysypane osadami a związki węgla ich tkanek zastępowane zostają stopniowo przez przynoszony przez wodę opal. Drewno skamieniałe utworzyło się z drzew, które rosły pomiędzy 200 a 20 milionami lat temu. Używane jest ono dziś do wyrobu biżuterii. Duże jego kawałki służą do produkcji szkatułek, popielniczek i czarek. Całe pnie bywają wykorzystywane jako materiał na stoły albo inne, duże elementy umeblowania.
Najsłynniejsze wystąpienie drewna skamieniałego Skamieniały Las w Arizonie (USA), będący Parkiem Narodowym. Inne, ważniejsze miejsca jego występowania to też m.in. Patagonia argentyńska i Urugwaj. W Polsce występuje w okolicach Krakowa.
Arizoński Park Narodowy to pustynia położona 1600 m n.p.m. Wydaje się być prawie martwa: jedynie sinozielone trawy z gatunków: galleta i grama pokrywają pylastą namiastkę gleby. Nagie pagórki o dziwnych, rzeźbionych przez wiatr i wodę kształtach wznoszą się na równinie. Nie tylko surowy klimat, w tym mała ilość opadów, jest przyczyną takiego krajobrazu. Innym ważnym powodem jest bentonit - podłoże powstałe z przekształconego w glinę pyłu wulkanicznego. Jego obecność nie pozwala roślinom na związanie gleby, zatrzymanie erozji i utworzenie bogatszego zbiorowiska. Mimo to badacze doszukali się tutaj aż kilkunastu różnych zespołów roślinnych! Ściśle biorąc - teren ten, powszechnie nazywany pustynią, wcale nią nie jest. Według znawców tematu - jest to raczej bardzo uboga preria.
Wszędzie tam - w trawie, na stokach - leżą ogromne pnie skamieniałych drzew. Indianie Paiute wierzyli, że są to drzewca strzał Shinuava, boga burzy. Według Indian Navaho - ziemia odkryła tu kości mitycznego giganta Yietso, który został zgładzony przez praojców tego plemienia.
Niektóre pnie mają kilka metrów długości. Inne wyglądają tak, jakby ktoś pociął je na grube kloce. W tęczowym agacie, czarnym onyksie, czerwonym jaspisie i zielonym chalcedonie zachowały się tam dobrze widoczne pierścienie przyrostów rocznych, korytarze wyżłobione przez owady, sęki itp. Drzewa zamieniły się w kamień, ale skąd wzięły się na tej pustyni?
200 milionów lat temu, w górnym triasie, była tu podmokła nizina porośnięta równikowym lasem. Ogromne araukarie, wysokie na kilkadziesiąt metrów, podobne do tych spotykanych współcześnie w Ameryce Południowej, rosły, wydawały nasiona i padały; jak w każdym innym lesie. Niektóre powalone pnie zabierała woda rzek. Nurt odłamywał konary i korzenie, zdzierał korę. Zniesione drzewa pokrywało błoto i piasek. To jednak jeszcze nie wyjaśnia jak uległy one skamienieniu. Na południe i północ od obecnego parku aktywnie działały liczne wulkany. Ich praca okazała się niezwykle istotna dla późniejszego zakonserwowania puszczy. Dostarczały one bowiem olbrzymich ilości popiołu krzemionkowego, który, niesiony prądem rzek, spowodował szybkie przysypanie martwych pni oraz ich silikonizację. Pogrzebane bez dostępu powietrza pnie nie rozłożyły się, zamiast tego drewno nasiąkało mineralnym roztworem konserwującym. Minerały stopniowo zastępowały tkankę drzew. W ten sposób drzewa uległy skamienieniu. Piasek i miękka glina wokół pni oparły się erozji i ziemia odsłoniła "agatowe lasy" miliony lat później.
Efekty erozji czasami są niezwykłe: niektóre kloce leża na postumentach z gliny, inne tworzą "mosty". Dawno temu jeden z teksańskich kowbojów założył się o 10 dolarów, że przejedzie konno po jednym z takich pni. Agatowy most wytrzymał próbę i kowboj wygrał zakład. Dziś już jednak most ten podtrzymywany jest sztucznie - erozja i jego nie oszczędziła.
Południowa część Parku to jedna z najbogatszych kolekcji skamieniałego drewna na świecie i ona stanowi największą i najlepiej widoczną jego atrakcję. Równie ważne, choć mniej znane są inne skamieniałości roślinne i zwierzęce. Dzięki wyjątkowo sprzyjającym okolicznością bardzo dobrze zachowały się na przykład liczne skamieniałości ryb, płazów i gadów. Wszak była to era dinozaurów!
Zanim w XIX wieku dotarła tu kolej żelazna Skamieniały Las zamieszkiwało wiele plemion indiańskich, między innymi Indianie Navaho. Rysunki wyciosane w piaskowcu to wszystko, co pozostało z ruin Puerco, największego indiańskiego osiedla w tym rejonie, które istniało od 500 do 1400 roku.
Pierwszą relację białego człowieka o istnieniu tak wspaniałego zbioru pamiątek odległej historii Ziemi zawdzięczamy kapitanowi armii USA, Lorenzo Sitgreve'sowi, który poprowadził rządową wyprawę na te tereny w 1851 roku. Jednak dopiero budowa linii kolejowej przyniosła sławę (i zagrożenie) dla zasobów naturalnych tych okolic. Zanim w 1906 roku powstał tu obszar chroniony (a od 8 grudnia 1962 roku Park Narodowy o powierzchni ponad 378 kilometrów kwadratowych), wiele pni zostało bezpowrotnie zniszczonych; amatorzy cennych kamieni rozbijali kloce dynamitem w poszukiwaniu opali i kryształu górskiego. Istniała także koncepcja wykorzystania pni do produkcji materiałów ściernych! Nawet dziś, mimo surowego zakazu, turyści prawdopodobnie wywożą co roku kilkanaście ton małych kawałków skamieniałego lasu, zbierając je sobie na pamiątkę. A Park przyjmuje niemało gości, bo ponad 700 rocznie.
Sama też pustynia Skamieniałego Lasu kryje ślady cywilizacji sprzed tysiąca lat. Zanim długotrwała susza zaistniała w XIII i XIV wieku zamieniła te okolice w jałowe nieużytki, Indianie z plemion Anasazi, Sinagua i Mogollon uprawiali tu kukurydzę, fasolę, tytoń i bawełnę. Do dziś zachowały się tu ruiny domów zbudowanych z kawałków agatu.
W północnej części Parku nie ma skamieniałych drzew, są za to niepowtarzalne krajobrazy. Obszar ten zwany jest Malowaną Pustynią. Rzeczywiście, skały i piasek utworzone z różnych minerałów mienią się wszelkimi możliwymi kolorami: od bieli (kwarc), niebieskiego i zielonego (miedź), poprzez żółty, brązowy i czerwony (żelazo), do fioletowego i czarnego (mangan). Niesamowite wrażenie kalejdoskopowej zmienności kolorów szczególnie potęguje zachodzące Słońce.
Skamieniałymi lasami Patagonii długo nikt się nie interesował. Dopiero w 1932 roku przybył tutaj niemiecki uczony, doktor Franz Mansfeld. W zasadzie to on właśnie odkrył te skamieliny dla nauki i napisał o nich wiele publikacji. Zaprojektował także monumentalny park na wzgórzach Madre e Hija, gdzie znaleźć się miały naturalnej wielkości cielska gadów sprzed milionów lat, ustawione na gigantycznych pniach protoaraukarii. Projekt ten nie doczekał się realizacji, uznano bowiem, że taki sztuczny twór zepsułby naturalne piękno tutejszego krajobrazu.
Skamieniałe lasy Patagonii nie podlegały żadnej ochronie. Kto chciał, wywoził jego szczątki. Rozbijano wielkie kłody, a najbardziej okazałe bierwiona rozciągano po całym świecie. Dopiero w 1954 roku miłośnicy Patagonii stworzyli na wzgórzach Madre e Hija rezerwat o powierzchni 10 tysięcy hektarów, co i tak nie chroni tego unikatu natury przed namiętnością zbieraczy. Do dziś zdarza się, że na teren rezerwatu wjeżdża samochód ciężarowy wraz z robotnikami, którzy podkładając trotyl pod kłody skamieniałych drzew, rozsadzają je na kawałki, wybierają najładniejsze kawałki i odjeżdżają. Następnie bogacze wbudowują te szczątki w ściany swoich domów, mocują na kominkami lub ustawiają w ogródkach jako oryginalne ozdóbki. A mówi się, że koczujący tu ongiś Indianie otaczali skamieniałe drzewa wręcz nabożnym kultem...
Dwa inne skamieniałe lasy Patagonii znajdują się w prowincji Chubut. W Ogóle to Patagonia jest rajem dla paleontologów i w wielu różnych miejscach co jakiś czas znajdowane są w wykopaliskach nie tylko skamieniałe drzewa, ale i olbrzymie szkielety gadów i innych zwierząt.
drobniczka jednodniówka - (Heterandria formosa); ryba zamieszkująca słodkie i słone rozlewiska atlantyckie od północnej Karoliny do Florydy.
drobnoustki - (Nannostomus); ryby z dorzecza Amazonki.
Droga - Canku'lawin; Road, a późniejsze jej nazwiska brzmiało Hatti Lawence. Indianka Sioux. Studiowała w Carlisle, lecz niezwykle dobrze pamięta nauki o dawnych zwyczajach wojennych. Była asystentką pisarza McLaughlina w Dakocie Południowej, czynnie udzielając się w interpretacji wiadomości dostarczanych przez Szczęki, Starego Bawoła i Szybkiego Psa. Wspominała, że gdy miała 10 lat, został zabity przez Indian Crow jej kuzyn o imieniu Kimi'mila-ska (Biały Motyl) i zapamiętała usłyszaną wtedy pieśń, którą śpiewała jej ciotka, po powrocie wojowników, którzy przynieśli jej wiadomość o śmierci syna. Słowa tej pieśni podała w sposób następujący:
Tokala tokahe kon wana
Ku sni ye ehapi yunkan
Kimimila-ska
Konhe yakapi icinkeyas
Heca oleyaca hecun we
Już nie powróci zabity przywódca Lisów
Powiedz, Biały Motylu, czy myśli ktoś o tobie
Ty jednak odchodzisz oglądając to, co przemija
DRUMS - 22 grudnia 1972 roku, 19 lat po prawnej likwidacji, Indianie Menominee zrzeszeni w organizacji DRUMS i przy poparciu NARF, doprowadzili do przywrócenia plemieniu statusu tubylczego narodu uznawanego przez Waszyngton. Dla członków plemienia był to jedyny sposób zachowania swojej odrębności, a dla wielu innych - dowód na to, że nawet doskonały system polityczno-prawny może stać się narzędziem przemian i odrodzenia indiańskiej kultury.
drymocallis arguta - (Drymocallis arguta [Pursh] Rydb); nazwa anglojęzyczna - five-finger.
Indianie Chippewa nazywali to gi'tcide'iminidji'bik, co znaczy "duży sercowo-jadowy korzeń" i używali w lecznictwie przy bólach głowy.
drzewojad arnika
drzewo koszulowe - Janusz Wolniewicz w swej książce "Lądowanie w Eldorado" napisał:
"Na zboczu Cerro Duida widzieliśmy szesnastometrowej średnicy pnie drzewa koszulowego. Indianie odcinają kawał kloca i bez nacięć ściągają z niego włóknistą, czerwoną korę w kształcie cylindra. Kora ta daje pewien rodzaj okrycia w kształcie worka bez szwów. Tubylcy noszą koszule marima podczas nawałnic deszczowych."
drzymy - (Bucconidae); rodzina ptaków z rzędu łaźców. Liczy około 30 gatunków. Mają krępą budowę ciała (do 30 cm długości), dużą głowę, krótką szyję, silny spłaszczony dziób, na samym końcu zagięty haczykowato. Gniazdują w norach, których wejście zasłaniają patyczkami lub trawami. Zamieszkują nizinne lasy Brazylii i Kolumbii. Spotyka się je od południowego Meksyku po Paragwaj.
Ducaiya Ocaina
Dudu - Indianie nikaraguańscy.
Duit - Indianie kolumbijscy.
Dule - Indianie hondurascy.
Duludi - Indianie brazylijscy.
dumortieryt - Dumotrieryt jest minerałem używanym do wyrobu ozdób i biżuterii oraz do wykładania pieców przemysłowych z uwagi na jego dużą odporność na wysokie temperatury. Jego kryształy są rzadkie i sporadycznie przekraczają 1 mm wielkości. Odmiany zbite stosuje się niekiedy jako kamienia ozdobne. Najczęściej posiada barwę niebieską. Bywa znajdowany m.in. w Kanadzie i USA (Arizona, Kalifornia, Kolorado). Większość okazów jubilerskich pochodzi jednak z Newady (USA).
Duniberrenai - Indianie z Wenezueli i Kolumbii.
Dunn, Willie - Metys pochodzący z narodu Indian Micmac. Nie jest on jedynie piosenkarzem i kompozytorem, ale także zdobywcą nagrody w dziedzinie reżyserii oraz jest weteranem miejscowych mu ruchów, ostatnim z tych, którzy niosą pomoc Indianom Cree z północnego Quebeku w chronieniu ich prawa do ziemi przed masowym rozwojem hydroelektrowni w James Bay. Współpracował on również z pokojową grupą na rzecz Indian, dla której podarował wszystkie dochody osiągnięte ze sprzedaży jednego ze swoich albumów.
duranta plumieri - (Duranta plumieri); szybko rosnące, zimozielone lub częściowo zrzucające liście drzewa lub krzewy. Roślina andyjska o liliowatych kwiatach i jaskrawożółtych gniazdach kulistych owoców.
Durham Jimmy - Członek Zachodnich Indian Cherokee. W 1978 roku na kongresie w Tellico Dam tak próbował wyrazić to, co członkowie jego plemienia odczuwają w stosunku do Ziemi:
"Nasza własna historia nauczyła nas, że zostaliśmy tu stworzeni... W języku moich ludzi... jest słowo oznaczające Ziemię: Eloheh. To samo słowo również oznacza historię, kulturę i religię. Nie możemy oddzielić naszego miejsca na Ziemi od naszego życia na Ziemi, naszej wizji, naszego znaczenia jako ludzi... Tak więc kiedy mówimy o naszej Ziemi, to nie mówimy o posiadłości, terytorium, czy nawet o kawałku gruntu, na którym postawione są nasze domy i rosną nasze plony. Mówimy o czymś, co jest prawdziwie święte."
Duri - Indianie wenezuelscy.
duroia hirsuta - (Duroia hirsuta R. i P.); Indianie Quechua w swoim języku roślinę tę nazywają supay - chacra, co oznacza "gospodarstwo diabła". Tubylcy opowiadają, że każde stworzenie przechodzące pod tym drzewem ginie i dlatego wokół niego znajduje się prawdziwe cmentarzysko ludzkich i zwierzęcych szkieletów.
Feliks Woytkowski w "Peru. Moja ziemia nieobiecana" zauważa, że "okazało się, iż drzewo to nie posiada żadnych właściwości zabójczych, a owe trupie czaszki były po prostu starymi owocami, spłukanymi przez deszcz i wysuszonymi na słońcu. Owoce rzeczywiście przypominają swym kształtem czaszkę, a dwa okrągłe twory wyglądają jak oczodoły."
Duwamish - Indianie Północno-Zachodniego Wybrzeża Pacyfiku (Puget Sound, Washington). Zaliczani do saliszańskiej rodziny językowej. Zamieszkiwali prostokątne domy z desek. Utrzymywali się głównie z połowów ryb. Znani są ze swych ceremonii Ducha Kanu, które wystawiane były przez szamanów podczas zimy w celu pochwycenia dusz, które mogły się zagubić podczas podróży do świata duchów. Ceremoniom tym towarzyszyły pieśni i tańce obrzędowe jak i szamanistyczna magia. Ceremonie takie opłacane były przez krewnych ludzi, których dusze się zagubiły.
Duy - Indianie panamscy.
dwa - Liczba mająca różne znaczenie w indiańskich wierzeniach.
C. Levi-Strauss kładzie akcent na to, że pomiędzy dwoma członami opozycji nigdy nie zachodzi prawdziwa równość. "Od tej właśnie dynamicznej dysproporcji zależy dobre funkcjonowanie systemu, który bez niej byłby w każdej chwili zagrożony stoczeniem się w stan bezwładu." - pisze Levi-Strauss. To bardzo ważne stwierdzenie szczególnego znaczenia nabiera w kontekście charakterystycznego dla mitów wielu plemion indiańskich motywu bliźniaczości.
Dzieje bliźniaczych bóstw lub herosów to częsty temat mitów indiańskich. Relacje między mitycznymi braćmi są zróżnicowane, wahają się od ścisłej współpracy po ostry antagonizm. Takie postacie jak Bliźniacy- Bogowie Wojny z mitów plemienia Hopi w większości opowieści działają razem i właściwie się dublują. Znacznie częściej natomiast bliźniaczy bracia są śmiertelnymi wrogami. Jest tak np. w kosmogonicznym micie Indian Huron (bracia Tijuskeha i Tawiskrong) oraz Indian Iroquois (Teharonhiawagon i Tawiskarow). Podobny antagonizm charakteryzuje bliźniaczych bohaterów mitów ludów południowej Kalifornii. Np. w wierzeniach Kauillów, Serranów i Kupeniów boscy bliźniacy rywalizując ze sobą w procesie stwarzania tworzą dwa światy, dwie rasy, itd. Ich opozycja jest więc kreatywna, umożliwia rozwój.
Wizja kosmosu wyłaniająca się z mitów indiańskich jest najczęściej dualistyczna. Reprezentuje ją zwykle biegunowość dwóch barw, którym przyporządkowane są podstawowe zjawiska świata. I tak u Indian Menominee czerwieni przypisane są: potęgi świata górnego, strona prawa, wschód i południe, dzień, lato, radość, życie; natomiast czerni odpowiadają: potęgi dolnego świata, strona lewa, zachód i północ, noc, zima, smutek, żałoba, śmierć.
Taka głęboka biegunowość struktur kosmosu wymaga jakiegoś stadium pośredniego, umożliwiającego komunikację pomiędzy opozycjami. Rolę taką spełnia postać mediatora. Łączy ona binarne opozycje w jednej osobie. Znamy wiele przykładów tego rodzaju mitycznych bohaterów. Hoshreuwahi u Indian Winnebago podzielony był na dwie połowy: jedna przynosiła życie, druga - śmierć; modlitwa do niego polegała na prośbie, aby odwrócił stronę śmierci, a pokazał stronę życia. Dehodiatgaewe ("Ten, którego ciało podzielone jest na dwie części") u Indian Iroquois składał się w jednej części z kryształowego lodu, w drugiej - ludzkiej - z ciała i kości; obracając się jedną lub drugą stroną ku ziemi powodował nastanie dnia lub nocy oraz lata i zimy. Olbrzym Haokah u Indian Dakota miał pół czerwoną, pół niebieską twarz i uosabiał elementy sprzeczne z naturą. Lakocka Ptesan Win - Święta Biała Kobieta Bizon zjawiła się wśród ludzi mając włosy rozpuszczone z prawej strony, natomiast z lewej związane włosiem bizona.
Zjednoczenie biegunów w jednej postaci jest z definicji podstawową cechą bohatera typu trickster. W mitach Indian północnoamerykańskich występuje wiele tego rodzaju postaci, jak np. Nanabozho, Wisakedżak czy Gluskap.
Liczba dwa występuje nie tylko w treści mitów, może ona także charakteryzować ich budowę. J. Bierhost w swoim zbiorze mitów indiańskich pt. "Czerwony Łabędź" zamieścił wiele mitów tego typu, np. "Straszliwe Dziąsła i Kobieta Biała Sowa" Indian Arapaho, "Krąg na prerii" Indian Shawnee, "Dlaczego myszołów jest łysy" Indian Iowa, czy "Wielka jaskinia ciemności" plemienia Micmac. Mity te dwukrotnie opowiadają tą samą fabułę, przy użyciu jednak zupełnie różnych obrazów. Znaczenie takich mitów w pełni ujawnia się dopiero, jeśli jedno opowiadanie przeciwstawi się drugiemu.
Na poziomie rytualnym symbolika liczby dwa reprezentowana jest głównie przez strukturę obrzędowych rekwizytów i budowli. U Indian Menominee inicjacyjna chata podzielona była na dwie części: pomalowana na niebiesko lub zielono część północna odpowiadała siedzibie potęg dolnego świata, czerwona część południowa była siedzibą potęg świata górnego. Również rekwizyty obrzędowe nacechowane były dualizmem, bardzo często zaakcentowanym zróżnicowaną kolorystyką, np. bębny taneczne pomalowane były w połowie na czarno w połowie na niebiesko.
Dwie Tarcze - Indianin Sioux, pieśniarz i bębniarz Stowarzyszenia Łosia. Zaśpiewał on poniższą pieśń, używaną w jego stowarzyszeniu, która, jak twierdził, przekazywana była przez wiele pokoleń. Powiedział, że jest ona nadal wykonywana podczas tańców, ale musi być opłacona przez człowieka, który chce by została zaśpiewana. Człowiekiem tym jest zazwyczaj śniący łosia.
Pieśń Stowarzyszenia Łosia (śpiewana przez Dwie Tarcze):
tuwa'
waśte'ićila
wanma'yanka can'na
ćante' wani'će
ktokolwiek
uważa się za pięknego (charakterem i wyglądem)
po ujrzeniu mnie
nie ma serca
Dwie Tarcze, mówiąc o lecznictwie indiańskim, zaznaczył:
"Niedźwiedź jest jedynym zwierzęciem, które pokazuje we śnie jak używać roślin do leczenia człowieka. Niedźwiedź nie boi się żadnego zwierzęcia ani też człowieka i jest jedynym zwierzęciem, które pokazuje nam te dobrodziejstwa; dlatego leki otrzymane od niedźwiedzia są uważane za szczególnie skuteczne."
Dwoje Ludzi - Indianin Sioux. Zimowe Kroniki odnotowały, że został on zabity w roku 1847/48.
dwuczub - Ptak z rzędu żurawiowych. Dobry biegacz. Występuje w Ameryce Południowej. Centrum występowania znajduje się w środkowej Brazylii.
dydelf wirgiński opos
dynia - (Cucurbita), roślina zielna z rodziny dyniowatych o płożących się lub czepnych łodygach, dużych, szorstkich i klapowatych liściach, żółtych kwiatach i dużych, żółtych, pomarańczowych lub zielonych owocach. Indianie Cheyenne nazywali ją heóvemâhoo'o. Występuje w około 20 gatunkach roślin zielnych, przeważnie jednorocznych, pochodzących z tropikalnych i subtropikalnych obszarów Ameryki..
C. maxima, dynia olbrzymia, pochodzi prawdopodobnie z Ameryki międzyzwrotnikowej. W języku angielskim nazywana jest squash (choć niektórzy autorzy piszą, że nazwa ta dotyczy dyni piżmowej). Nazwa ta pochodzi z języka Indian Narraganset, od słowa asquutasquash. Indianie Chippewa nazywają squash na'bugogwis'simaün, co znaczy "plaska dynia". Potocznie przez Stanozjednoczników nazywana jest również pumkin - właściwą nazwą dyni zwyczajnej. Często więc tak naprawdę nie będziemy na pewno wiedzieć do końca, jaką to odmianę dyni mają na myśli autorzy piszący w języku anglojęzycznym, którzy są z kolei tłumaczeni przez inne osoby na język polski.
C. pepo, dynia zwyczajna pochodzi prawdopodobnie z Meksyku. Indianie Chippewa nazywali ją ogwis'simaün.
C. moschata, dynia piżmowa, pochodzi z południowej Azji lub z Ameryki tropikalnej.
Najcięższe owoce w całym świecie roślin ma dynia olbrzymia, którą uprawia się jako roślinę użytkową, szczególnie w Peru, Boliwii i w Chile. Poszczególne owoce osiągają masę powyżej 100 kg i stąd też inna nazwa - "dynia metrowa" (tu "metr" w znaczeniu 100 kg, czyli kwintala). Roślina ta uprawiana jest w wielu odmianach. W stanie surowym owoce są niesmaczne. Spożywa się je gotowane, duszone, pieczone lub marynowane, ewentualnie jako dodatek do innych potraw. Z nasion otrzymuje się wartościowy olej.
Według Indian Iroquois dynia wyrosła z głowy kobiety-matki, która zmarła tragicznie przy porodzie drugiego z bliźniaków. Indianie Chipewey twierdzą natomiast, że uprawy dyni nauczył ich bohater kultowy - Nanabozho. Według zaś Indian Seneca dynia ma swego osobnego ducha opiekuńczego, który stroi się we wspaniałe, pomarańczowe kwiaty.
Indianie używali różnych gatunków dyń do bardzo różnych celów; dla pokarmu, leków i na naczynia. Uprawiana była już ok. 2000 lat p.n.e. Znali ją już Indianie Maya i Wypalacze Koszyków. Wydrążone dyni, wypełnione mięsem, wkładano do grobów w peruwiańskiej kulturze Salinar.
Indianie Maya używali soku dyni jako okładu na oparzenia.
Pani Stevenson zanotowała, że C. pepo, zwana też squash, używana była przez Indian Zuni zarówno jako pokarm jak i lek. Nasiona i kwiaty aplikowano zewnętrznie, aby ulżyć miejscom pokłutym kolcami kaktusów. Leczniczy człowiek Indian Yuma dawał emulsję (zawiesinę) z dyni oraz nasiona arbuza na zranienia. Indianie Menominee używali nasion squash i do ułatwienia oddawani moczu. Nasiona proszkowano w moździerzu a proszek mieszano z wodą. Indianie Catawba żuli nasiona dyni, świeże lub suszone, i połykali to jako rodzaj pewnego lekarstwa. Indianie jedli także smażone kwiaty dyni. Indianie Chippewa wykorzystywali dynię squash i dynię zwyczajną do celów spożywczych.
Dynie wypełnione mięsem wkładane były do grobów zmarłych przedstawicieli peruwiańskiej kultury Salinar. Zdobione nacinanymi lub wypalanymi wzorami dynie używane były jako naczynia przez przedstawicieli innej peruwiańskiej kultury Ancon.
Jako naczynia łupiny dyni wykorzystują dziś jeszcze Indianie Waika, a Indianie Quechua w tym samym celu przepięknie je dodatkowo dekorują.
Dziś, w świecie białych, dynia stosowana jest przy stwardnieniu tętnic, surowa - przy zaparciach. Kaszę jaglaną, ryż i mannę z ugotowanym miąższem dyni włącza się do diety przy obrzękach na tle choroby sercowo - naczyniowej, przy chorobach nerek, wątroby i pęcherza moczowego, nadciśnieniu i zaburzeniach w przemianie materii.
Naukowa medycyna i weterynaria zalecają świeże nasiona dyni jako środek moczopędny i przeciwrobaczny (przeciw tasiemcowi pasożytującemu u bydła, świń, tasiemcowi karlemu, bruzdogłowcowi szerokiemu i innym tasiemcom). W homeopatii zaleca się esencję ze świeżych nasion dyni.
Nasiona pozyskuje się z dojrzałych owoców (sierpień - wrzesień). Suszy się je rozpostarte cienką warstwą na płótnie na strychach pod blaszanym dachem lub pod szopą.
dyskokaktus - (Discocactus Pfeiff.), rosnący w Brazylii, Paragwaju i Boliwii kaktus tarczowatego kształtu z cefalium na wierzchołku pędu. Do lat 80-tych XX wieku poznano około 20 gatunków tego rodzaju, a stale pojawiają się nowe. Wszystkie kwitną w nocy, wydając wielkie, u większości gatunków białe kwiaty.
dyskowce paletki
Dzaui - Indianie brazylijscy.
Dzaze Piapoco
dzianwa - (Gaillardia pulchelle), lub gajlardia. Ojczyzną tej rośliny jest Ameryka Środkowa lub Północna. Rodzaj liczy 12 gatunków. Liście i łodygi szorstkie, intensywnie zielone.
G. pulchella Foug- dzianwa piękna wydała najwięcej odmian ogrodniczych, z których najbardziej znane są "Indian Chief" i "Lorenziana Kugel".
Dzielny Bizon - Indianin Sioux, następującymi słowami opisał swój sen dotyczący łosia:
"Gdy miałem 25 lat, byłem już za siebie odpowiedzialny. Nie bałem się wejść na górę, iść do lasu, czy w inne niebezpieczne miejsce. Miałem wtedy najlepsze zdrowie i najwyższą wartość, bo jako młodzieniec prowadziłem się poprawnie, wypełniając wszystko, czego wymagano od chłopca i młodzieńca oraz żyłem w sposób godny moich rodziców i dziadków. Kiedy przyśnił mi się łoś widziałem wszystko wyraźnie.
Sen przyszedł do mnie kiedy spałem w namiocie. Ktoś podszedł do drzwi tipi. Powiedział, że przyszedł po mnie, więc wstałem i udałem się za nim. Była to długa i ciężka droga, ale w końcu dotarliśmy do pięknego szałasu. Wszystko dookoła również było piękne. Na zewnątrz szałas pomalowany był na żółto, zwrócony otworem wejściowym na południowy zachód. Kiedy wszedłem do środka zobaczyłem rysunki na jego ścianach. Na prawo od wejścia namalowany był żuraw, unoszący fajkę ku górze, na lewo zaś znajdował się wizerunek wrony trzymającej fajkę ustnikiem w dół. Widać było, że mieszkańcy szałasu żyją w szczęściu i wygodzie. Zostałem poproszony na honorowe miejsce naprzeciw wejścia, szedłem tam z trudnością, ponieważ szałas pełen był krzaków, a ja nie byłem przywykły do przedzierania się przez chaszcze. W tym momencie obecni w szałasie zdają się być rozpoznani jako łosie. Łosie w szałasie obserwowały mnie z zainteresowaniem i zachęcały do dalszych prób mówiąc, że chcą mi coś powiedzieć. W końcu udało mi się usiąść na wyznaczonym miejscu, a wtedy łosie podniosły się i powiedziały, że słyszały, iż jestem wielkim przyjacielem bizonów oraz, że chciałyby, abym został również ich sprzymierzeńcem. Mówiły, że próbowały mnie każąc mi dojść do tego niedostępnego miejsca, a ponieważ mi się udało są zadowolone, że mogą mnie przywitać. Później zażyczyły sobie bym nauczył się pieśni, którą zaśpiewają. Była to pieśń bez słów."
Kiedy Dzielny Bizon nauczył się pieśni, łosie udzieliły mu kilku instrukcji. Wcześniej zauważył on, że każdy z nich miał do prawego rogu przywiązane puchowe pióro orła, że posiadacz może biec równie szybko jak orzeł lecieć. Teraz polecono nosić mu je także i podczas opowiadania tej historii Dzielny Bizon miał takie pióro przywiązane do kapelusza. Zwierzęta poleciły mu również pomalować namiot w sposób, w jaki był pomalowany ich szałas, żółto na zewnątrz, z wizerunkiem żurawia i wrony na wewnętrznych ściankach. Ptaki te miały go chronić. Odtąd zawsze tak malował swoje tipi. Łosie powiedziały mu też, że nim będzie w pełni uprawniony do ubiegania się o ich pomoc, musi samodzielnie odegrać przedstawienie, którym udowodni ludziom, że działa pod patronatem łosi.
Po przybyciu do domu Dzielny Bizon wykonał maskę, do której użył skóry z łba i rogów łosia. Potem pomalował całe ciało na żółto i do obu rąk wziął obręcze owinięte futrem łosia, ozdobione ulubioną rośliną łosi. Została ona zidentyfikowana jako pysznogłówka. Młodzieńcy używali jej głównie ze względu na jej zapach. Orla Tarcza użył do leczenia innego "ziela łosia". Dzielny Bizon zrobił również obręcz, która jak twierdził, podobna była do tej, którą widział we śnie. Gdy kwiaty "ziela łosia" były niedostępne, używał innych, jak najbardziej do nich podobnych. Podobnie było z futrem. Dzielny Bizon powiedział, że po tych przygotowaniach okrążył obóz przechodząc blisko namiotów. Szły przed nim dwie dziewice niosące jego fajkę. Kiedy krążył po obozie naśladując ruchy łosia myślał. "Zrobiłem już wszystko, co miałem zrobić, chciałbym teraz pokazać ludziom, że posiadam moc łosia. Przede mną jest fragment wilgotnej ziemi. Chciałbym zostawić na niej ślady kopyt łosia." Było z nim wielu ludzi, a kiedy przeszedł po mokrej ziemi, zamiast odcisków ludzkich stóp wszyscy zobaczyli ślady łosia. Nie musiał więcej powtarzać tej demonstracji, ale jeśli inny śniący łosia robił coś podobnego i prosił go o udział, spełniał prośbę w tej samej masce, co po raz pierwszy. Podczas demonstracji snu dotyczącego łosia, żadna kobieta nie może znajdować się po nawietrznej stronie śniącego. Poza tym nikt nie może iść obok niego.
Dzielny Bizon oświadczył, że po tym wydarzeniu otrzymał od łosi moc odnajdywania leczniczych roślin. Teraz, kiedy ma wątpliwości jakiej rośliny użyć w leczeniu, zwraca się z prośbą do łosi, a one mówią mu, jaka roślina jest właściwa i gdzie może ją znaleźć.
dzierotka - (Clarkia); zwana też klarkią. Jednoroczna roślina ozdobna pochodzenia północnoamerykańskiego. Występuje w czterech gatunkach. Zaliczana do rodziny wiesiołkowatych. Ma wysokie liście i barwne, najczęściej purpurowe kwiaty, wyrastające z kątów liści.
C. elegans to dzierotka wytworna.
C. pulchella Pursh. to dzierotka piękna.
dziewanna - (Verbascum), dwuletnia roślina zielna z rodziny trędownikowatych, występująca w trzech gatunkach, choć są i takie źródła, które mówią o jej 240 gatunkach. Nazwa anglojęzyczna - Aaron's rod. Charakteryzuje się wysoką, ulistnioną łodygą o żółtych kwiatach tworzących kłos. Występuje głównie w Europie, Azji Południowo-Zachodniej, Afryce Północnej oraz Ameryce Północnej i Środkowej.
Niektórzy Indianie palili dziewannę tak jak tytoń. Indianie Mohegan palili ją, aby ulżyć sobie w przypadku astmy i chorobach gardła a Indianie Penobscot w przypadku astmy palili liście wysuszone i sproszkowane. Indianie Catawba gotowali korzeń i słodząc tak otrzymany wywar, pozyskiwali syrop dawany dzieciom na krupa. Liście zaś zgniatali i podawali w formie gorących okładów na miejsca bolące, opuchnięte, zranione, potłuczone a także na zwichnięcia. Indianie Choctaw robili gorące okłady z liści dziewanny i kładli je na głowę w przypadku jej bólu. Indianie Creek gotowali korzenie dziewanny z guzkami wierzbowymi w celu uzyskania przyjmowanego wewnętrznie napoju przeciwkaszlowego. Gotowali też i liście kąpiąc w takim wywrze chorego. Leśni Indianie Potawatomi palili suszone liście w przypadku astmy, lecz nie ma pewności co do tego, czy nauczyli się tego sami, czy też przejęli to od białych. Wdychali też paloną smołę robioną z liści w przypadku kataru i cucenia nieprzytomnego pacjenta. Indianie Menominee palili korzeń w chorobach płuc.
W dzisiejszym świecie białych odwar z koron dziewanny wielkokwiatowej (10:200) stosowany jest jako środek wykrztuśny, zmiękczający i ściągający w chorobach górnych dróg oddechowych i do płukania gardła. W tym samym celu używane są czasem liście dziewanny.
W lecznictwie ludowym białych korony kwiatowe i nasiona dziewanny wielkokwiatowej używane są przy kaszlu, nieżycie oskrzeli, astmie, rozedmie, wyczerpaniu, czerwonce, biegunce, nieżytach żołądka, żylakach odbytu, żółtaczce i chorobach wątroby. Maść ze sproszkowanych nasion stosuje się w leczeniu ropiejących ran i wrzodów; suchy proszek działa skutecznie w przypadku pękania sutek u karmiących matek. Preparaty ze świeżego ziela dziewanny stosowane są w weterynarii jako środki przeciwkaszlowe. Esencję ze świeżego ziela wykorzystuje się również w homeopatii.
Korony kwiatowe dziewanny drobnokwiatowej stosowane są w lecznictwie ludowym jako środek wykrztuśny, zmiękczający i powlekający. Napar z koron kwiatowych lub liści podawany jest przy przeziębieniu, kaszlu, kokluszu, nieżycie nosa, zapaleniu żołądka i jelit, chorobach wątroby, pęcherzyka żółciowego i przewodów żółciowych, a także używany do płukania jamy ustnej i gardła w razie utraty głosu na tle przeziębienia, przy anginie i innych zapaleniach. Alkoholową nalewkę stosuje się do nacierania w przypadku zapalenia korzonków nerwowych, gośćcu i schorzeniach stawów. Sparzone wrzątkiem kwiaty i liście przykłada się do ran i oparzeń. Ponadto odwar używa się do nasiadówek przy żylakach odbytu. Świeże liście ugotowane w mleku przykłada się do bolących miejsc przy oparzeniach i żylakach odbytu.
dzięcioł - Indianie Cheyenne nazywali go kó'konôhó'e, a wobec dzięcioła czerwonogłowego stosowali nazwę - vóo'kooma.
dzięgiel - (Angelica atropurpurea), bylina z rodziny baldaszkowatych, wysoka do 1,5 m, o dużych liściach, drobnych zielonkawobiałych lub czerwonawych kwitach. Kwitnie latem. Często krótkożyjąca.
John Hunter zanotował w 1823 roku, że dzięgiel był wielce ceniony przez Indian z Arkansasu, którzy zawsze nosili go w swoich woreczkach leczniczych oraz mieszali go z tytoniem, używając do palenia w fajkach. Często też jedzono dzięgiel w przypadku, gdy w czasie podróży zaczynało brakować prowiantu.
William Bartram, podróżując w 1788 roku po Karolinie Południowej zanotował, że dzięgiel (A. lucido lub A. nondo) rósł tam w obfitości i był wielce ceniony zarówno przez Indian jak i białych. Sprzedawano go też stamtąd po wysokiej cenie Indianom z Florydy.
Indianie Creek używali dzięgiela w przypadku zaburzeń żołądkowych, suchości żołądka, przy kolce, napadzie histerii, zarobaczeniu i bólu pleców. Indianie Menominee stosowali dzięgiel do łagodzenia obrzęków. Gotowali oni też korzeń, zgniatali go na papkę i łączyli z liśćmi bylicy kanadyjskiej w celu robienia gorących okładów, które były wielce skuteczne na wszelki ból klatki piersiowej lub innej części ciała.
Dziś, w świecie białych, dzięgiel ma zastosowanie w lecznictwie oraz przemyśle spożywczym, jako przyprawa.
dzięgława aralia
dziwaczek - (Mirabilis); meksykańska roślina zielna o barwnych kwiatach otwierających się na noc. Pochodzi z Ameryki Północnej i Środkowej, z Meksyku, Peru, Chile i z Azji. Jest to roślina jednoroczna o korzeniach bulwiastych, łodygach wzniesionych, liściach sercowatojajowatych. Kwiaty ma barwy białej, żółtej, czerwonej, niebieskiej lub fioletowej. Odznaczają się bardzo miłym zapachem.
Dziwaczek jalapa, M. jalapa, wyrasta do 1 metra wysokości. Kwiaty ma różowe, żółte lub dwubarwne.
Dziwaczek długokwiatowy, M. jongiflora L., pochodzi z Meksyku. Wyrasta do wysokości 1 metra. Kwiaty ma lejkowate, długości do 12 centymetrów, barwy białej, różowej lub czerwonej.
Dziwaczek wielokwiatowy, M. multiflora Gray, pochodzi z Meksyku. Ma kwiaty długości 4-5 centymetrów, barwy czerwonej.
Interesującą cechą dziwaczka jest to, że jego kwiaty otwierają się tylko podczas pochmurnej pogody.
Dawniej jej korzeń używany był jako środek przeczyszczający.
Dzubucura - Indianie brazylijscy.
dzwonek okrągłolistny - (Campanula rotundifolia) lub kapanula. Nazwa anglojęzyczna - harebell lub Scatch bluebell. Jest to roślina zielna północnej strefy umiarkowanej. Występuje między innymi w Andach. Wyrasta do 1 metra wysokości. Ma duże, dzwonkowate kwiaty, zwykle koloru niebieskiego. Występuje w wielu gatunkach z których niektóre uprawiane są jako rośliny ozdobne.
Indianie Chippewa dzwonek nazywali zi'gini'ce i używali do leczenia chorób uszu. W tym celu robili wyciąg z jednego korzenia moczonego w połowie kubka wody. Pozyskany w ten sposób płyn, po odcedzeniu, wkraplali powoli do ucha, używając go na ciepło.
Dzwonek jednostronny, C. rapunculoides, uważany jest za dzikie warzywo. Zbiera się jego młode liście przed kwitnieniem. Dostarczają one znakomitej sałaty, podobnej w smaku do roszpunku. Korzeń, zbierany jesienią, ma słodkawy, łagodny smak, Gotuje się go i wraz z liśćmi używa do robienia sałatek.