męczennica - (Passiflora); tropikalne pnącze o dużych i barwnych kwiatach oraz jadalnych owocach zwanych grenadillas i marakuja. Rośnie dziko w tropikalnych lasach Ameryki Północnej (Wirginia do Missouri, południe Florydy i Teksasu), Ameryki Południowej (Brazylia) i na Bermudach. Posiada pnące się za pomocą wąsów pędy osiągające długość 9 metrów. Jest to stara roślina uprawna Indian, służąca im za pożywienie i za środek przeciwbólowy. Występuje w około 400 gatunkach. P. coerulea. męczennica błękitna, rośnie dziko w południowej Brazylii, Paragwaju i Argentynie. Jest pnączem o liściach szerokosercowatych. Kwiaty ma duże, błękitne, o bardzo oryginalnej budowie i przyjemnym zapachu. P. edulis to męczennica jadalna. P. quadrangularis to męczennica olbrzymia. Owoc jej przypomina dynię i może ważyć nawet trzy i pół kilograma. P. incarnata to męczennica cielista. P. mollissima; gatunek męczennicy uprawiany w Kolumbii.
Indianie Maya używali rozgniecionych roślin męczennicy jadalnej i olbrzymiej w postaci gorących okładów na opuchlizny i podawali to doustnie - na owsiki. Sok jednej z odmian aplikowany był wraz z bawełną na chore oczy.
Inne gatunki zalecane były przez Indian Mexica na wywołanie wymiotów oraz jako środek przeczyszczający.
Indianie Houma z Luizjany rozgniatali korzeń męczennicy cielistej i otrzymaną miazgę wkładali do pitej przez nich wody w celu "wzmocnienie krwi".
Roślina ta nazwę swoją otrzymała w XVI wieku od księży katolickich, którzy w elementach budowy kwiatów dostrzegali symbole męki Chrystusa; pięć płatków kwiatu i pięć podobnych do nich działek kielicha uznali za symbol dziesięciu apostołów wiernie towarzyszących Jezusowi w cierpieniach, wieniec zredukowanych pręcików miał symbolizować koronę ciernistą, pręciki - młoty, a szyjki - gwoździe.
Owoce jadalnych gatunków męczennic mają kwaskowaty lub słodki smak. Robi się z nich soki, dżemy i lody.
Dziś oficjalna medycyna stwierdza, że nalewka i wyciąg z wysuszonych ulistnionych pędów męczennicy cielistej działają uspakajająco (dzięki zawartości harmanu i harminy) na ośrodkowy układ nerwowy i mają właściwości przeciwskurczowe (dzięki zawartości flawonoidów). Stosowane są do leczenia narkomanii i przewlekłego alkoholizmu. Płynny wyciąg alkoholowy przepisuje się przy zwiększonej pobudliwości i bezsenności, zaburzeniach klimakterycznych, pogrypowych chorobach mózgu, zapaleniu mózgu, zakrzepicach i in. Dobry skutek terapeutyczny obserwuje się w leczeniu następstw kontuzji z objawami neurastenii i nadmiernej pobudliwości.
Wysoką jakością owoców odznacza się gatunek P. mollissima uprawiany w Kolumbii i dający rocznie do 45 ton owoców z 1 ha. Masa owocu - 50 do 150 gram. Produkuje się z nich sok.
mężczyzna - Dorosły, dojrzały człowiek płci męskiej.
Jedno z podań Indian Jivaro przypisuje mężczyznom pochodzenie od ptaków, kobietom zaś od małp.
Wśród Indian Guato posiłki przygotowują przeważnie mężczyźni a także to oni wykonują szereg prac domowych. Obowiązuje ich jednak separacja podczas spożywania posiłków.
Wśród plemion z obszaru Gujany mężczyzna nigdy nie wejdzie do domu w którym znajdują się same kobiety, a obcy nie będzie nigdy przebywał w osadzie, w której również w danej chwili znajdują się wyłącznie kobiety.
mękławka amia
mgła - Zawiesina mikroskopijnych kropelek pary wodnej unosząca się nisko nad ziemią w postaci lekkiego obłoku, powstała w wyniku skroplenia oziębionej pary wodnej zawartej w atmosferze ziemskiej. Jednym z tradycyjnych tańców Indian Tsimshian jest Taniec Kobiety Mgły, w którym prezentuje się wiele różnych masek. Opowiada on historię o tym, dlaczego ludzie wybierają sobie partnerów w małżeństwie.
Miahuatlan - Indianie meksykańscy.
Mialat - Indianie brazylijscy.
Miami - (Me-á-me). Nazwa prawdopodobnie pochodzi od określenia "Oumaumey" - "Ludzie, którzy żyją na półwyspie", używanej prze Indian Ojibwa względem tego plemienia. Zdaje się, że ich rodzima nazwa brzmiała "Twanhtwanh" - "Krzyk Żurawia", które to słowo zostało zniekształcone prze pierwszych kronikarzy na "Twightwees".
Język Indian Miami zaliczony został do algonkińskiej rodziny językowej.
Indianie Miami dawniej zamieszkiwali osiedle Piqua nad rzeką Miami (wschodnie tereny Stanów Zjednoczonych). W historii wojen indiańskich występowali zawsze z plemieniem Piankeshaw.
Żyją w rezerwacie w stanie Oklahoma.
W 1933 roku zanotowano 286 Indian Miami żyjących w Oklahomie. W 46 okręgach Indiany żyje około 300 Indian, którzy twierdzą, że są potomkami Indian Miami. Obydwie te grupy są bardzo wymieszane rasowo.
W 1964 roku liczebność ich oszacowano na 305 osób.
Miantonomah - lub Miantnomo, czyli Ważący Wojnę. W XVII wieku był sachemem Indian Narraganset, współrządzący z Canonicusem. Cieszył się powszechnym szacunkiem. Jego wpływy sięgały daleko poza własne plemię. Był jednym z pierwszych tubylców, który zdali sobie sprawę z konieczności połączenia wysiłków wszystkich Indian w walce z białymi. W 1642 roku, nakłaniając do jedności plemiona z Long Island, powiedział:
- Bracia, zjednoczymy się tak jak Anglicy, albo oni nas zniszczą.
Na polecenie ówczesnych władz bostońskich Miantonomah był wielokrotnie prowokowany przez Unkasa, wodza Indian Mohican. Gdy wreszcie musiał przyjąć z nimi walkę, został w 1643 roku zdradziecko pojmany i przekazany przez Unkasa Anglikom do Hartford. Tam osądzono go i skazano na śmierć - wykonawcą wyroku był sam Unkas.
Miantonomo -Inna pisownia imienia sachema Narragansetów Miantonomah.
Miarra - Indianie z Brazylii (stan Mato Grosso). Żyją w Parku Xingu.
Miazal - Indianie z pogranicza Ekwadoru i Peru. Zaliczeni do rodziny językowej rodziny jívaro. Zajmują się głównie zbieractwem, myślistwem, rybołówstwem i prymitywnym rolnictwem.
miąglina atalia
Mical - Indianie północnoamerykańscy ze stanu Waszyngton.
Micanopy - Micconopy, Micco-nuppe lub Michenopah; w XIX wieku wódz Indian Seminole. W 1833 r. odmówił przesiedlenia swojego plemienia na nowe tereny do Oklahomy. Prowadził walki z wojskiem amerykańskim.
Micapetlacali - W mitologii ludów Nahua jedna z pomniejszych bogiń Mictlánu.
Michacondbi - (Mitcha, duży; indibe lub gindibe, głowa, wielka głowa); Indianie tworzący plemię, lub grupę, zaliczoną do Indian Algonquin. Byli prawdopodobnie częścią Indian Cree, lub Maskegon, żyjących niegdyś nad zatoką o tej samej nazwie, wpływającą od południowego zachodu do Zatoki Hudsona. W 1703 roku odnotowano ich obecność wokół rozlewisk Ottawy.
Michay - Indianie wenezuelscy.
Michi - Indianie z Paragwaju i Boliwii.
Michilingue - Indianie argentyńscy.
Michoacan Niepodległe od Indian Maxica państwo Indian Tarasco na zachodnich stokach meksykańskiego płaskowyżu.
Micmac - Indianie północnoamerykańscy. Istnieje opowieści Indian Micmac pt. "Wielka Niedźwiedzica i siedmiu myśliwych".
W swym lecznictwie Indianie Micmac używali herbatki z kory choiny przy kaszlu i grypie.
Indianie Micmac robili z aralii maść stosowaną na zacięcia i zranienia.
W XVIII wieku Francuzi wyznaczyli dla Indian Micmac nagrody za głowy Indian Beothuk z Nowej Funlandii. Dal zdobycia nagród Indianie Micmac z Cape Breton i Nowej Szkocji urządzali wyprawy do Nowej Funlandii i po pewnym czasie Indianie Beothuk zostali prawie całkowicie wytępieni.
Mictlán - Kraina Umarłych lub Kraina Śmierci; według wierzeń ludów Nahua kraina, do której udawali się zmarli śmiercią naturalną bez względu na rangę społeczną. Ażeby dostać się do Mictlánu, zmarły musiał odbyć długą i uciążliwą wędrówkę przez dziewięć krain. Na drogę dawano mu jedzenie, ubranie i psa - przewodnika.
Mictlantecuhtli - Bóg krainy Mictlan, do której udawali się zmarli.
Mictlantongo - Indianie meksykańscy.
Midewiwin - lub Medewiwin; tajne stowarzyszenie występujące wśród Indian Leśnych, a zawłaszcza u Indian Chippewa i Menominee. Przy całej różnorodności obrzędu Midewiwin, istniał pewien wspólny dla wszystkich praktykujących go ludów kanon Stowarzyszenia. Składały się nań zasady etyczne, pragnienie długiego życia, interpretacja marzeń sennych i zjawiska przyrodniczych. Do etycznych podstaw Midewiwin należało przekonanie, że właściwe postępowanie zapewnia długie życie, zaś czynienie zła może zemścić się na sprawcy. Zakazem objęte było złodziejstwo, kłamstwo i używanie alkoholu, natomiast zalecano szacunek dla kobiet. Męskich członków Midewiwin uczono spokojnego stylu bycia, umiarkowania w mowie i rozwagi w działaniu. Stowarzyszenie to miało początkowo za zadanie leczenie chorych za pomocą środków duchowych i nadnaturalnych. Członkowie stowarzyszenia przechodzili odpowiednie poziomy wtajemniczenia a wszystkiemu towarzyszyły różne obrzędy. Tak to np. "zabijano i przywracano do życia" nowo wstępujących członków Midewiwin. Członkowie o wyższym wtajemniczeniu natomiast "wystrzeliwali" muszle wzajemnie jeden do drugiego w celu pokazania swej szamańskiej, czarodziejskiej mocy.
U Indian Ojibwa dom czwartego stopnia inicjacji do stowarzyszenia lekarskiego Midewiwin przedstawiał kosmos w miniaturze. Podłoga symbolizowała ziemię, dach - niebo, ściany - cztery strony brzegu ziemi. Budowlę podtrzymywały cztery słupy, z których czwarty składał się u góry z czteroramiennego krzyża, u dołu z czworokątnej belki, od wschodu pomalowanej na biało, od południa na zielono, od zachodu na czerwono, od północy na czarno. Do chaty prowadziło również czworo drzwi.
Idea stowarzyszenia rozpowszechniała się po sąsiednich plemionach do tego stopnia, że zaczęło nabierać wielkiej siły politycznej i sprawiło tyle kłopotów, że niektóre plemiona wyjmowały je spod prawa i uznawały za nielegalne.
Znamienitym jest to, że leki używane przez członków Midewiwin były lekami indywidualnymi. Indianie mówili: "Mogę powiedzieć ci o moich własnych lekach. Nie wiem nic o lekach innych, lub o sposobie wykorzystywania przez innych roślin używanych przeze mnie." Różni też zielarze używali różnych nazw względem tych samych roślin.
Indianie Chippewa wierzą, ryż wodny, który oni nazywają manomin stworzył Manitu, jako specjalne pożywienie dla Indian. Liczne legendy indiańskie usiłują wyjaśnić pochodzenie tego błogosławionego środka żywności. Indianie wierzą, że kiedyś, podczas klęski głodu, Manitu wysłuchał ich modlitwy, ukazał się szamanowi tajemniczego stowarzyszenia Midewiwin i przekazał Indianom te oto słowa:
- Zbierajcie nasiona, które są ostre jak grotu. Ich wnętrze zawiera słodkie pożywienie.
Jednocześnie Manitu powierzył im tajemnicę zbierania i przygotowywania ziarna, które dziś jeszcze przebiega tak samo, jak w pradawnych czasach.
miechunka - (Physalis alkekengi); występująca w kilkudziesięciu gatunkach bylina Ameryki i Eurazji. W Polsce rośnie w zaroślach na Pogórzu Karpackim. Wyróżnia się dzięki charakterystycznemu "opakowaniu" każdego owocu. Jasnobrązowa, lampionowata osłonka jest dobrą ochroną podczas transportu. Owoc wielkości wiśni, o gładkiej, zielono-żółtej skórce, jest bardzo soczysty. Smak ma słodkawo-kwaskowy o intensywnym aromacie. Do czasu spożycia owoc należy zostawiać w osłonce i przechowywać w chłodnym miejscu. Owoce można spożywać na świeżo, ale także jako dodatek do ciast i deserów. Ponieważ gładka skórka nie przepuszcza cukru, należy owoce ponakłuwać lub przekroić na pół i pozostawić w cukrze przez chwilę. Uprawiana głównie jako roślina ozdobna. Jagody miechunki używane są czasem jako przyprawa.
Miechunkę znały i wykorzystywały tubylcze ludy Ameryki Południowej długo przed przybyciem tam Europejczyków.
miecznica - (Sisyrinchium L.); roślina północnoamerykańska. Ma cienkie, czołgające się kłącza. Łodyga dorasta do 30 cm wysokości i jest naga, uskrzydlona i płaska. Miecznica porasta łąki, trawniki, przydroża i zręby leśne.
mieczonosze mieczyki
mieczyki - (Xiphophorus) lub mieczonosze, platy, platki; ryby z Ameryki Północnej i Środkowej.
miedź - Miedź rodzima jest znana z wielu miejsc na świecie, występuje zwykle jednak w niewielkich ilościach, Jedynie na półwyspie Keweenaw w stanie Michigan nad Jeziorem Górnym eksploatowano ważne gospodarczo złoża miedzi rodzimej.
Indianie Shawnee miedź nazywają ou-thow-o-qu-quah.
Miedź rodzimą spotyka się także w wielkich złożach tak zwanej porfirowej rudy miedzi utworzonych na skałach wulkanicznych w Chuquicamata, w chilijskich Andach. Jest to najbogatsza żyła miedzi na świecie, na której założono również największą na świecie kopalnię tego surowca. Miedź można znaleźć również m.in. w Corocoro (Boliwia), Cananea (Meksyk), Georgetown (Nowy Meksyk).
W Polsce niewielkie ilości miedzi rodzimej napotkano w Sudetach (m.in. Pogórze Kaczawskie).
Metal ten znany jest od najdawniejszych czasów a upowszechnienie jego zastosowania zapoczątkowało Epokę Brązu.
Miedzianych klamer do łączenia olbrzymich bloków kamiennych używano w Tiahuanaco - jest to osobliwość nie spotykana nigdzie w starożytności.
Około 4000 lat temu w zachodniej części Wielkich Jezior - od północnego Illinois do Jeziora Górnego - Indianie zaczęli kuć, szlifować i kształtować kawałki surowej miedzi. Wyrabiali z niej ozdoby, groty do strzał, noże, szydła, dłuta i siekiery. Poznali także proces hartowania i byli pierwszymi obróbkarzami metalu w Ameryce, a może i na świecie. Rozwinęli w Ameryce Północnej okres zwany Old Copper Culture (Kultura Starej Miedzi). Później obróbka miedzi została zaniedbana i tylko niektóre grupy Indian nadal wytwarzały z niej noże, małe szydła i ozdoby aż do czasów historycznych w Ameryce.
Eiler L. Henrickson z minnesockiego koledżu Carleton, badając znajdującą się przy Jeziorze Górnym kopalnię Arkadia, doszedł do wniosku, że ilość wydobywanej tam miedzi była tak ogromna, że przekraczała wielokrotnie zapotrzebowania na ten metal okoliczne ludności. Nie znajdując tam też żadnych szczątków ludzkich ani żadnych wykonanych przez człowieka przedmiotów, wysunął on fantastyczną teorie mówiącą o tym, że złoże to eksploatowane było 3 000 lat temu przez przybywających tu ludzi ze wschodniej części Morza Śródziemnego.
Przedstawiciele kultury Adena (1000 r. p.n.e. - 300 r. n.e.) znad rzeki Ohio wyrabiali ozdoby z płytek miedzi kutej na zimno lub wyżarzanej. Były to głównie bransolety, pierścienie, paciorki czy też wisiorki. Znaleziono też nieliczne siekiery wykute z samorodków miedzi.
Rozwijająca się w okresie od 300 r. p.n.e. do 500 r. n.e. kultura Hopewell na terenie Wschodnich Lasów dzisiejszego USA pozostawiła po sobie charakterystyczny ślad w postaci miedzianych nosów nakładanych na twarze zmarłych. Poza tym jej zmarli wojownicy ubierani byli w miedziane hełmy z piórami oraz pancerze robione z miedzianych płytek. Zachowała się również jedna ozdoba miedziana wykuta w kształcie ptaka. Bryły miedzi sprowadzane były znad Wielkich Jezior.
Plemiona Południowego Wschodu Stanów Zjednoczonych opanowały nawet sztukę srebrzenia miedzi.
W późniejszych czasach noże z miedzi wyrabiali Indianie Iroquois.
Podstylem Quimbaya, połączonym także z kulturami Calima i Tolima, Było złotnictwo Cauca. Piękne są antropomorficzne figury stworzone przez mistrzów tej kultury, ale złoto, z którego je produkowano, miało zaledwie 18 karatów. Dodawano doń miedzi, 40 nawet procent, a piękny połysk, podobnie jak Quimbayowie, uzyskiwali złotnicy z Cauca przez polerowanie przedmiotów specjalnym gatunkiem kwaśnych traw. Kwas trawił miedź, a na powierzchnię wychodziło złoto, pozornie szlachetne. Poszukiwano też dla efektów estetycznych kontrastu różnych kolorów złota, uzyskując je dzięki odpowiedniej domieszce miedzi lub srebra.
Na terenie dzisiejszego Ekwadoru, dawni jego mieszkańcy obrabiali miedź w postaci czystej lub stapiali ją z cyną, uzyskując brąz. Oglądana dziś okrągła, miedziana płyta z wypukłą głową pumy lub człowieka wywiera na ans wrażenie nie tylko jako dzieło sztuki, ale również dzięki swojej wielkości i wadze. Odlane zaś z miedzi topory otrzymywały różnorodne formy służąc zarówno jako narzędzi bądź jako przedmioty rytualne.
Około 1985 roku w ruinach zabytkowego miasta Batan Grande, leżącego 800 km na północ od Limy znaleziono sporą liczbę miedzianych "monet". Wiele z nich owiniętych było w kawałki bawełnianej tkaniny i przewiązanych włóknem roślinnym. Autor odkrycia, peruwiański archeolog Carlos Elera Garcia ogłosił na podstawie tego znaleziska, że moneta, jako środek płatniczy, znana była w Ameryce jeszcze przed przybyciem tam Hiszpanów.
W Ameryce Środkowej mistrzami obróbki miedzi okazali się Taraskowie.
Według Ixtlilxochitla niektórzy żołnierze Indian Mexica nosili miedziane hełmy, ale do tej pory odkryto jedynie dwa miedziane topory. Noże w kształcie półksiężyca kuto na zimno. Wśród Indian Mexica epoki ich upadku miedź zaczynała dopiero zdobywać powodzenie jako materiał służący do wyrobu igieł, toporów i różnorodnych ozdób. Ich złotnicy przyswoili sobie umiejętność pozłacania miedzi i mieszania miedzi ze złotem. Z metalu tego wyrabiano również i dzwonki za pomocą procesu zwanego metodą "traconego wosku".
Tepoztecatl, czyli topór z Miedzi, to i bóg pulque Indian Mexica, specjalnie czczony w Tepozotlanie (miejsce w stanie Morelos).
W Peru miedź używana była przez kulturę Paracas. Pokonani przez Inków Indianie Chucos, przymierając z głodu i pragnienia, wydobywali miedź by przetapiać ją na broń i narzędzia dla imperium. Tak powstała kopalnia Chuquicamata. W 1536 roku hiszpański konkwistador Diego de Almagro wyposażył tu swego konia w miedziane podkowy, po czym wyruszył na dalszy podbój Chile.
Antonio Halik w "Mojej wielkiej przygodzie" zaznacza, że jakaś legenda mówi o tym, że Inkowie ucinali języki i wypalali oczy tym niewolnikom, którzy pracowali przy obróbce miedzi po to, aby nikomu nie zdradzili oni sekretu tej technologii. Żadne jednak inne źródło nie potwierdza tego rodzaju przekazów.
Miedziane kolczyki noszone były głównie przez wyższych rangą wojskowych narodu Mochica. Główną zaś broń jego wojowników stanowiły miedziane siekiery i włócznie zakończone miedzianymi grotami.
W dialektach plemion Indian Salish, zamieszkujących dolny bieg rzeki Fraser, słowo oznaczające miedź- sqwal - wiąże się z rdzeniem, który oznacza "gotowanie" lub " spalone".
W mitach Indian Lilloet odnaleźć można pewne aspekty pochodzenia masek zwanych swaihwe w odniesieniu do pochodzenia miedzi. Wiadomo, że ludy tej części świata ogromnie ceniły ów metal, a pozyskiwały go niegdyś w drodze wymiany z plemionami północy. Te z kolei otrzymywały miedź od Indian z rodziny językowej athapaskan - wytapiających miedź z jej rudy. W czasach historycznych żeglarze i kupcy zaczęli dostarczać miedź już przetworzoną na różnego rodzaju wyroby, które szybko wyparły produkcję miejscową.
Jak jednak opowiadają Indianie Lilloet, babka i jej wnuk jako jedyni przetrwali epidemię. Ponieważ dziecko nie przestawało płakać, stara kobieta, aby je rozweselić, sporządziła mu wędkę ze swoich włosów, które też nawinęła i na haczyk. Przy pomocy takiego zestawu mały bohater złowił pierwszy kawałek miedzi. Talizman ów uczynił go z czasem dobrym myśliwym. Z czasem oboje stali się bogaci. Kiedyś młodzieniec zagościł u plemienia Indian Squamash. Przed swoimi gospodarzami śpiewał, tańczył, pokazywał swoją miedź i rozdzielał nagromadzone bogactwa. Dwaj wodzowie zaofiarowali mu swe córki za żony otrzymując w zamian miedź. W ten sposób metal ten rozpowszechnił się we wszystkich plemionach. Jego posiadacze widzieli w nim dobro niezwykle cenne, którego nigdy by się nie zrzekli gdyż dawała ona im tyle prestiżu.
Jeden z mitów Indian Tshimshian z pochodzeniem miedzi wiąże skorpenę czerwoną. Mit ten mówi o tym, że pewnej nocy niebiański książę "odziany w światło" ukazał się zazdrośnie strzeżonej córce wodza, która usychała z tęsknoty z powodu braku męża. Następnej nocy książę wysłał swego niewolnika, by ten przyprowadził mu dziewczynę. Dziewczyna jednak pomyliła osoby I oddała się niewolnikowi. Książę zainteresował się więc jej młodszą, kulawą siostrą, którą wyleczył z ułomności. Po tym książę zawładnął miedzią, która znajdowała się na szczycie niedostępnej góry a którą strącił strzałem z procy. Miedź powoli zsunęła się w dolinę, gdzie dała początek znanym złożom. Pewnego razu książę i jego niewolnik pokłócili się łowiąc ryby w wyniku czego poddany został przemieniony w skoropenę czerwoną, której żołądek pokazuje się za każdym podniesieniem głowy. Kiedy w końcu książę wraz ze swoją małżonką powrócił do nieba, na Ziemi pozostały dwie jego córki, które wkrótce powychodziły za mąż. Pewnego dnia starsza córka powiedziała swemu mężowi o stworzonych przez ojca złożach miedzi znajdujących się pod górą Skeena. Małżonkowie zorganizowali wyprawę po ten metal, ale nie zakończyła się ona sukcesem, ponieważ zatrzymali się po drodze, aby ściąć i sprzedać "drzewo słodkich woni, na czym obydwoje dość się wzbogacili.
Tymczasem młodsza córka wyprawiła swego męża na poszukiwanie łososia przemieniającego się w miedź. Mężczyzna osiągnął cel, lecz zabity został przez wyziewy wydobywające się z tej "żywej miedzi'. Zdecydowano spalić miedź a przy okazji odkryto cos, co zinterpretować można jako sztukę odlewniczą.
Mit o Kobiecie z Metalami znany jest w licznych wariantach. Ich ogólna budowa jest podobna, poza jednym punktem: albo mit objaśnia dlaczego wydobycie miedzi stało się trudne, albo też dlaczego obecnie Europejczycy, a nie Indianie, posiadają metale. Wszędzie jednak bohaterką jest kobieta Indian Dene, porwana przez eskimoskiego myśliwego, który zawiódł ją daleko na północ i poślubił. Urodził im się syn. Pewnego dnia kobieta uciekła jednak z dzieckiem, zabiła karibu za pomocą szydła umocowanego na kiju i ugotowała zdobycz. Dziecko rzuciło się na mięso z taką żarłocznością, że kobieta wystraszyła się i porzuciła je. Sama już poszła dalej szlakiem wiodącym na południe. Po drodze napotkała błyskające światełka, które z początku uznała za ogniska obozowiska. Były to jednak kawałki nieznanej jej substancji z której, poprzez kucie, zrobiła sobie nóż. Kiedy w końcu powróciła do swoich, powiadomiła ich o dokonanym przez siebie odkryciu. Zgodziła się zaprowadzić do miedzi mężczyzn pod warunkiem, że ci zaczną okazywać jej więcej szacunku. Gdy jednak mężczyźni sporządzili sobie z metalu potrzebne im narzędzia, wspólnie zgwałcili kobietę. Nie chciała więc już wracać z nimi do wioski i pozostała na miejscu. Gdy mężczyźni po jakimś czasie ponownie tu powrócili, zastali ją do połowy zagłębioną w ziemi. Również i miedź zagłębiła się o połowę w ziemię. Kobieta ponownie odmówiła powrotu do wioski, ale nakazała, aby przyniesiono jej mięso, gdy znów tu przybędą. Kiedy znów zjawili się tu mężczyźni, nie było już ani kobiety, ani też i miedzi. Następnego roku mężczyźni odnaleźli kobietę zamienioną w miedź, która jednak była zbyt twarda lub zbyt miękka, w zależności od tego czy pochodziła ona z wątroby, czy też z płuc.
Funkcja miedzi, analogiczna do tej, jaką ma maska swaihwe, rozciąga się dalej na północ, aż do Indian Tlingit, którzy, jak się wydaje, nie posiadają maski. Ich wersja mitu, bardzo zresztą rozpowszechniona, szczególnie dobrze funkcję tę objaśnia.
Pewnego dnia księżniczka szła po ekskrementach niedźwiedzia grizzly. Obrzucała zwierzę przekleństwami; niedźwiedź ukazał się natychmiast pod postacią ludzką i porwał księżniczkę. Jednakże udało się jej uciec i odnaleźć magiczną łódź, która zawiodła ją do słońca. Synowie gwiazdy zapałali do niej miłością, lecz byli już żonaci. Zabili więc swą żonę a jej ciało poćwiartowali i rozrzucili. Jego części spadły w kraju Indian Tsimshian, gdzie odtąd jest wielu ludożerców. Heroina zabrała swych słonecznych małżonków do rodzinnej wioski wraz z synem, jakiego z nimi miała; zgotowano im dobre przyjęcie. Pozwoliła jednak na zaloty jednemu ze współplemieńców. Mężowie porzucili więc ją. Powróciwszy do nieba zobaczyli, że ich żona i dziecko żyją w biedzie. Osamotnieni i pogardzani, mieszkali w ubogiej chacie, do której mieszkańcy wioski wrzucali śmiecie. Z tego powodu przezwano syna Chłopcem - Śmieciem. Pewnego dnia odkrył on łódź swego ojca, całą z miedzi, rozbił ją na kawałki i zbudował miedziany dom ukryty pod fragmentami starej chatki. Przez cały dzień syn kuł miedź i napełniał swą siedzibę skarbami. Trzeba dodać, że w tym czasie nie znano ani żelaza, ani miedzi.
W wiosce mieszkała młoda dziewczyna, która osiągnęła już wiek matrymonialny, lecz rodzice odrzucali wszystkich ubiegających się o jej rękę. Naszemu bohaterowi udało się ją uwieść, a dokonał tego podsuwając jej do powąchania w czasie snu zwój miedzianego drutu. Dziewczyna podążyła za nim do jego domostwa, a tam zachwyciły ją drzwi wykute w miedzi i zgodziła się poślubić herosa. Szukano jej wszędzie, a wreszcie znaleziono w domu, który, pozbawiony kamuflażu, rozbłysnął takim blaskiem, że ci, którzy się doń zbliżyli, mieli ochotę uciec. Metalowe podarunki ujęły ojca panny i od tego czasu Indianie posiadają miedź.
Grawerowane płytki miedziane, pełniąc swego rodzaju rolę pieniądza, osiągały niekiedy wartość dziesięciu, i więcej, tysięcy derek! Zaproszenia na wielkie potlacze Indian Północno - Zachodniego Wybrzeża Pacyfiku wysyłano już na rok (lub więcej) przed ich rozpoczęciem. Na spotkanie przybywały łodzie możnych przedstawicieli odległych plemion. Gospodarz rozpoczynał sprzedaż miedziaków chełpliwym przemówieniem, ukazując wspaniałość swego imienia i miedziaków. Wzywał gości, by pokazali, co przygotowali jako dar rewanżowy. Goście zaczynali skromnie, ofiarując najmniejszą cząstkę przygotowanego towaru, stopniowo zmierzając do punktu kulminacyjnego. Grupa sprzedającego przyjmowała drwiąco każde zwiększenie proponowanego dobra:
"Myślicie, że to koniec? Byliście nieprzezorni decydując się na kupno tego dużego miedziaka. To jeszcze nie koniec; dajcie więcej. Cena miedziaka musi odpowiadać mojej wielkości. Żądam jeszcze czterystu". Nabywca odpowiadał: "Dobrze wodzu. Jesteś bezlitosny", i posyłał po derki, których od niego żądano. Obliczający derki liczył je na głos i zwracał się do zgromadzonych: "Hej, członkowie plemion! Czy widzicie, jak kupujemy derki? Moje plemię jest silne, kiedy kupuje miedziaki. Nie takie jak wasze. W stosie, który tu mam, jest tysiąc sześćset derek. Wodzowie Kwakiutlów, oto moja odpowiedź tym, którzy nie wiedzą, jak kupować miedziaki". Kiedy skończył, wstawał wódz jego plemienia i zwracał się do ludu: "Oto moje imię. Taka jest waga mego imienia. Ta góra derek sięga nieba. Moje imię to imię Kwakiutlów, a wy nie potraficie zrobić tego, co my. Uważajcie, a później poproszę was, byście coś ode mnie kupili. Choć nie spodziewam się, by nastąpiła chwila, kiedy to się stanie".
Ale był to dopiero początek sprzedaży miedziaka. Wódz grupy sprzedającej wstawał i wyliczał przykłady swojej wielkości i swoje przywileje. Opowiadał o mitycznych przodkach i mówił: "Ja wiem, jak kupować miedziaki. Ty zawsze twierdzisz, że jesteś bogaty, wodzu. Czy nie pomyślałeś o tym miedziaku? Daj jeszcze tysiąc derek wodzu". W ten sposób cena miedziaka rosła, póki nie zapłacono za niego trzech tysięcy dwustu derek. Następnie żądano od nabywcy cennych skrzyń, aby w nich złożyć derki. Przynoszono je. Potem trzeba było jeszcze więcej darów, "aby przyozdobić właściciela miedziaka". Nabywca zgadzał się i na to i ofiarował je, mówiąc: "Słuchajcie, wodzowie. Niech ozdobi was ta łódź warta pięćdziesiąt derek i ta łódź jeszcze mająca wartość pięćdziesięciu derek, a także niech ozdobi was tych dwieście derek. Razem jest cztery tysiące derek. Na tym koniec". "Zgadzam się na tę cenę" odpowiadał właściciel. Ale nie był to jeszcze koniec. Teraz nabywca zwracał się do właściciela miedziaka, mówiąc: "Co? Zgodziłeś się na tę cenę wodzu? Za wcześnie to zrobiłeś. Masz u mnie niskie pojęcie, wodzu. Jestem Kwakiutlem, jednym z tych, od którego wszystkie plemiona na świecie wzięły swoje nazwy. Poddałeś się, skończyłem handlować z tobą. Zawsze jesteś od nas gorszy". Następnie kazał swym posłańcom zawołać swoją siostrę, księżniczkę, i dawał rywalom jeszcze dwieście derek, strój księżniczki. W ten sposób liczba derek przekraczała cztery tysiące.
Tak mniej więcej wyglądał zwykły zakup miedziaka. W zawodach między sławnymi wodzami gwałtowność i rywalizacja, stanowiące istotę tej kultury, znajdowały swe ujście.
Jedna z farb używanych przez Indian Tlingit robiona była przez nich z miedzi mieszanej z rybia ikrą.
Zgodnie z wierzeniami związanymi z mocą magiczną miedzi, doskonale oczyszcza ona ducha i krew. Jest przewodnikiem energii, którą przewodzi na powierzchni. Wzmacnia też siły, równowagę i nasze zdolności zrozumienia oddziaływania własnej energii. Wspomaga przebudzenie się. Jest pomocna w leczeniu artretyzmu reumatyzmu, sztywnienia stawów, wzmacnia ciało - szczególnie, jeśli nosi się ją na przegubie ręki, np. jako bransoletkę.
mięso - Jadalne części zabitych zwierząt. Indianie shawnee nazywają je oui-or-thi.
mięta - (Mentha L.); roślina zielna z rodziny wargowatych. Występuje w wielu gatunkach, głównie w umiarkowanej strefie półkuli północnej. Rośnie dziko. Niektóre gatunki uprawiane są też jako rośliny ozdobne lub lecznice, na przykład mięta pieprzowa, dostarczająca olejku stosowanego w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i perfumeryjnym.
W Polsce występuje w 9 gatunkach.
Indianie Rappahannock z Wirginii trzymali w swych domach pęczki suszonej mięty w celu odstraszania pcheł.
Miętę M. canadensis L. Indianie Cheyenne nazywali "lekiem na rzyganie": he heyuts' tsihiss' ots (e hi' he ots e' ots, on wymiotuje) lub też nazywali ją mahpe mok' shin (mapi, woda; mohk' shin, mięta lub zapach). Liście i łodygi drobno zgniatano, gotowano w wodzie i powoli pito przygotowaną w ten sposób herbatkę. Inne źródło podało, że w celu zrobienia leku przeciwwymiotnego Indianie Cheyenne gotowali liście i łodygi dzikiej mięty (M. arvensis).
Dzika mięta używana też była przez wszystkie plemiona doliny Missouri jako lek wiatropędny; moczono roślinę w wodzie, słodzono cukrem i podawano do wypicia. Z powodu swego aromatycznego zapachu spożywana była również jako napój. Indianie Menominee łączyli ją z innymi ziołami w przypadku zapalenia płuc; pito ją wtedy jako herbatkę a także stosowano w formie gorących okładów nakładanych na klatkę piersiową.
Indianie Ojibwa parzyli herbatkę z całej rośliny, używając tak pozyskanego naparu do leczenia krwi. Stosowali też miętę w szałasach pary. Robili także herbatkę w celu obniżenia gorączki. Indianie Potawatomi także używali liści mięty przeciwko gorączce oraz do parzenia herbatki jako środka pobudzającego przy zapaleniu opłucnej.
W 1900 roku misjonarz O. P. Prando S.J. przebywając wśród Indian Blackfoot niezbyt pochlebnie opisał sposób leczenie ukąszonego przez węża w nogę koni przez indiańskiego weterynarza zaznaczając, że:
"Leczenie jego polegało na tem, że naciąwszy nożem skaleczoną nogę biednego konia, zalewał mu potem rany odwarem z mięty."
migdałecznik chebułowiec - (Terminalia chebula); zimozielone drzewo lub krzew. Pochodzi z Ameryki Środkowej i Południowej. Ma jadalne nasiona (orzechy).
migdałowiec zwyczajny - (Amygdalus L. lub Prunus amygdalus) zwany też jako śliwa migdał. Drzewo lub krzew z rodziny różowatych, występujące w kilkudziesięciu gatunkach w krajach śródziemnomorskich i Kalifornii. Uprawiany dla owoców - pestkowców z nasionami zwanymi migdałami. Z nasion tych pozyskuje się olejek migdałowy stosowany w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym. Z migdałów słodkich wyrabia się m.in. napój zwany orszadą.
migdał ziemny cibora
Migueano - Indianie peruwiańscy.
Miguelenho - Inna nazwa Indian Purubora.
Migueleno - Inna nazwa Indian Purubora.
Migur - Indianie wenezuelscy.
Mijure - Indianie wenezuelscy.
mika - Miki (łyszczyki) są błyszczącymi glinokrzemianowymi minerałami skałotwórczymi, odpornymi na wysoką temperaturę i nie przewodzącymi prądu elektrycznego. Stosowane są w przemyśle jako izolatory, smary czy też składniki farb.
Tworzy jakby okładki skał z bardzo cienkich arkuszy lub płatków. Jeśli oddzieli się je ostrzem lub szpilką - są przezroczyste.
Znane są przykłady figurek wykonanych z tego minerału przez kulturę Teotihuacan.
Północnoamerykańska kultura Adena, rozwijająca się w okresie 1000 r. p.n.e. - 300 r. n.e. w okolicach rzeki Ohio pozostawiła po sobie również m.in. również wyroby z miki.
Minerał ten obrabiali także spadkobiercy kultury Adena - przedstawiciele kultury Hopewell. Płytki miki oraz obfitość pereł znajdowana w ich grobach świadczy o poważnym zróżnicowaniu majątkowym tego ludu. Wyrabiano w okresie trwania tej kultury mikowe fajki a cienki płytki miki krojone był w formie dłoni lub też ptasich szponów.
Jeszcze w latach 1990-tych Indianie Acoma w swoich kamiennych, wiekowych domach używali zamiast szyb przezroczystej miki, choć nie wiem od kiedy zwyczaj ten istniał.
Przy Piramidzie Słońca Indian Mexica w Teotihuacan, znajdował się zespół siedzib kapłańskich i mniejszych świątyń. W jednej z nich podłogi wyłożono miką, której obrzędowe znaczenie nie jest znane. Mikę odkryto również i w Dzibichaltun, mieście Indian Maya.
KAYAS OCHI nr 38 informuje, że jedna z przepowiedni Indian Hopi podaje iż:
" Dom ze szkła i miki zostanie wzniesiony a zbierać się będą w nim wodzowie z wielu ziem po to, aby pomagać tym, którzy mają problemy". Przepowiednia ta wydaje się być spełnioną a dotyczyć miała ona powstania Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Mikasuki - Dawne miasto Indian Seminole, leżące w Leon na Florydzie, na brzegu jeziora Miccosukee.
mikołajek - (Eryngium), roślina trwała, podobna do ostu, żółtawozielona.
Dr Garden z Charleston odkrył E. Yuccifolium podróżując w 1755 roku po kraju Indian Cherokee i przysłał jego nasiona do doktora Coldena, zaznaczając, że roślina ta nazywana była używana jako silny środek napotny. Hawkins natomiast zanotował, że Indianie Creek robili z mikołajka napój będący środkiem wymiotnym, nazywany przez nich possau i używany w ceremoniach Boos-ke- tau.
Thomas Nuttall znalazł mieszkańców Arkansasu używających E. Aquaticum jako leku "działającego moczopędnie" i stosowanego jako środek wymiotny. Swanton zanotował, że Indianie Creek pili na zimno roztartego i zmieszanego z wodą mikołajka na nerwoból, chorobę nerek, ukąszenie węża, reumatyzm i jako "oczyszczacz krwi". Indianie Natchez używali przeżutą łodygę i liście jako lek na krwawienie z nosa i robili herbatkę z wysuszonej rośliny na wypływy. Indianie Meskwaki natomiast używali korzenia E. yuccifolium jako leku na choroby pęcherza i na ukąszenia innych wężów niż grzechotników.
Wiosną pędy mikołajka spożywać można jako sałatę a słodkawe, o ostrym smaku korzenie - jako pożywną jarzynę.
mikroklin - Minerał z rodziny skaleni. Jego zielononiebieska odmiana nosi nazwę amazonitu (kamień amazoński), co w rzeczywistości jest swego rodzaju pomyłką, bowiem zielony kamień znajdowany w dolinie Amazonki jest w istocie nefrytem a nie mikroklinem.
Kryształy mikroklinu są przeważnie duże i doskonale wykształcone w postaci spłaszczonych słupów przypominających wyglądem ortoklaz. Mikroklin występuje najczęściej w granitach i pegmatytach. Spotykane są również plutoniczne skały magmowe zbudowane niemal wyłącznie z mikroklinu, które noszą nazwę mikroklinitów.
W Polsce mikroklin znany jest z granitów i pegmatytów Dolnego Śląska.
mikrolit - Minerał. Zwykle tworzy czerwonawo brunatne kryształy w formie ośmiościanu. Na Ziemi Indian występuje m.in. w Brazylii i USA (Kalifornia, Massachusetts, Wirginia).
Milagru - Indianie kolumbijscy.
milin amerykański - (Campsis radicans lub Bignonia radicans); pochodzące ze wschodu USA pnącze chętnie u nas sadzone ze względu na wspaniałe, pomarańczowe, lejkowate kwiaty osiągające długość 9 cm i zakończone szkarłatnymi od wewnątrz łatkami korony.
Millcayac - Indianie argentyńscy.
milleryt - Choć znajdowany niekiedy w meteorytach, milleryt jest również rozpowszechniony na Ziemi. Występuje w małych ilościach, przez co nie jest wykorzystywany na skalę przemysłową. Tworzy drobne, cienkie kryształy o mosiężnożółtej barwie, występujące w postaci igiełkowych skupień, których pojedyncze osobniki osiągają niekiedy znaczną długość (6 cm) i określane bywają mianem "złotych włosów". Najwspanialsze okazy znaleźć można w szczelinach ilastych syderytów, zwanych pelosyderytami, które tworzą kuliste struktury.
Szczególnie interesujące jego wystąpienia znaleziono w Ortford (Ontario, Kanada) i w niektórych stanach USA. Wspaniałe okazy pochodzą z pustek wśród skał wapiennych w pobliżu St. Luis (Missouri).
W Polsce napotkać na niego można w okolicach Nowej Rudy.
Milly - Piękna córka wodza Indian Seminole, Hillis Hadjo. Gdy w grudniu 1817 roku wyprawa Indian Seminole pojmała Stanozjednocznika nazwiskiem Mc Krimmon, zawieziono go do Mikasuki, gdzie rezydujący tam Hillis Hadjo skazał go na stos. Życie uratowała mu interwencja Milly, która zagroziła ojcu, że spłonie razem z jeńcem. Mc Krimmon został sprzedany Hiszpanom i w ten sposób odzyskał wolność. Wkrótce potem Hillis Hadjo wpadł w ręce Stanozjednocznikom i poszedł na szubienicę. Żona wraz z kilkoma córkami poddały się w St. Marks na Florydzie, gdzie Milly spotkała się z gorącym przyjęciem ze strony białych, lecz nie chciała poślubić Mc Krimmona dopóki nie przekonał, że nie kieruje się tylko wdzięcznością za uratowanie mu życia.
miltonia - (Miltonia); odmiana storczyka. Pochodzi z Ameryki Południowej. Ma kwiaty podobne do kwiatów bratków.
mimetezyt Ž mimetyt
mimetyt - Mimetyt jest stosunkowo rzadkim minerałem, który zawiera arsen i ołów. Choć nie jest na tyle twardy, aby móc używać go jako kamienia ozdobnego, to jego kryształy są niekiedy tak piękne, że na specjalne zlecenia kolekcjonerów szlifuje się je na kaboszony. Inna jego nazwa to mimetezyt.
Znajdowany jest w Durango i Chihuahua (Meksyk), a także w stanie Arizona, Nevada, Pensylwania, Utah i Kalifornia (USA).
mimoza - (Mimosa), czułek wstydliwy albo czułek wrażliwy. Rodzaj z rodziny mimozowatych, występujący w około 600 gatunkach, głównie w Ameryce tropikalnej. Drzewa, krzewy lub rośliny zielne, kwiaty zebrane w główki lub cylindryczne kłosy, owoc w postaci strąka.
Najbardziej znana jest mimoza wstydliwa (Mimosa pudica), półkrzew uprawiany jako roślina doniczkowa. Jej charakterystyczną reakcja na dotyk jest chwilowe, pozorne więdnięcie liści powodowane przez małe, stawowe poduszeczki leżące w pachwinach ogonków liści. Po kilkunastu minutach od momentu zadziałania bodźca liście powracają do normalnego położenia.
Nazwą mimozy określa się błędnie niektóre gatunki akacji o żółtych kwiatach, uprawiane na kwiat cięty.
Minaco Mehinacu
Minhagirun - Indianie brazylijscy.
Minuane - Indianie z Argentyny i Urugwaju. Wśród Indian Minuane córka i żona zmarłego obcinały palec przy pierwszym stawie. Po obcięciu palców okrywały piersi kawałkiem tkaniny lub skóry i nie opuszczały chaty przez parę dni. Na znak żałoby obcinały też część włosów, resztę natomiast opuszczały na twarz.
miód - Indianie Cheyenne nazywali go háhnomâhépano'ęhaseo'o.
Miquimboy - Indianie wenezuelscy.
Mirandela-Tapuia - Indianie brazylijscy.
Miranho - Indianie brazylijscy.
Miranya - Indianie kolumbijscy.
Miri (1) Michi
Miri (2) - Indianie brazylijscy.
Miriti - Miriti-Tapuia, Miriti Tapuyo lub Neenoá; Indianie z Brazylii (stan Amazoenas). Mówią językiem tucano. W 1995 roku ich liczebność szacowano na 55 osób.
Miriti-Tapuia - Inna nazwa Indian Miriti.
Miriti Tapuyo - Inna nazwa Indian Miriti.
Mirripu - Indianie wenezuelscy.
Misanta - Indianie wenezuelscy.
Miscuara - Indianie z Peru i Ekwadoru.
Misiquea - Indianie wenezuelscy.
Misisi - Indianie wenezuelscy.
Miskito - Moskito, Mosquito; grupa plemion mówiących językiem miskito należącym do dialektu miskito-matagalpa rodziny językowej czibcza. Mieszkańcy nadatlantyckiego wybrzeża Hondurasu i Nikaragui. Cechują się średnim wzrostem i kruczymi włosami. Według niektórych legend mieli przybyć na wybrzeże znad jezior. Na podstawie jednak danych etnologicznych i lingwinistycznych należy sądzić, że przybyli z południa a na wybrzeżu zastali już Indian Sumo. Indianie Miskiti, jako bardziej wojowniczy i zaborczy, zaczęli stopniowo wypierać pierwotnych mieszkańców wybrzeża, którzy coraz też zaczęli silnie podlegać ich wpływom i stawali się coraz bardziej od nich zależni. Zachowały się liczne legendy o walkach, jakie prowadziły ze sobą te dwa plemiona. Zależność między nimi do dziś jeszcze przejawia się tym, że np. każdy Indianin Sumo zna język miskito, podczas gdy Indianie Miskito przeważnie nie znają ich dialektu. Większość przedmiotów codziennego użytku Indian Sumo nosi prymitywne ornamenty, które pozwalają łatwo odróżnić je od przedmiotów należących do Indian Miskito. Obydwa te plemiona prowadziły osiadły tryb życia, lecz w okresie suchych miesięcy letnich, jeszcze do początku XX wieku, ludność ta przenosiła się nad rzekę, budując na ławicach piasku tymczasowe szałasy. Stałe siedziby Indian Miskito budowane były w kształcie czworoboku, na palach, z dachami krytymi liśćmi palmowymi i bambusową podłogą. Wnętrze podzielone było ścianami działowymi na kilka pomieszczeń.
Wyżywienie Indian Miskito składało się z jarzyn (juka, jampe, kassava, fasola amerykańska, kukurydza), owoców, ryb i upolowanej zwierzyny, lecz polowali tylko wtedy, gdy zmuszały ich do tego okoliczności.
Tak u Indian Miskito, jak i Sumo, kobiety upiększały się wykwintnymi deseniami malowanymi farbami otrzymywanymi z nasion rośliny Bixa orellona L. Mężczyźni natomiast nie osłonięte odzieżą części ciała pokrywali czarną, roztopioną gumą, którą powlekali jeszcze czarną terpentyną.
W 1502 roku niektórzy z Indian Miskito mieli możliwość zobaczenia członków załogi Kolumba, a może i nawet jego samego. Rok później Hiszpanie zaczęli kolonizację terenów zamieszkałych przez tych Indian. W połowie XVII wieku jedna z grup Murzynów afrykańskich opanowała statek, na którym przewożono ich jako niewolników i wylądowała na terenach zamieszkałych przez Indian Miskito. Z czasem obie te grupy etniczne przemieszały się między sobą. W 1655 roku usadowili się na zamieszkałym przez nich wybrzeżu angielscy korsarze. W czasie rywalizacji Anglii z Hiszpanią o prawo do ziem kręgu Morza Karaibskiego, tereny Indian Miskito, na których panował wilgotny i malaryczny klimat spowodowany południowym pasatem, nie skłoniły żadnej ze stron do podejmowania zbytnich wysiłków w celu ich opanowania. W związku z tym nie nastąpiło nagłe wymieszanie tych Indian, a pozwoliło im nawet na powolne oswojenie się z nową cywilizacją. W końcu jednak brytyjscy kolonizatorzy wybrali sobie Indian Miskito za sprzymierzeńców w walce z Hiszpanią. Nauczyli Indian używania broni palnej, którą też im dostarczali, każąc strzec dżungli od zachodu. Ostatecznie też Anglicy utworzyli marionetkowe państwo, mianowali króla a obszar między Trujilo w dzisiejszym Hondurasie a San Juan del Norte w Nikaragui nazwali Królestwem Miskito. Anglię reprezentował wobec króla Miskitii gubernator Jamajki. Mieszkańcy Miskitii handlowali przede wszystkim z Anglikami z Jamajki, dostarczając im produktów rolnych i leśnych a czasem też i niewolników w zamian za broń i narzędzia. Ilekroć też podczas wojen angielsko-hiszpańskich, wojska Hiszpanii zajmowały Belize, żyjący w niej przede wszystkim drwale angielscy uciekali do Miskitii, a ilekroć uderzały na Miskitię, tylekroć Anglicy z Belize posyłali Indianom Miskito broń i udzielali schronienia uciekinierom.
Na tereny zamieszkałe przez Indian Miskito zaczęto sprowadzać do pracy na plantacjach bananów Murzynów i Mulatów z Jamajki i innych wysp Antyli. Ludzie ci, oraz zbiegli niewolnicy murzyńscy, zaczęli mieszać się z Indianami Miskito. Tworząca się w ten sposób społeczność odrzucała raczej kulturę afrykańską, próbując jak najwięcej zachować z kultury indiańskiej, gdyż związki małżeńskie Indian z Murzynami dawały Afrykanom możliwość uznania ich za Indian, a co z tym idzie - uwalniało ich od pracy niewolniczej.
W 1778 roku w Królestwie Moskitii żyło około 20000 Indian. W 1779, gdy na czele kapitanatu Gwatemali stanął Matias de Galvez, zdecydowano się na walną rozprawę z Anglikami w Belize oraz Królestwie Moskitii. W 1782 roku władze kapitanatu Gwatemali zdobyły wyspę Roatan i zajęły wszystkie ważniejsze ośrodki Indian Miskito. Pokój Wersalski przerwał działania wojenne i wytyczył granice Belize. Równocześnie Belize otrzymało gubernatora. Anglicy zapłacili Hiszpanii za Belize ewakuacją swych ludzi z Moskitii i oficjalnym wyrzeczeniem się popierania Indian Miskito. Nadal jedna zaopatrywali ich w broń.
Zmęczeni chorobami i wojną Hiszpanie opuścili wkrótce Moskitię i już w latach 90-tych XVIII wieku Indianie Moskito żyli po dawnemu, pod rządami swego króla. Na tereny Moskitii znów zaczęli napływać Anglicy. W 1859 roku Brytyjczycy uznali suwerenność Hondurasu nad Moskitią i wyspami, ale protektorat angielski nad tymi obszarami nadal się utrzymywał.
Anglicy jednak zaczęli wycofywać się z terenów Królestwa Moskitii. W 1894 roku zostali wygnani z części Moskitii leżącej na terenie Nikaragui, za spraw jej prezydenta, Jose Santosa Zeleya. Królestwo Miskitii stało się pod koniec XIX wieku integralną częścią Nikaragui i Hondurasu a jego spoistość rozpadła się. Indianie Miskito skupili się na wybrzeżu obydwu państw, między Laguna de las Perlas a rzeką Potuca.
W latach 1905-1906 Jerzy Loth spędził półtora roku w Nikaragui. Obok zajęć handlowych interesował się mieszkającymi tam plemionami indiańskimi. W wyniku tego plonem jego pobytu w tym kraju były dwie prace z których jedna poświęcona został Indianom Miskito i sumo; był to "Przyczynek do etnologii i etnografii szczepów Miskito i Sumo wraz z kilkoma uwagami o języku Miskito", wydany w Warszawie w 1916 roku.
Jerzy Loth przekazując obserwacje poczynione wśród tych Indian, oraz śledząc wpływy Indian Miskito na kulturę Indian Sumo, powoływał się często na prace badaczy angielskich i niemieckich.
Ubiór Indian Miskito w okresie pobytu u nich Lotha, znacznie odbiegał od ich pierwotnego odzienia. Mężczyźni nosili spodnie i marynarki, kobiety bluzki a zamiast spódnic - owiniętą wokół bioder długą tkaninę. Poza rumem i innym alkoholem dostarczanym przez białych, Indianie spożywali wytwarzany przez siebie napój alkoholowy zwany "miszla", a robiony z gotowanych korzeni kassawy i z soku trzciny cukrowej, ananasów lub innych owoców. Pod wpływem wysokiej temperatury powietrza zacier taki zaczynał dość szybko fermentować. Niejednokrotnie fermentację przyspieszano żuciem przez kobiety trzciny cukrowej lub owoców i wypluwaniem przeżutej papki do garnka.
Jerzy Loth przekazał także szereg informacji o indiańskich zwyczajach i wierzeniach. Pisał, że każdy mężczyzna zakładający rodzinę musiał zbudować łódź, wykarczować kawał lasu i założyć własne pole z niewielką plantację bananów, juki i kassawy. Plantacje taki, bez większego nakładu pracy, mogły wyżywić rodzinę. Później jednak, mało pielęgnowane, zarastały i dziczały, a w końcu były przez rodzinę opuszczone. Kobiety zaś wnosiły w małżeństwo drobny sprzęt gospodarczy, czasem kilka sztuk żywego inwentarza (głównie świnie i bydło), a pan młody bywał obdarowywany rozmaitymi przedmiotami codziennego użytku, nieodzownymi dla mężczyzn.
"Tańce Indian Miskito odznaczają się bezmyślną monotonią" - pisał Jerzy Loth - "Tańczą prawie że wyłącznie kobiety. 10 lub więcej kobiet tworzy koło, poczem krzyżują ramiona, kładąc sobie ręce wzajemnie na plecy, w pośrodku tego koła staje mężczyzna i intonuje jakąś monotonną melodię w takt której powtarza te same słowa, wybrane ad libitum, często nieprzyzwoite i bije takt przytupując nogą, klaszcząc w ręce i pochylając się całym ciałem. Od czasu do czasu zmienia się intonacja, lecz melodia pozostaje ta sama. Kobiety również w takt pochylają się całym ciałem, w takt przytupując nogami i kołem kręcąc się w lewą stronę, przyśpiewując chórem słowa zaintonowane przez prowadzącego. Wszystko to odbywało się pod dachem naprędce skleconym z wielkich, świeżych liści bambusowych. Oczywiście tańce takie połączone były z piciem wielkiej ilości miszli."
Wierzenia Indian Miskito, które również znalazły się w centrum uwagi Jerzego Lotha, opierały się wyłącznie na wierze w złe duchy. Istniejący dobry duch, Won Aisa (Nasz Ojciec), który stworzył świat i ludzi, nie zajmował się każdym człowiekiem oddzielnie i był tak oddalony, iż nie było sensu prosić go o cokolwiek i oddawać mu cześć. Natomiast zły duch i potężny Waiwin-Tara i jego pomocnicy, mszczący się nieustannie na ludziach wymagali składania ofiar i modłów. Waiwin-Tara niszczył plantacje, sprowadzał susze i powodzie, kaleczył ludzi, gdy rąbali oni drewno. Liwa Tara przeganiał ryby w czasie połowów i nasyłał aligatory na łodzie Indian, dziurawił łodzie i zatapiał je. Prahaku sprowadzał burze i huragany, powodował ulewne deszcze i powodzie. Byli to trzej najwięksi bogowie ziemi, powietrza i wody. Posiadali oni wielu pomocników zwanych ulassa, którym przypisywano choroby, śmierć, utratę odwagi. Łącznikiem między potężnymi duchami a ludźmi był sukia, czarownik, który porozumiewał się z duchami i leczył ludzi. Jerzy Loth przytoczył opis leczenia chorego przez sukię, czyli wypędzania złego ducha powodującego chorobę:
"Jak tylko zaczyna się ściemniać, sukia ubrany w fantastyczny strój, zapala mały ogień z tyłu czaty i poczyna nad nim wykonywać rozmaite ruchy, nieregularne, nadzwyczajne i mistyczne, wydaje dźwięki nieokreślone, wypowiada zaklęcia naokoło chorego, którymi jakoby prowokuje złego ducha. W końcu zaś udaje, że go łapie w jakieś naczynie, zwykle zrobione z tykwy. Po złapaniu złego ducha, szybko wybiega z chałupy niosąc ze sobą przykryte naczynie. O ile taka eksterminacja nie daje żadnego rezultatu, sukia twierdzi, że widocznie były w chorym jeszcze inne złe duchy, których on nie złapał. Sukia są jednakże mądrzy, ażeby ryzykować drugą eksterminację na jednym chorym, zazwyczaj po takiej nieudanej próbie znikają ze wsi pod jakimiś pretekstem."
Czarownicy ci za swe leczenie otrzymują wynagrodzenie w postaci siekier, maczet, produktów jadalnych a w cięższych przypadkach broń palną, łódź lub nawet krowę. Jerzy Loth zabrał również informacje o języku Indian Miskito, uzupełniając je wiadomościami z prac H. Berckenhagena "Grammar of the Miskito Language" (1894 rok) i "English-Miskito-Spanish. Phras Book" (1905 rok). Ich język jest łagodny o monotonnym brzmieniu, bez żadnych dźwięków ostrych. Ubogi w słowa ulegał modyfikacjom na skutek zapożyczeń z języka angielskiego i hiszpańskiego. W pierwszej połowie XX wieku można było zaobserwować wśród Indian Miskito żyjących w rejonie rzeki Wanks pewne cechy afrykańskie ujawniające się w maskach sikro, które przywdziewają w czasie święta zmarłych - Yopti, oraz w ich strojach z kory, przypominające stroje ceremonialne z okolic położonych dalej na południe.
W niektórych miejscowościach położonych pomiędzy przylądkiem Gracias a Dios i Sandy Bay mianem zambos określa się Indian Miskito. Oni także, choć w mniejszym stopniu, ulegli przemieszaniu z Indianami Sumo, a także z Chińczykami, Syryjczykami, Kreolami i Hiszpanami. Według niektórych szacunków, 50% Indian Miskito posiada cechy negroidalne.
W latach 1827-1927 Honduras był terenem około 350 przewrotów zbrojnych i spisków oraz licznych zatargów granicznych i wojen z sąsiadami. Warto tu zaznaczyć, że cały czas Indianie Miskito utrzymywali swą niezależność od władz centralnych.
W 1945 roku szacowano liczebność Indian Miskito w Nikaragui na około 17-20 tysięcy osób. Około 4 tysiące spośród nich żyło pomiędzy San Carlos a Santa Cruz, 5 tysięcy między Sauce a Bilhuaskarma, 8 tysięcy pomiędzy Klar a przylądkiem Gracias a Dios. Są to dane z "The Health and Customs of the Miskito Indians of Northern Nicaragua Inter-Relationships in a Medical Program" (America Indiguna, t. VI, nr 1, styczeń 1946, s. 50-52, M. Pijoon. W 1948 roku wydano w Waszyngtonie "Handbook of South American Indians" w którym znalazły się również informacje o Indianach Miskito. W tym też roku miał możliwość zetknięcia się z nimi Teodor Picado Michalski.
Indianie Miskito są dziś największą grupą etniczną Kościoła morawskeigo, liczącego 50 tysięcy wyznawców i działającego na terenie Nikaragui.
W 1960 roku wprowadzono wśród Indian Miskito w Nikaragui niektóre zasady higieny nowoczesnej, która to próba o mało co nie skończyła się całkowitym niepowodzeniem. Niw wzięto pod uwagę znaczenia uczuciowej i kulturowej roli, jaką mistyczne koncepcja medyczne odgrywają wśród tych Indian.
Leksykon PWN wydany w 1972 roku oszacował liczbę Indian Miskito na 150 tysięcy osób.
W 1983 roku, w cztery lata po obaleniu dyktatury Somozy, powstała w Nikaragui nowa sytuacja społeczno-polityczna a Indianie Miskito rozpoczęli wojnę o wyzwolenie narodowe. Walczyli o zasady i prawa, które uważali za własne. Ruch Indian istniejący na tych ziemiach już od lat dążył do obrony prawa Indian Miskito i innych narodów indiańskich do obrony zasobów naturalnych i samookreślenia. Niezależnie od czasowych sojuszy, jakie musieli zawierać wojownicy MISURA, ich celem nie było odsunięcie sandinistów od władzy w Managui, lecz walczyli o odsunięcie ich z ziem tradycyjnie należących do Indian Miskito. Bernard Nietschman napisał w AKWESASNE NOTES nr 5 z 1983 roku:
"Z przykrością muszę donieść o szerokich, systematycznych i arbitralnych pogwałceniach praw człowieka w społecznościach Indian Miskito. Obejmują one zabójstwa, aresztowania i wypytywania, gwałty, tortury, trwające przesiedlenia (pod prymusem) całych wiosek, niszczenie wiosek, ograniczenia i zakazy podróżowania, zakazy produkcji żywności, ograniczenia i zakazy dostępu do podstawowych towarów, zupełny brak lekarstw, opieki medycznej i oświaty w wielu indiańskich wioskach, odmowę praw religijnych, grabieże wiosek."
W sierpniu 1983 roku w Nikaragui przebywał Roman Dobrzyński. Plonem jego podróży była wydana w 1984 roku książeczka "Nicaraguita". Autor napisał w niej m.in.:
"Lecąc [samolotem] razem z cierpiącymi tubylcami mam świadomość, że znajduję się na pierwszej linii kontrofensywy propagandowej, jaką władze Nikaragui podjęły w kwestii Indian Miskito. Kilka dni wcześniej minister spraw wewnętrznych, Tomas Borge, ogłosił decyzję władz rewolucyjnych o ułaskawienie 46 Indian Miskito, którzy schwytani zostali z bronią w ręku, jako członkowie band samozistowskich nasłani z Hondurasu do Nikaragui w celu dokonania akcji sabotażowych. Otrzymali wysokie wyroki, ale po kilkumiesięcznej reedukacji zwrócono im wolność. Prasa przypominała o aktualności hasła rewolucji sandinistowskeij, której pierwszym rzecznikiem był Tomas Borge; Nieustępliwi w boju, wspaniałomyślni w zwycięstwie. Decyzję o uwolnienie Indian Miskito uzasadniono tym, że wszyscy oni padli ofiarą fałszywej propagandy terrou psychologicznego albo wręcz działali pod przymusem. Ale był to także gest wobec mieszkających w Nikaragui, a jeszcze bardziej wobec tych, którzy z różnych przyczyn znaleźli się w Hondurasie."
Prasa zachodnia zaczęła pisać o indiańskich obozach koncentracyjnych w Nikaragui. Stany Zjednoczone postawiły tę sprawę przed Komisją Praw Człowieka Organizacji Państw Amerykańskich.
Na liście wyżej wymienionych Indian Miskito, zwolnionych z odbywania kary, znaleźli się m.in.: Jacinto Chow Patterson, Juan Logan Schow, Lefetino Hamolton Lidry, Hilton Blucho Caceres.
Roman Dobrzyński towarzyszył powrocie pięciu z tych uniewinnionych Indian do swych rodzin, lecąc wraz z nimi samolotem. W Duerto Cabezas zgromadzili się mieszkańcy miasta, aby ich powitać. Po przejściu Odysei od rzeki Coco, poprzez obozy w Hondurasie do Managui, stanęli na podium pod portretem Sandino i powitano ich w języku miskito.
Pan Dobrzyński uczestniczył również w spotkaniu dziennikarzy z Comandante Guervillero, Williamem Ramirezem, szefem Strefy Specjalnej Nr 1 Zelaya Północ i przytoczył fragmenty zaistniałej tam rozmowy:
- Wiem, jakie pytania padną na początku, więc od razu odpowiadam. - Zaczął William Ramirez. - Przesiedlenia 8,5 tysiąca braci Miskito znad Rio Coco do Tasba Pri było koniecznością życiową, tak dla rewolucji sandinistowskiej, jak i dla samych przesiedlonych. Po drugiej stronie rzeki w Hondurasie koncentrowały się siły kontrrewolucyjne. W ciągu 1981 roku oddziały samozistowskie przekraczały granicę, robiły wypady w głąb kraju, dokonywały sabotażu, mordowały ludzi, robiły zamęt wśród Indian Miskito, wciągały ich do oddziałów kontrrewolucyjnych lub po prostu porywały. W grudniu 1981 roku ruszyła operacja pod kryptonimem Czerwone Boże Narodzenie, której celem było uchwycenie przyczółków po naszej stronie rzeki Coco. Na ten trudny do obrony teren musieliśmy przerzucić wzmocnione siły. Osiedla Indian Miskito nad Rio Coco znalazły się na samej linii frontu. Walki, które się zaczęły pod koniec 1981 roku pochłonęły 60 ofiar wśród Indian, zapowiadała się dalsza ofensywa, której musieliśmy zapobiec, dlatego podjęliśmy akcję przesiedlenia i kierując się ideami rewolucji sandinistowskiej, postanowiliśmy wybiec do przodu, dlatego przyjęliśmy koncepcję zbudowania wzorcowych osad, czego wyrazem stał się projekt Tasba Pri.
- Czy to prawda, że wioski Indian Miskito nad Rio Coco zostały zburzone, a pola spalone?
- Prawda. Przecież celem akcji było uniemożliwienie zdobycia przyczółków po naszej stronie rzeki, dlatego musieliśmy oczyścić teren. Pamiętajcie, że nasza koncepcja obrony na całej granicy z Hondurasem nie przewiduje działań skierowanych na drugą stronę linii granicznych. Nie chcemy dawać pretekstu do interwencji amerykańskiej w imię obrony Hondurasu. Bronimy się na własnej ziemi.
- Czy zastosowano przymus w akcji przesiedleńczej?
- Zależy, jak się na sprawę spojrzy. Nikt nie musiał iść do Tasba Pri, ale likwidacja 39 wiosek postawiła ich mieszkańców przed koniecznością znalezienia miejsca do życia. Bardzo wiele osób zrozumiało rację władz. Powtarzam, racją podstawową było zagwarantowanie integralności terytorialnej kraju oraz zapewnienie naszym braciom znad rzeki Coco prawa do życia. Nie wiemy, ilu by do tej pory zginęło i jakby się potoczyły wydarzenia nad granicą, gdybyśmy nie podjęli tej bolesnej decyzji.
- Czy wszyscy podlegający przesiedleniu znaleźli się w Pasba Pri?
- Nie. Część przeniosła się gdzie indziej, a część przeszła do Hondurasu i zapełniła obozy dla uchodźców. Co tam się dzieje, dowiedzieliśmy się od pięciu Indian Miskito, którzy przylecieli z wami?
- Dlaczego sporo ludzi wolało uciec do Hondurasu?
- Pamiętajmy, że to były tereny zapomniane przez Boga i ludzi, rewolucja dokonała się po upadku dyktatury w postaci pielęgniarek, lekarzy i nauczycieli, którzy mieli najlepsze intencje, ale często zbyt dużo entuzjazmu rewolucyjnego. Powszechne szczepienia przed malarią i innymi chorobami endemicznymi były darem rewolucji, ale nie zawsze przeprowadzano je po odpowiednim przygotowaniu. Kontrrewolucja nie próżnowała, rozsyłano plotki o zastrzykach, których celem jest sterylizacja mężczyzn lub po prostu zabijanie ludzi. Niefortunną cegiełkę dorzucili entuzjaści ochrony środowiska. Słusznie domagali się od władz rewolucyjnych powstrzymania eksterminacji żółwi. Podjęto decyzje płynące z najszlachetniejszych pobudek, które uderzyły jednak w żywotne interesy niektórych wspólnot indiańskich. I ten fakt również wykorzystała wroga propaganda. A swoją drogą dotarło do nas niemało protestów różnych towarzystw etnograficznych z Europy. Zarzucono nam, że prześladując Miskitów, niszczymy enklawę oryginalnej kultury indiańskiej. Humaniści z Europy traktują Indian jak rzadki gatunek królików, a to przecież są ludzie, których życie zostało śmiertelnie zagrożone, którymi chciano zagrać, jak kartą zapisaną na straty.
- Co to za gra i kto ją prowadzi?
- Miskitami nikt się nie zajmował, kiedy umierali w kopalniach amerykańskich. Nikt by o nich nadal nie słyszał, gdyby nie zwycięstwo rewolucji sandinistowskiej. Kontrrewolucja chwyta się wszelkich sposobów, sprawa Indian Miskito jest tylko jedną kartą w tej grze. Jak mówiłem, chodziło o uchwycenie przyczółków. Północna Zelaya nadawała się do tego celu wyśmienicie. Nie słyszeliście o Królestwie Miskitia utworzonym przez kolonializm brytyjski? Miskitowie żyją także w Hondurasie, chociaż tam nikt nie dba o ich los. Ale przypominam wam, że jest to lud pogranicza...
- Czy istnieje ruch separastyczny Miskitów?
- Istnieje w planach imperializmu. Wykorzystuje się przewrotnie hasło rewolucji sandinistowskiej gwarantujące pełne prawa naszym obywatelom niezależnie od rasy, wyznania, przynależności kulturowej i językowej. Po zwycięstwie rewolucji wszystkie mniejszości uzyskały prawa przedstawicielstwa w Radzie Państwa za pośrednictwem swoich organizacji. Powstała również organizacja Miskitów MISURASATA. Na jej czele stanął Steodman Fagoth Müller na poły Moskito i jak się okazało kolaborant policji somozistowskiej. Fagoth, przekupiony przez CIA, rozpoczął zdradziecką grę próbując zorganizować irredortę. Kiedy zaczął mu się palić grunt pod nogami, uciekł do Hondurasu i tam, przy pomocy utrzymywanej przez Amerykanów radiostacji, prowadzi w języku Miskitów kompanię dezorientacji. W tego źródła wyszły wiadomości o roli szczepień ochronnych. Powtarza, że wszyscy Miskitowie, którzy nie przejdą na jego stronę, zostaną uznani za sandinistów i rozstrzelani.
- Czy więc przesiedlenie Miskitów było karą, jak piszą niektóre gazety na Zachodzie?
- To kłamstwo, powody przesiedlenia już podałem. Nie było innych. Prasa zachodnia mówi o problemach Miskitów, dając do zrozumienia, że chodzi o cały naród. Tymczasem w Nikaragui żyje 70 tysięcy Miskitów, a przesiedlenie dotknęło 8,5 tysiąca osób. Sugeruje się jakoby ich wyrzucono z ojczyzny, a przecież Rio Coco, Tasba Pri i jeszcze bardziej na południe, to ciągle ojczyzna Miskitów (...) Te same gazety nigdy nie ujęły się ani za Indianami nikaraguańskimi, ani za resztą ludu Nikaragui, gdy deptał go but Somozy.
- Ludzie w Sumbili skarżyli się na niedostatek żywności.
- (...) A jeżeli chodzi o Tasba Pri, to jest problem przednówka, a nie braku możliwości. Wkrótce wysypią się plony. Ziemi jest pod dostatkiem, każda rodzina dostała przydział. Większość pracuje na zasadach spółdzielczych. Wspólna raca na roli tkwi w tradycji indiańskiej. Tasba Pri niedługo wyżywi nie tylko siebie, ale i całe Puerto Cabezas.
- Komendancie, czy przesiedleni Indianie będą mogli wrócić na dawne ziemie po ustabilizowaniu się sytuacji w Rio Coco?
- Oczywiście, ale wątpię czy będą chcieli.
Dobrzyński stwierdził też, że w Tasba Pri kultywuje się folklor Miskitów oraz istnieje swoboda kultu religijnego.
Jeszcze w drugiej połowie XX wieku Indianie Miskito mówili językiem swych ojców a niekiedy lepiej znali angielski niż hiszpański. Nosili zazwyczaj hiszpańskie imiona i angielskie nazwiska, ale zawsze dwa; jedno po ojcu, drugie po matce, co jest znowu dziedzictwem hiszpańskim.
Papież Jan Paweł II będąc w Managui i Leon pozdrowił Indian Miskito w ich ojczystym języku, budząc zdumienie wielu Nikaraguańczyków, którzy przy tej okazji po raz pierwszy w życiu usłyszeli mowę swych współziomków.
Miskito-Sumo-Matagalpa Misumalpan
Misquicha - Indianie wenezuelscy.
Missisauga - Indianie z kanadyjskiej prowincji Quebec, zaliczeni w XVII wieku go grupy nazwanej ogólnie Indianami Algonquin.
Missouri - Indianie północnoamerykańscy. Na z góry wyznaczone tereny deportowano ich w roku 1882.
Misteque - Indianie wenezuelscy.
Mitandu Matanaui
mitchella repens - (Mitchella repens L.); nazwa anglojęzyczna - partridge berry, squaw berry lub squqw vine. Zimozielony, ścielący się, okrywkowy podkrzew wyrastający do 5 cm wysokości. Ma małe, owalne, zielone liście w białe prążki o sercowatych podstawach. Wczesnym latem tworzy drobne, rurkowate, pachnące, białe kwiaty, czasem z różowym rumieńcem, zebrane w pary. Po tym wyrastają jasnoczerwone owoce.
Nazwy nadane tej roślinie w języku angielskim sugerują jej zastosowanie prze Indian w leczeniu chorób kobiecych. Dokładniejszemu określeniu sposobów jej użycia przeszkodziła niechęć Indian do udzielania tego rodzaju informacji. Notatki Specka opisują użycie tej rośliny przez Indian Penobscot w celach "moczowych". Indianie Menominee poinformowali Smitha, że moczyli liście mitchelli na herbatkę podawaną cierpiącym na bezsenność. Doktor Claus zanotował, że o roślinie tej "mówi się, że jest podawana przez Indian przy porodzie".
Mitua - Indianie kolumbijscy.
miuma-hena - Nazwa nadana przez Indian Yanoama nie wysokiemu drzewu z którego wysuszonych liści sporządzają oszałamiający środek zwany epena, wdychany jedynie przez mężczyzn. Liście tego drzewa służą tym Indianom także do pokrywania dachów szałasów.
Miwok - Zaliczani do rodziny językowej penuti. Utrzymywali się głównie za zbieractwa i połowu łososia. Żywili się między innymi cebulkami dzikich hiacyntów wodnych. Zamieszkiwali w stałych osadach. Budowali domy przypominające nieco hogany Indian Navaho. Uprawiali ziemię na terenach zalewowych w najprymitywniejszej postaci; rzucali ziarno w muł przybrzeżny a potem przychodzili po plony. Pól nie doglądali zupełnie. Nigdy nie toczyli walk z białymi. Już około 1800 roku byli pod silnym wpływem Hiszpanów. Zostali silnie schrystianizowani. W 1970 roku było ich 491.
Mixco - Indianie gwatemalscy.
Mixe - Indianie meksykańscy.
Mixe-Zoque-Huave Mizocuavean
Mixteco -Indianie meksykańscy Zwani w polskojęzycznej literaturze Mistekami. Zanim jeszcze ujrzeli na własne oczy konia, opowiadali już o monstrach, które rzucały się do walki wydając dzikie odgłosy i przewracając białkami oczu, kopiąc i stając dęba. Aż w końcu ujrzeli jak kopyta spoconych, rżących bestii znaczą i kaleczą ziemię, a potem mówili:
"Każde kopyto robiło dziurę; dziury powstawały w ziemi, kiedy podnosiły nogi. Oddzielnie powstawały przy tylnych nogach, przednie zaś tupały."
Współczesne kobiety z narodu Indian Mixteco wychodząc na pole owijają sól w totomoxtle, suche liście kukurydzy, aby odstraszać krasnoludki chaneques.
Miyoy - Indianie wenezuelscy.
Miyuse - Indianie wenezuelscy.
MNC - Kanadyjska Krajowa Rada Metysów. Na początku 2003 roku MNC wezwała swego przewodniczącego, Geralda Morina, do ustąpienia ze stanowiska. Bezpośrednim powodem takiej decyzji był grudniowy incydent w jednym z hoteli w Ottawie. Morin przyznał, że alkohol pełni obecnie destrukcyjną rolę w jego życiu, ale odmówił podania się do dymisji.
Moca - Indianie wenezuelscy.
Mocao - Indianie wenezuelscy.
Mocanarey - Indianie wenezuelscy.
Mocaqueta Macaqueta
Mochda Carapana
Mochda - Inna nazwa Indian Carapana.
Mochica - Indianie peruwiańscy. Podstawą wyżywienia tego ludu było rolnictwo i rybołówstwo. Do użyźniania ziemi służyło ptasie guano. Uprawiano między innymi kukurydzę, maniok, ziemniaki, dynie i orzeszki ziemne. Ze zwierząt domowych, bok lamy i psa, natrafiono na ślady młodych jeleni, pumy, małpy i papugi. Żywiono się też mięsem lamy i świnek morskich. Na skalistych brzegach zbierano skorupiaki. Ryby łowiono w oceanie z dużych tratw, za pomocą haczyków, sieci i harpunów. Bennet, studiując rysunki na naczyniach, wyróżnił w nich około 16 gatunków ryb. Na zwierzęta polowano przy pomocy sieci, oszczepów, włóczni, dmuchawek, maczug i pałek. Znano już chichę. Ludzie stojący na wyższej podstawie w hierarchii społecznej używali kokę.
Tkaniny wytwarzane przez lud Mochica nie zachowały się w większych ilościach z powodu nie sprzyjających warunków. Robiono je z wełny i brązowej bawełny, ozdabiając wzorami zoo- i fitomorycznymi oraz geometrycznymi, jak i również złotymi i srebrnymi krążkami.
Kobiety nosiły długą suknię lub koszulę. Mężczyźni nosili szerokie, ozdobne spodnie, spódniczki, podkoszulki bez rękawów, ozdobne koszule, sięgające prawie do kolan lub też okazałą koszulę z krótkimi rękawami. Zarówno spodnie jak i ubiór wierzchni przytrzymywane były paskiem. Wszyscy zasadniczo chodzili boso, a stopy i dolną część nóg malowano ciemną farbą. Bogaty był poza tym wybór nakryć głów, które prawdopodobnie były oznaką hierarchii w społeczeństwie. Jako ozdoby osobiste występowały kolczyki z metalu, z kości lub drewna, ozdoby nosa, naszyjniki oraz pierścienie. Twarze i ciało zdobiono rysunkami o motywach geometrycznych, przy tym nacinano skórę policzków i warg.
Zmarłych chowano na platformach oraz u podstaw piramid, na piaszczystych brzegach dolin i w piasku wzdłuż oceanu, robiąc podłoże z kamienia lub cegły adobe. Niektóre groby mają nisze w bocznych ścianach. Zmarłych zwykle układano na wznak. O rozwiniętej i zorganizowanej religii Indian Mochica świadczy fakt, że groby były starannie i obficie zaopatrywane we wszelkiego rodzaju dodatkowe przedmioty.
W grobach kultury Mochica znaleziono stopy złota i srebra, oraz złota i miedzi. Znana była też technika łączenia i pozłacania srebra i miedzi. Larco Hoyle przypuszczał, że Indianie Mochica znali technikę otrzymywania metalu z rudy.
Przedstawiciele tej kultury grali na fletach, trąbkach, dzwonkach, tamburynach i gwizdkach. Tańce i muzyka były dość rozwinięte i z pewnością stanowiły część obrzędu religijnego. Tańczące postacie malowane przez tych Indian przedstawiane są często jako szkielety, co może świadczyć o istnieniu uroczystości związanych z kultem zmarłych.
Kultura ta najlepiej jest reprezentowana w dolinach Viru, Moche i Chicama a mniej w dolinach Casm, Nepena, Santa a nawet Pacasmayo. Doskonałym wzorem z tego okresu są jednak ruiny odosobnionych piramid zbudowanych z cegły adobe. Piramidy te różnią się znacznie konstrukcyjnie. Jedna są wysokie, drugie niskie, inne znów posiadają konstrukcję tarasowatą. Z tych obiektów najbardziej charakterystyczne są ruiny w Moche, niedaleko Trujillo, o nazwach Huaca de la Luna i Huaca del Sol.
Ludność Mochica musiała być stosunkowo liczna, ponieważ jednak nie odkryto pozostałości większych miast, przypuszcza się, że skupiska ludnościowe były rozrzucone.
Dzięki gigantycznym jak na owe czasy pracom melioracyjnym, budowano kanały nawadniające i wodociągi, użyźniając nieurodzajne brzegi dolin. Rozwinięta została równie sieć bardzo solidnie budowanych dróg. Szerokość ich wynosiła około 10 metrów, przy czym łączyły się z nimi drogi boczne. Często napotyka się wzdłuż tych dróg, w regularnych odstępach, małe, prostokątne platformy, które Larco Hoyle uważał za fundamenty budynków przeznaczonych do użytku posłańców.
Domy mieszkalne były zasadniczo małe. Obejmowały one kilka pomieszczeń połączonych ze sobą prostokątnymi drzwiami. Bardzo często przy domach występowały tarasy. Pałace budowano nierzadko na szczytach piramid, na które prowadziły szerokie schody. Zarówno wnętrza jak i front owych pałaców ozdabiano malowidłami w formie fresków przedstawiających postacie lub wielobarwnymi płaskorzeźbami na murze. Do budowy świątyń i pałaców używano cegieł adobe z geometrycznymi wzorami. W punktach strategicznych stawiano masywne fortece ze stromymi i wąskimi schodami, utrudniającymi dostęp. Wznoszono również kolumny, dochodzące niekiedy do 8 metrów wysokości. Fortece otaczano często murami pokrytymi gliną.
Członkowie ludu Mochica wyrabiali naczynia posługując się przy tym gotowymi formami. Z dobranej gliny wykonywano najpierw model, który wypalono i używano do wyrobu formy. Za pomocą tej formy, podzielonej na dwie równe części, wykonywano następnie dwie połówki naczynia, które łączono ze sobą, dokładając szyję, uchwyt i dno. Po wygładzeniu, oczyszczeniu, pomalowaniu i wysuszeniu naczynia na wolnym powietrzu, wypalano je w otwartych piecach.
Rysunki umieszczane na naczyniach wykazują hierarchię nadprzyrodzonych istot, które skupiały się wokół bóstwa o kocich cechach.
Wojownicy ludu Mochica nosili hełmy ze skór i głów zwierzęcych. Uzbrojeni byli w maczugi.
Larco Hoyle zidentyfikował na podstawie rysunków ceramicznych około 15 ułomności chorobowych. Stwierdzono też, że Indianie ci używali do leczenia ziół, a przy złamaniach składano kości. Potrafili także amputować części ciała.
Stwierdzono stosowanie rozmaitych kar; wiele osób przedstawianych na rysunkach ceramicznych ma obcięte wargi, nosy, stopy i inne części ciała. Karano również przez ukamienowanie, a zwłoki rzucano sępom na pożarcie. Kobiety przedstawia się jako pracujące przy wyrobie tkanin i wykonywaniu prac domowych. Przypuszcza się, że wewnątrz państwa wybuchały często konflikty. Jeńców brano z pola walki nagich i zrzucano ze szczytów gór.
Mochobo - Indianie peruwiańscy.
Mocoaba - Indianie wenezuelscy.
Mocobay Mucuguay
Mocobo Mocombo
Mocochi (1) Mucuchi
Mocochi (2) Torondoyan
Mocochi (3) Torondoy
Mocochopo - Indianie wenezuelscy.
Mocoino - Indianie wenezuelscy.
Mocoion Mucuhuun
Mocoipo - Indianie wenezuelscy.
Mocombo - Indianie wenezuelscy.
Mocorito - Indianie meksykańscy.
Mocosiohor - Indianie z Ekwadoru i Peru.
Mocotapo - Indianie wenezuelscy.
Mocoto - Indianie wenezuelscy.
Mocovi - Mbocovi, Mocobi; IIndianie argentyńscy. Zaliczani do rodziny językowej mataco-guaycuru. Zamieszkują suchą strefę lasu podzwrotnikowego w argentyńskich prowincjach Chaco, Santa Fe i Santiago del Estero.
Wśród Indian Mocovi po porodzie kobiety często urządzały tańce, gdzie przy narodzeniu syna wodza stare kobiety przebierały się za wojowników i przybywały do dziecka w nakryciach głowy wykonanych z końskiego włosia a mających imitować skalpy oraz z małymi kultowymi strzałami, łukami i oszczepami w ręku.
Kobiety Indian Mocovi rozpoczynały lament w momencie konania, podczas gdy żona zmarłego chwytała go za głowę i zawodząc głośno, uderzała pięściami. Ogólny lament zabranych w chacie kobiet trwał przez trzy lub cztery noce. Żony, i najbliższe żeńskie krewne Indian Mocovi, po śmierci męża goliły swoje głowy. Wdowy nakrywały głowy siatkami i zdejmowały je dopiero przy powtórnym zamążpójściu.
Wśród Indian Mocovi kobiety często występowały w pokazowych walkach na pięści.
Mają długą historię zbrojnego oporu stawianego Koronie Hiszpańskiej, a później przez rządowi Argentyny. Posiadali wielkie stada koni. Liczą 3000 do 4000 osób. Od lat 1980-tych zaczęli się jednoczyć i ponownie zajmować swoje ziemie. Mieszkają na porzuconych drogach, pracując jako robotnicy rolni i w dzielnicach miast na peryferiach miast. Wielu żyje w rozproszeniu, a inni tworzą (na peryferiach miast lub w strefach wiejskich) wspólnoty z własną tożsamością. Ci, którzy posiadają kawałeczek ziemi, zajmują się mini-uprawami bawełny, warzyw, kukurydzy, itp. Niektórzy wytwarzają rękodzieło, które sprzedają za bezcen lub wymieniają na używaną odzież. Pomimo akulturyzacji utożsamiają się jako Mocovi pod względem sposobu bycia, myślenia i postępowania. Wielu mówi swoim językiem. Obecnie istnieje wśród nich silny ruch odzyskiwania kultury.
Mocoyupu - Indianie wenezuelscy.
Mocunche - Indianie wenezuelscy.
Mocurugua Mucuruba
mocz - lub uryna; płyn wydzielany przez nerki i wydalany z organizmu, zawierający wodę oraz rozpuszczone w niej zbędne lub szkodliwe produkty przemiany materii.
Indianki Uru miały ciekawy zwyczaj mycia włosów w fermentowanym moczu ludzkim.
modrzew - Indianie Mohawk nazywali go kanen:ten's. Indianie Chippewa korzeni modrzewia używali do wiązania bagaży. Kawałek modrzewia przypięty do łapacza snów ma dawać zdrowie.
Moeno Masco
Mogg - Wódz Indian Abenaki. Na długo przedtem był sachemem Indian Norridgewock (?!) i przyjął chrzest z rąk Pére Rále, kiedy angielscy koloniści z Mane, chcąc odebrać Indianom Abenaki ziemie z którymi nie chcieli się rozstać, zaczęli w 1722 roku serię ataków na Indian. Pierwsza wyprawa pułkownika Wetbrooka spaliła wioskę, której mieszkańcy zdołali jednak uciec. W 1724 roku Anglicy zaskoczyli Indian. Zabicie Rále i wielu Indian, zbezczeszczenie kościoła (itp.) rzuciło cień na dobre imię kolonistów. W walce poległ Mogg i inni sławni wojownicy. Zdarzenia te opiewa poemat Whittiera "Mogg mnie opuścił".
Mogosma - Indianie argentyńscy.
Moguex - Indianie kolumbijscy. Indianie ci wierzą, że w świętej lagunie zwanej Tumbachi, żyje pewien wąż wabiący nad wodę młode dziewczęta, gdzie je porywa i przetrzymuje przez cały rok pod wodą. Gdy dziewczęta zachodziły w ciążę, wąż zezwalał im na powrót do domu.
Mohave - Plemię indiańskie żyjące w dolinie rzeki Kolorado gdzie krzyżują się trzy stany - Newada, Kalifornia i Arizona.
Nieurodzajna ziemia i niebo bez słońca połączyły się by zrodzić dobro i ludzi. Takie, według mitologii jest pochodzenie Indian Mohave, jednego z głównych gałęzi rodziny Yuma, prawdopodobnie przodków całego plemienia. Badanie ich mitologii i kultu szybko objawi nam, że w porównaniu z innymi grupami, takimi jak Navaho, Pueblo, plemionami Równin ich życie jest prawie pozbawione ceremoniału i rytuałów.
Nosili skąpe ubrania, związane to było z dużymi upałami. Mężczyźni nosili przepaskę na biodra zrobioną z kory brzozowej. Kobiety natomiast nosiły krótkie spódniczki wykonane z tego samego materiału.
Dom Indian Mohave zbudowany był na kolistym wykopie pokrytym gałęziami i powleczonymi ziemią. Wbite były cztery pale, aby podtrzymywać belki sufitu, które z drugiej strony podtrzymywały tyczki pochyłych ścian.
Życie Indian Mohave, jak już wspomniano, ubogie było w obrzędy i rytuały. Ich głównymi obrzędami były "Dojrzałość" i "Taniec Wojny", które wyszły z użycia w obecnych czasach. Podstawą religii Mohave jest wiara w ducha ziemi, obfitującego w melony, fasolę, dynie i zwierzynę. Nieurodzajna ziemia i bezsłoneczne niebo połączyło się, by płodzić dobra i ludzi.
Mohawk - Mini słownik Indian Mohawk:
aka:ratsi - wiąz
atiehwa:ta - orzech
ehsa - jesion
erihko:wa - ałycz
kanen:ten's - modrzew
kaneron/o'non:na - white ash (jesion)
karihton - black oak (dąb)
karihton ohso:kwa - żołądź
ohosera - lipa amerykańska
ohniohkwa - bulwy
ohtsohko:ton - balsamowe drzewo
o:kwire - młode drzewko
onekwenhtara niwatahtshero:ten - red willow (wierzba)
onennohkara - hikora
onen:ta, onehta - sosna
onen'ta'on:we - choina
onen'takwenhten:tshera - cedr
onerahtase'ko:wa - white pine (sosna)
onerahte - liść
onerahton:ta - topola
o'rhenionkwa - krzewy lub krzaki
o:se - wierzba
ose'ko:wa - black willow (wierzba)
o'so:ra - świerk
otokenha - white oak (dąb)
sewahio:wane o:kwire - jabłoń
sewahiowane'on:we - dzika jabłoń
tara:kwi - sumak
teiakonia'tawne:'eks - gatunek wiśni amerykańskiej
tsorahsa - ostria
0wahta - red maple (klon)
watenake:tarons - white birch (brzoza)
Indianie Mohawk mówią:
"Kiedy został stworzony świat, Stwórca zrobił wszystkie ptaki. Pokolorował ich pióra tak, jak bukiety kwiatów. Po tym Stwórca dał każdemu takowi odmienną pieśń do śpiewania. Nauczył też je witać każdy nowy dzień chórem ich pieśni. Spośród wszystkich ptaków Stwórca wybrał Orła po to, by był ich przywódcą. Orzeł lata najwyżej i widzi z daleka wszystkie stworzenia. Orzeł jest posłańcem Stwórcy. Podczas Czterech Świętych Rytuałów nosimy we włosach Orle Pióra. Do noszenia, lub trzymania Orlego Pióra upoważnił nas Stwórca po to, by móc zwracać się do niego bezpośrednio. Mając Orle Pióro oddajemy Stwórcy największą cześć.
Kiedy ktoś otrzymuje Orle Piór, musi przyjąć je z wdzięcznością, miłością i należny szacunkiem. Dla takiego pióra musi być spalony święty tytoń. Dzięki temu Orzeł i Stwórca poznają imię nowego Posiadacza Pióra. Posiadacz Orlego Pióra musi wiedzieć o tym, że jeśli kiedykolwiek zmieni naturalny stan swych myśli (poprzez alkohol lub narkotyki) to nigdy nie nawiąże kontaktu z Orlim Piórem. Posiadacz Pióra buduje małe pomieszczenie w którym może by przechowywane pióro. Orle Pióro musi być karmione. Ty karmisz Orle Pióro trzymając je, lub nosząc podczas świętych ceremonii. Czyniąc tak, Orle Pióro doładowywane jest świętą energią.
Nigdy nie obrażaj, nie poniżaj i nigdy nie kal swojego Orlego Piór. Orle Pióro nosi tylko prawdziwy człowiek; mężczyzna lub kobieta. Indianin Mohawk może mieć trzy Orle Pióra stojące prosto z jego Kâhstowa (czapce piór)."
W 1985 roku w Kanadzie żyło 3025 Indian Mohawk.
Na początku 2004 roku doniesiono, Indianie Mohawk z Akwesasne mają niebawem otrzymać z powrotem historyczny wampum przechowywany obecnie w Stanowym Muzeum w Nowym Jorku. Pochodzący z drugiej połowy XVIII wieku wampum przedstawia postaci ludzi i wilków.
Mohegan - Indianie z Ameryki Północnej.
Indianie Mohegan w swym lecznictwie wkładali owoce ałycza Prunus serotina w butle i pozwalali im fermentować w swoim własnym sosie przez około rok czasu, po czym uważano to za wyśmienity lek na dyzenterię. Na przeziębienie zaś moczyli to razem ze sadźcem.
Ścinali też młode wyrostki cebuli i robili z tego syrop na przeziębienia.
Moczyli korzeń rośliny baptysia i używali tak otrzymanego płynu do obmywania skaleczeń i ran.
Roślinę coptis trifolla moczyli w celu pozyskania płynu do płukania ust niemowlętom.
Palili dziewannę, aby ulżyć sobie w przypadku astmy i chorobach gardła palili dziewannę.
Liści czarnej gorczycy używali do łagodzenia bólu zębów lub głowy poprzez nakładanie ich na skórę.
Moczyli też liście gruszyczki Pyrola eliptica i używali tak otrzymanego płynu do płukania gardła przy bolących i rakowych ubytkach w ustach.
Z namoczonego pomocnika baldaszkowatego robili na okłady na pęcherzyki.
Sadziec stosowali był na przeziębienie i gorączkę.
Korzeń sangwinarii moczyli w celu pozyskania leku "na krew" i środka wymiotnego.
Mohino - Indianie z Peru i Boliwii.
Moianeo Choroti
Mojo - Indianie boliwijscy. Taniec kobiet Indian Mojo, przeprowadzany w oddzielnej chacie, polegał na trzymaniu się za ręce i kręceniu w kółko przy równoczesnym śpiewaniu monotonnych pieśni. Po każdej zwrotce uczestnicy przerywali pieśń i schylali się prawie do ziemi.
Wśród Indian Mojo uczty odbywały się w specjalnie na ten cel zbudowanych domach. Kobietom zezwalano na uczestnictwo, z tym że śpiewaczki i tancerki mogły na ich być obecne, natomiast zamężnym kobietom wolno było oprócz tego konsumować napój z manioku. Czasami na uczty zapraszano mieszkańców innych wiosek i gdy konsumpcja napojów alkoholowych osiągała punkt kulminacyjny, goście okazywali gospodarzom swe zadowolenie i szacunek w ten sposób, że owijali żonę gospodarza i jego córki całkowicie z spódniczki, nakładali na głowy kaptury i zabierali je wspólnie na miejsce kultu, do którego zakapturzone kobiety wchodziły w tanecznym rytmie ze śpiewem na ustach. Wewnątrz otrzymywały odpowiednie porcje chicha, a następnie zezwalano im na krótkie tańce w towarzystwie mężczyzn.
Instrumenty muzyczne Indian Mojo, wykonane z kalebasy i kory drzewnej, dla ich kobiet były świętością.
Mojualuna - Osada i grupa Indian Tigua Pueblo.
mokasyny - Słowo to pochodzi od algonkińskiego mockasin lub mawhcasum. Indianie Cheyenne nazywali je mo'kęhanôtse (a jeden mokasyn to - mo'keha). Indianie Shawnee mokasyny nazywają m'ki-thai-nah.
Z wyjątkiem niektórych Indian znad granicy meksykańskiej, z południowych równin i północno-wschodniego wybrzeża, gdzie przeważnie chodzono boso, Indianie w pozostałych regionach Ameryki Północnej posługiwali się mokasynami. Istniały dwa podstawowe rodzaje mokasynów; 1. O twardej zelówce z niewyprawionej skóry i przyszywanej do niej miękkiej cholewie - noszone na równinach i południowym zachodzie, gdzie sztywny spód chronił stopy przed twardą, spaloną przez Słońce ziemią, kamykami i kaktusami; 2. Wykrojone całe z jednego kawałka miękkiej skóry, a więc o elastycznej podeszwie, posiadające szwy na podbiciu i pięcie - noszone przez Indian leśnych i dostosowane do chodzenia po miękkim podszyciu, zwalonych pniach drzew, śliskich gałęziach i do pływania w kanu. Niektórzy Indianie przyszywali do pięty mokasyna ciężki frędzel, który wlokąc się po ziemi zacierał ślady podczas marszu.
Biali koloniści szybko przyswoili sobie indiańskie mokasyny, doskonale dostosowane do właściwości terenu, ponieważ ciężkie, europejskie obuwie po przemoczeniu w dzień nie wysychało przez noc, a po kilkakrotnym przemoczeniu i suszeniu pękało.
Mokasyny stanowiły pierwszą część odzieży indiańskiej przejętą przez Europejczyków i zarazem ostatnią część pierwotnego indiańskiego stroju zarzuconą przez Indian na rzecz zwyczajów europejskich.
Mokry Wilk - Indianin Cayuse. Powieszony w 1850 roku w Oregon City za zamordowanie 29 listopada 1847 roku słynnego misjonarza Marcusa Whitemana i jego rodziny.
Molala - Indianie waiilatpuańskie, tworzący zachodnią gałąź tej rodziny. Ich historia jest mało znana. Gdy napotkano ich po raz pierwszy, zamieszkiwali pasmo Kaskadów pomiędzy szczytami Hood i Scott oraz na ich zachodnich stokach w stanie Washington i Oregon. Podanie Indian Cayusa mówi, że Indianie Molala żyli wraz z nimi na południe od rzeki Columbia, a rozeszli się i zostali wyparci na zachód na skutek wojen z wrogimi plemionami. Dialekt ich, jakkolwiek pokrewny, różni się wyraźnie od dialektu Indian Cayusa, co świadczyć może o tym, że rozłam między nimi miał miejsce w bardzo odległych czasach. Nazwa Molala wywodzi się o nazwy potoku płynącego w dolinie Willamette w Oregonie, na południe od Oregon City. Indianie Molala wyparli stamtąd rdzennych mieszkańców i zajęli ich ziemię. Z czasem nazwą tą objęto wszystkie mieszkające tam grupy. Ich grupami lub osiedlami były Chakankni, Chimbuiha i Mukanti.
W 1849 roku Indianie Molala liczyli 100 osób. 22 stycznia 1855 roku, wraz z innymi plemionami, podpisali układ w Dayton w Oregonie, oraz układ w tym samy miejscu, lecz 21 grudnia, sprzedając swe ziemie i godząc się osiąść w rezerwacie. W 1877 roku Gatschet odszukał kilka ich rodzin żyjących w rezerwacie Grande Ronde w Oregonie. W 1881 roku około 20 Indian Molala miało żyć w górach na zachód od jeziora Klamath.
molinezja - (Poecilia); ryba z Ameryki Środkowej i Południowej.
molobdenit - Minerał; tworzy formy heksagonalne występujące w postaci blaszkowatych i łuskowych skupień. Przypomina grafit. Kolor ołowianoszary. Występuje przede wszystkim w granitach i pegmatytach związanych ze strefami metamorfizmu hydrotermalnego, zwykle razem z kasyterytem i wolframitem.
Blisko 90% światowej produkcji molobdenitu pochodzi ze złóż w Climax w stanie Kolorado. W USA występuje także i w Blue Hill, Maine. Inne ważne złoża znajdują się w Chile i Renfrew w Kanadzie oraz Con Mine kanadyjskiego Terytorium Północno-Zachodniego.
W Polsce występuje w granicie strzegomskim.
Moluche - Indianie argentyńscy. W języku mapuche nazwa ta znaczy "Ludzie Zachodu". Inne wersje to: Nguluche, Ngoluche. Byli to Północni Indianie Tehuelche lub Puelche, którzy zostali zaraukanizowani. Czasami nazywani Manzanero, lecz nazwą tą dla Hiszpanie określali wszystkie ludy w prowincji Las Manzanas.
Momaday, N. Scott - Indianin Kiowa. W drugiej połowie XX wieku tak oto napisał w przetłumaczonej na język polski książce "Imiona":
"Miałem trzynaście lat i moi rodzice dali mi konia. Był to mały, dziewięcioletni wałach o rzadkiej maści, którą tam nazywano truskawkowym dereszem. Otóż ten mój koń i ja w trakcie naszego wspólnego życia nauczyliśmy się wzajemnie rozumieć, staliśmy się niemal jednością. Jest to opowieść, historia, która wydarzyła się naprawdę w tym wielkim pejzażu, w którym zlewaliśmy się w jedno z całym jego ruchem, tworzyliśmy centrum odwiecznej pastoralnej kompozycji, czasem nieuchwytnej i wiecznie się zmieniającej. I temu to koniowi dałem imię Pecos.
Gdy siedziałem na grzbiecie mego konia, inaczej patrzyłem na świat. Potrafiłem zobaczyć więcej, bo sięgał ów świat poza wszelkie horyzonty, jakie kiedykolwiek dostrzegałem (...) Czułem swego konia pod sobą, jego kołyszący ruch i drgania wędzidła w ręku. Czułem słońce na swojej twarzy i lekki podmuch wiatru, który muskał mi włosy. I poprzez ciężkie podkowy, poprzez smukłe nogi i pełne kłęby, poprzez sprężysty grzbiet mego konia czułem pod sobą ziemię."
Mombun - Indianie wenezuelscy.
Mombure - Indianie wenezuelscy.
Mompox - Indianie kolumbijscy.
Monacan - Plemię i konfederacja z XVII-wiecznej Wirginii. Nazwa pochodzi prawdopodobnie z języka algonkińskiego i oznacza kij kopieniaczy lub łopatę. Konfederacja zajmowała górny bieg rzeki James, powyżej wodospadów koło Richmond. Jej stolicą był Rasawek. Sojusznicy Indian Manahoac i wrogowie Indian Powhatan. Język ich różnił się od języka sąsiadów. Wraz ze szczątkami innych ludów przyjęli ostatecznie nazwy Indian Saponi i Tutelo. Konfederację tworzyły następujące plemiona: Nonacan, Massinacac, Mohemencho, Monasiccapano i kilka innych.
Właściwi Indianie Monacan posiadali stolicę znaną białym jako Monacantown, leżącą nad rzeką James , jakieś 20 mil powyżej wodospadów w Richmond. W 1669 roku wciąż mieli 30 łuczników, czyli liczyli około 100 osób. Trzy lata później wymarli lub wyemigrowali, a ziemię po nich przejęła kolonia hugenotów.
monacyt - Jest jednym z ważniejszych surowców mineralnych stosowany zarówno w reaktorach atomowych jak i w zapalniczkach.
Kiedy monacyt został odkryty na początku XIX wieku, zaliczono go do minerałów rzadkich, jednak już wcześniej naukowcy stwierdzili, że ogromne ładunki ciężkiego, czarnego piasku, stosowanego jako balast statków regularnie pływających z Brazylii do Indii, stanowią bogate koncentracje tego minerału.
W istocie rozróżnia się osiem odmian monacytu. Dziś wydobywany jest m.in. w Brazylii. W USA występuje w Chaffee County, w Kolorado i w Encampment, w Wyoming a także w Północnej Karolinie. W Polsce znany jest z okolic Szklarskiej Poręby.
Mona - Indianie wenezuelscy.
Monchoco - Indianie brazylijscy.
Mondé - Sanamaiká, Sanamayka, Sanamaica, Salamai lub Salamika; Indianie z Brazylii (stan Rondonia). Żyja nad rzeką Apidia, dopływem Igarape Tanaru. Zaliczeni do rodziny językowej tupi. W 1995 roku ich liczebność szacowano na 30 osób.
Mondiapa Hondiapa
Mongoio - Indianie brazylijscy.
Monocho - Indianie brazylijscy.
Mongoacks Nottoway
Monoico - Indianie z Gujany Brytyjskiej.
Monqui - Indianie meksykańscy.
monstera wonna - (Monstera deliciosa lub Philodendron pertusum); roślina pochodząca z Meksyku, gdzie jest kilkumetrowym pnączem. Ma zdrewniałą łodygę i liczne korzenie powietrzne. Liście jej są długoogonkowe, ciemnozielone, skórzaste. W stadium młodocianym roślina tworzy liście stosunkowo małe, sercowate, całobrzegie, później duże, pierzastoklapowate. Kwiatostanem jest cylindryczna kolba o długości około 20 centymetrów, otoczona skórzastą, kremowobiałą pochwą.
Montagnais - Indianie Ameryki Północnej. Korowy papier brzozowy, mieszany z balsamem jodłowym, jedzony był przez Indian Montagnais jako korzystny przy diecie.
W swym lecznictwie zimną wodę aplikowali na miejsca ze stanami zapalnymi.
Kobiety Indian Montagnais rozbijały korzeń aralii i związane rzemieniem łyka przechowywały w swych domach. Indianie Montagnais kisili jagody w wodzie w celu otrzymania wina stosowanego jako środek wzmacniający.
Korzenie guszyczki gotowali na napój podawany przy słabości i "bólach pleców". Liście odmiany Pyrola uliginosa gotowali w wodzie na pewien, nie określony rodzaj dolegliwości.
Pomocnika bakdaszkowatego gotowali w celu pozyskania wyciągu powodującego poty.
Korę choiny mieszali z innymi ziołami w celu zrobienia wywaru podawanego w zasłabnięciach i gorączce.
Rośliną rifollę nazywali "żółtą rośliną" i gotowali z niej herbatkę używaną do obmywania chorych oczu i warg.
Montanyes - Indianie meksykańscy.
Montese Caingua
Montezuma, Carlos - Wykształcony Indianin Apache pełnej krwi, znany wśród swego ludu pod imieniem Wasajah, czyli "Zapraszający". Urodził się w 1866 roku, w pobliżu Fort Peaks, w górach Mazatzal południowo-wschodniej Arizony. W październiku 1871 roku, wraz z dwoma siostrami i 16-18 dziećmi został wzięty do niewoli podczas nocnego ataku Indian Pima na jego grupę obozującą w górach Superstition, 40-50 mil na zachód od Globe. Podczas tego napadu, w którym zginęło ponad 30 Indian Apache, mężczyźni znajdowali się w misji pokojowej. Indianie Pima uprowadzili jeńców do swych ranczerii nad Gila, skąd, po tygodniowym pobycie, Wasajah został wzięty do Adamsville, niedaleko Florence, i sprzedany Włochowi nazwiskiem C. Gentile, szukającego wówczas w Arizonie minerałów. W kilka miesięcy po napadzie matka Wasajaha, której udało się wtedy uciec, dowiedziała się od indiańskiego gońca, że jej chłopca widziano w obozie Date Creek. Chcąc odzyskać dziecko, poprosiła agenta o zgodę na opuszczenie rezerwatu, a gdy ten odmówił, uczyniła to bez zezwolenia. Jej ciało znaleziono później na dzikiej, zagubionej przełęczy, gdzie zastrzelił ją indiański wywiadowca. Pan Wasajaha wziął go do Chicago i nazwał Carlosem Montezumą, pochodzącym od tzw. Casa Montezuma - prehistorycznego osiedla skalnego, leżącego blisko wiosek Indian Pima. W Chicago uczęszczał w latach 1872-75 do szkoły podstawowej, a później, do 1884 roku, kontynuował naukę w szkołach podstawowych Golesburga (Illinois), Brooklyna (New York) i Urbany (Illinois), oraz na Uniwersytecie Illinois. W tym ostatnim wymienionym mieście rozpoczął w 1884 roku studia w Medycznej Szkole Chicago, którą ukończył w roku 1889 jako lekarz, i w tym samym roku zaczął pracować w Państwowej Szkole Dla Indian w Stevenson w Północnej Dakocie. W latach 1890-96 doktor Montezuma pracował kolejno; w Agencji Zachodnich Indian Shoshone w Nevadzie, w Agencji Colville w stanie Washington, oraz w Indiańskiej Szkole Carlisle. Później zamieszkał w Chicago, gdzie raktykował w swym zawodzie i wykładał w Akademii dla Lekarzy i Chirurgów w Szkole dal Doktorantów Nauk Medycznych. Pisząc też liczne artykuły prasowe, walczył o poprawę położenia swoich współplemieńców.
Był jednym z założycieli i aktywnym członkiem SAI. Jednakże z czasem popadł w konflikt z kierownictwem tej organizacji i stał się jednym z najbardziej zagorzałych jej krytyków.
W 1914 roku w QUARTERLY JOURNAL (t. 1) Carlos Montezuma napisał:
"Jako, że jesteśmy Towarzystwem Indian, naszym obowiązkiem jest ochraniać i bronić naszych ludzi, aby zatrzymać to wyprzedawanie, oszukańcze malwersacje w sprzedawaniu naszych terenów. Czy możecie dopuścić do tego, że jakaś inna rasa zrobiłaby to bez waszej zgody? Im szybciej rząd zlikwiduje Biuro Indiańskie, tym lepiej to będzie dla nas Indian ze wszystkich punktów widzenia. System, który utrzymuje Indiańskie Biuro przy życiu, podporządkowuje sobie naszych ludzi od wielu lat [...]."
Montun - Indianie wenezuelscy.
monwilleia - (Monvillea Br. et R.), niezbyt wyraźnie określony rodzaj kaktusów rosnących we wschodniej Brazylii, Wenezueli, Ekwadorze, Peru, północnej Argentynie i Paragwaju. Pędy mają słabe, niekiedy płożące się lub rozrastające się krzewiasto. Do tej pory opisano 16 gatunków tego rodzaju.
moose - Anglojęzyczna nazwa którą w Ameryce Północnej określa się łosia Alces alces.
Nazwa moose wywodzi się z języka Indian Narragansett, od słowa moos.
Wraz moose jest tak samo pisany zarówno w liczbie pojedynczej jak i mnogiej.
Moosehide - Inna nazwa Indian Han.
Mopan - Indianie z Gwatemali i Belize.
Moperacoa Moterecoa
Mopi - Indianie brazylijscy.
Moquehua - Indianie peruwiańscy.
Moquen Machubi
Moquin Mocoino
Morcote - Indianie kolumbijscy.
mordenit - Jest to jeden z pospolitszych minerałów grupy zeolitów. Ma kolor biały, żółtawy lub jest zupełnie bezbarwny.
Jego nazwa pochodzi od miejsca w którym znaleziono go po raz pierwszy w drugiej połowie XVIII wieku. Jest to Morden znajdujące się w okręgu King's kanadyjskiej Nowej Szkocji.
Kryształy mordenitu wykształcone są zwykle w formie cienkich igiełek zebranych w promieniste skupienia. Czasem tworzy także kryształy słupkowe.
Mordenit jest czasem określany także innymi, zwyczajowymi nazwami, takimi jak ptilolit, pseudonatrolit, arduinit, flokit lub steleit. Odmiana zawierająca stront, znaleziona w Kolumbii Brytyjskiej (Kanada), została nazwana ashtonitem.
Mordenit jest minerałem wtórnym, tworzącym się w wyniku oddziaływania wody na mniej oporne minerały krzemianowe lub szkliwo wulkaniczne. Najczęściej można go spotkać w szczelinach i pustkach skał wulkanicznych, zwłaszcza bazaltów.
Ważniejsze miejsca występowania mordenitu obejmują: Kolumbię Brytyjską i Nową Szkocję (Kanada), oraz Rock Creek w stanie Waszyngton i Góry Hoodoo w stanie Wyoming (USA). Znajdowany też bywa w stanie Oregon w Cape Lookout okręgu Tillamook.
More - Indianie boliwijscy. Kobiety Indian More przy uroczystościach pogrzebowych malują twarze czarną farbą, gdzie czarne pasy na policzkach imitują łzy.
Wśród współczesnych Indian More kobiety przygotowują napoje i farby, malują nią ciała mężczyzn oraz swoje własne i śpiewają razem z tańczącymi mężczyznami, lecz same w tańcach nie uczestniczą.
Morerebi - Indianie z Brazylii (stan Amazonas). Zaliczeni do rodziny językowej tupi. Spis ludności z 1993 roku nie potwierdził egzystencji tych Indian.
morganit - Morganit, to nazwa nadana wszystkim szlachetnym odmianom minerału berylu. Ceniony jest jako kamień ozdobny. Piękne jego okazy oglądać można w Smithsonian Institution w Waszyngtonie. Znajdowany jest w stanie Minas Gerais w Brazylii a także w okręgu San Diego w Kalifornii, USA, gdzie też został odkryty.
Morique Mayoruna
Morisco Norisco
Moriuene - Indianie brazylijscy.
Moro - Indianie paragwajscy.
Morocosi Mój
Morona - Indianie z Ekwadoru i Peru.
Morotoco Moro
mrówkojad - Prymitywny ssak z rzędu szczerbaków (Myrmecophagidae), zamieszkujących tereny trawiaste i tropikalne lasy na obszarach od Argentyny po Amerykę Środkową. Mają wydłużoną głowę i mocne kończyny z potężnymi pazurami. Nie mają zębów, a długi, lepki język ułatwia łowienie mrówek i termitów. Prowadzą naziemny lub nadrzewny tryb życia. Największe rozmiary osiąga mrówkojad wielki (Myrmecophaga tridactyla). Jego głowa i tułów mają długość 1,3 m, ogon 1 m, ciężar waha się w granicach około 20 kg. Najmniejszy jest mrówkojadek (Cyclopes didactylus), u którego długość głowy i tułowia osiąga tylko około 18 cm.
Morrope - Indianie peruwiańscy.
mors - Pod postacią olbrzymiego morsa ukazywał się Indianom Araucan bóg Nguenlafken, Pan Morza.
morszczuk srebrzysty - (Merluccius bilineatus); ryba atlantyckiego wybrzeża Ameryki.
morwa - W San Pablito, meksykańskiej wiosce Indian Otomi, mężczyźni i kobiety zajmują się po dziś dzień wytwarzaniem papieru z włókien drzewa figowego. Robią to w taki sam sposób jak ich przodkowie, prekolumbijscy mieszkańcy Mezoameryki. Gromadzenie surowca - łyka z drzewa figowego lub morwy - należy do mężczyzn. Zaczynają to robić na wiosnę bo wtedy łatwo daje się oddzielić bez głębszego okaleczania drzewa. Korę suszą na słońcu, by dawała się długo przechowywać. Tuż przed użyciem, suche włókna należy namoczyć we wrzącej wodzie zmieszanej z popiołem, a gdy już zmiękną - wymyć czystą wodą. Tak przygotowany surowiec poddaje się dalszej obróbce. Kobieta układa włókna na drewnianej tabliczce o wymiarach przyszłej kartki papieru. Kładzie je w niewielkich odstępach, równolegle do siebie, tak, aby pokryły całą tabliczkę, tworząc coś w rodzaju siatki o sporych oczkach. Tak ułożone włókna rozbija kamieniem lub utwardzonym w ogniu kaczanem kukurydzy. Uderzenia sprawiają, że włókna łączą się ze sobą, rozklepują i na tabliczce powstaje kartka papieru, która po wyschnięciu bardzo łatwo odchodzi od podłoża. Czasami (lub zawsze - różne źródła to zaznaczają) taką kartkę pokrywa się warstwą węglanu wapnia wymieszanego w wodą. Kolor kartki zależy od gatunku drzewa; w figowca otrzymuje się papier ciemny; i to im starsze drzewo, tym ciemniejszy papier.
morze - Część oceanu oddzielona łańcuchem wysp, progiem podmorskim lub rozczłonkowanym lądem; także zamknięty obszar wodny.
Jedno z podań Indian Arua mówi o wodzu żyjącym ze swą żoną i teściową. Teściowa zakochała się w nim i pozbyła się swej córki w ten sposób, że doprowadziła do wypadku, w którym córka wpadła do morza. W morzu pod wodą żyli ludzie i córka przebywała tam z nimi. Teściowa włożyła na siebie wszystkie ozdoby swej córki i w ten sposób odmłodzona wróciła do zięcia, który ą jednak natychmiast rozpoznał. Wódz odnalazł swą żonę, zmusił teściową do natarcia swej córki popiołem, który oddalił od niej wszystkie robaki i węże z morza i przywrócił żonie w ten sposób życie.
Mosetene - Indianie boliwijscy. Indianie Mosetene opowiadają, że pewien mężczyzna uwiódł i zniewolił kąpiącą się kobietę. Gdy porodziła dziecko, mężczyzna nie mógł je odnaleźć. Rozgniewany z tego powodu doprowadził do zalania wodą całego świata.
Mosnacho - Indianie wenezuelscy.
Mosquey - Indianie wenezuelscy.
Mosquito Miskito
Moterecoa - Indianie boliwijscy.
Motilon (1) - Indianie z Wenezueli i Kolumbii.
Motilon (2) Lama
Motozintleco - Indianie meksykańscy.
mottramit - Mottramit jest wanadanem, minerałem w którym połączony jest wanad z tlenem i kilkoma metalami z przewagą ołowiu. Znalezienie czystego mottramitu jest trudne, ponieważ najczęściej minerał ten zawiera domieszki cynku.
Występuje m.in. w Boliwii, Chile i w Arizonie, USA (kopalnia "Całkowita Katastrofa" w Pima County).
motyl - Indianie Chippewa określali go nazwą Mem'en gwa. Indianie Popoluca wierzą, że motyle (me me) to duchy zmarłych.
motylek - (Schizanthus); roślina występująca w Chile w gatunku S. pinnatus i S. grahamii. Dorasta do 45 centymetrów. Ma delikatne, rozgałęzione pędy. Kwiaty są koloru białego, różowego lub purpurowego.
Move - Indianie panamscy.
Movima - Indianie boliwijscy.
Mow-way - Indianin Comanche. Wziął udział w drugiej bitwie pod Adobe Walls 27 czerwca 1874 roku.
Moxdoa - Inna nazwa Indian Carapana.
Moxeque - Ruiny kompleksu miejskiego, odnalezione w dolinie Casma, wykazujące duże pokrewieństwo z kulturą Chavin. Wśród pozostałości archeologicznych znajdują się tu mury zbudowane z nieobrobionego kamienia i stożkowej cegły adobe.
Moxo Mojo
Moyma Movima
Moyopampa - Indianie peruwiańscy.
mózg - Zespół najważniejszych ośrodków czuciowych, kojarzeniowych i ruchowych, stanowiący część układu nerwowego, znajdujący się w jamie czaszki u kręgowców. Indianie Cheyenne nazywali go hestahpe.
mrok - Indianie Shawnee nazywają go pakesemou.
mrówka - Południowoamerykańscy Indianie Guaranoca mieli typowo kobiecy taniec przedstawiający pogoń za mrówką, która ugryzła człowieka.
mrówkojad - Prymitywny ssak z rzędu szczerbaków (Myrmecophagidae), zamieszkujących tereny trawiaste i tropikalne lasy na obszarach od Argentyny po Amerykę Środkową. Mają wydłużoną głowę i mocne kończyny z potężnymi pazurami. Nie mają zębów, a długi, lepki język ułatwia łowienie mrówek i termitów. Prowadzą naziemny lub nadrzewny tryb życia. Największe rozmiary osiąga mrówkojad wielki (Myrmecophaga tridactyla). Jego głowa i tułów mają długość 1,3 m, ogon 1 m, ciężar waha się w granicach około 20 kilogramów. Najmniejszy jest mrówkojadek (Cyclopes didactylus), u którego długość głowy i tułowia osiąga tylko około 18 centymetrach.
Indianie Caingang z Brazylii opowiadają, że w dawnych czasach nie znali oni ani pieśni, ani tańca. Pewnego razu Kayurukre, ich heros kulturowy, idąc na polowanie, spostrzegł dwie gałęzie tańczące pod drzewem. Jedna z nich miała na czubku dynię, która w rytm melodii śpiewanej przez niewidzialną istotę wydawała grzechotliwe dźwięki. Towarzysze Kayurukre wzięli te gałęzie jako pałeczki do wystukiwania rytmu tanecznego, a on sam zatrzymał sobie dynię jako grzechotkę. I tańczyli wszyscy przy dźwiękach tych instrumentów. Kilka dni później Kayurukre spotkał wielkiego mrówkojada, który stał wyprostowany na tylnych łapach i śpiewał. Śpiewał tę samą melodię, którą Kayurukre słyszał, kiedy patrzał na tańczące gałęzie. Wtedy zrozumiał, że owymi tajemniczym śpiewakiem był wielki mrówkojad. Mrówkojad zażądał zwrotu swoich gałęzi i zaczął z nimi tańczyć. Przepowiedział on Kayurukre, że jego żona urodzi mu chłopca.
W innym podaniu Indian Cashinawa jest mowa o pewnej wdowie o długich włosach, która przemieniła się w mrówkojada.
Muca - Indianie wenezuelscy.
Mucaicuy - Indianie wenezuelscy.
Mucaqueta - Indianie wenezuelscy.
Mucaria - Indianie wenezuelscy.
Muchan - Indianie boliwijscy.
Muchic Mochica
Muchimo - Indianie peruwiańscy.
Muchojeone - Indianie boliwijscy.
Mucuarse - Indianie wenezuelscy
Mucubache Mirripu
Mucubaji - Indianie wenezuelscy.
Mucuchachi - Indianie wenezuelscy.
Mucuchay Mucuchachi
Mucuchi - Indianie wenezuelscy.
Mucuguay - Indianie wenezuelscy.
Mucuhuun - Indianie wenezuelscy.
Mucuinamo - Indianie wenezuelscy.
Mucujebe - Indianie wenezuelscy.
Mucujun - Indianie wenezuelscy.
Mucujurape - Indianie wenezuelscy.
Mucumano - Indianie wenezuelscy.
Mucumba - Indianie wenezuelscy.
Mucumbi - Indianie wenezuelscy.
Mucumpi - Indianie wenezuelscy.
Mucumpu Mucuun
Mucundu Jaji
Mucuneche Mocunche
Mucunutane Tabay
Mucunyo(que) Miguri
Mucupati - Indianie wenezuelscy.
Mucupine Mucuhuun
Mucuranda - Indianie wenezuelscy.
Mucuruba - Indianie wenezuelscy.
Mucurufuen - Indianie wenezuelscy.
Mucurujun - Indianie wenezuelscy.
Mucurumagua - Indianie wenezuelscy.
Mucuse - Indianie wenezuelscy.
Mucusiri - Indianie wenezuelscy.
Mucusnanda - Indianie wenezuelscy.
Mucuso - Indianie wenezuelscy.
Mucusumpu - Indianie wenezuelscy.
Mucuti Mocoto
Mucutiri - Indianie wenezuelscy.
Mucutu Mocoto
Mucutubiri - Indianie wenezuelscy.
Mucutuy - Indianie wenezuelscy.
Muegano - Indianie z Peru i Ekwadoru.
Muellamues - Indianie kolumbijscy.
Muenane - Indianie kolumbijscy. Wśród Indian Muenane osiągnięcie przez dziewczynę dojrzałości płciowej jest zarazem jej zamążpójściem, co stanowi podwójną okazję do wystąpień tanecznych. Odosabnia się jednak wtedy obu partnerów na przeciąg dwóch tygodni, podczas których musieli zachować dietę i milczenie, podczas gdy goście tańczyli i ucztowali.
Mugg - Wódz Indian Arosaguntackuck z drugiej połowy XVII wieku, który zasłynął w wojnie 1675 roku, do której popchnęły go prześladowania, jakich zaznał z rąk Anglików. 12 października 1676 roku, na czele 100 wojowników zaatakował Black Point (obecne Scarbo w Maine), w którym schronili się koloniści. Podczas gdy dowódca garnizonu udał się na rozmowy z Muggiem, Biali ratowali się ucieczką, w wyniku czego, po zajęciu fortu w ręce Indian wpadło tylko kilku służących oficerów. Ci zostali łagodnie potraktowani. Mugg stał się wrogiem Anglików od czasu, gdy podstępnie zawlekli go do Bostonu i uwięzili, choć wkrótce został uwolniony. Zginął 16 maja 1677 roku koło Black Point, miejsca, które zdobył rok wcześniej.
Mugulasha - Dawni Indianie pokrewni Indianom Choctaw. Żyli na zachodnim brzegu Missisipi, 64 legwy od morza w jednej wsi z Indianami Bayogoula, których językiem mówili. Nazwa ich w języku Indian Choctaw, Imuklasha, znaczy tyle co Lud Z Naprzeciwka i nadawana była też innym plemionom, takim jak Muklassom i Zachodnim Indianom Imongolasha znad rzeki Chickasaway. Tak to często trudno jest odróżnić jedno ugrupowanie od drugiego. Wśród Indian Choctaw nazwę tę nadaje się zwykle ludziom z przeciwnej fratrii do fratrii mówiącego. Zdaje się, że byli to Indianie Quinipissa wymienieni przez La Salle'a i Tont'ego spotkanymi przez nich w pewnej odległości w dole rzeki lub, że przyjęli do siebie resztki tego plemienia ocalałe po zarazie. W każdym razie ich wódz był wodzem nad Indianami Quinnipis podczas wizyty La Salle'a. W styczniu lub lutym 1700 roku zaatakowali ich Indianie Bayogoula i wybili niemal, lub, do nogi.
Muguri Migurian
Muingwa - Bóstwo Indian Hopi nadzorujące kiełkowanie wszystkich nasion i dojrzewanie roślin.
Muisca - lub Chibcha; Indianie z Ameryki Południowej.
Indianie Muisca mówili, że kobietę miało stworzyć z pewnej rośliny dwóch mężczyzn, którzy następnie tchnęli w nią życie.
Wiadomym jest, że wśród Indian Muisca kazirodcze stosunki były szeroko rozpowszechnione. Jeden z mitów tych Indian w taki oto sposób wyjaśnia pochodzenie tego zwyczaju:
Pewien wódz zakochał się w swojej siostrze, pilnie strzeżonej przez matkę. Pewnego dnia wybrał się z siostrą w długą podróż, z której dziewczyna wróciła w odmiennym stanie. Gdy matka stwierdziła, że córka jest w ciąży, postanowiła ją za to ukarać, lecz brat opuścił z nią wówczas dom rodziców i udał się z siostrą w inne strony. Tam porodziła dziecko, które jednak zamieniło się w kamień. Rodzeństwo pozostawiło kamień na drodze i udało się w dalszą drogę, która się jednak nie kończyła w końcu zrozpaczeni kochankowe zamienili się również w kamienie. Od tego czas wśród Indian Muisca zaprowadzono kazirodcze współżycie płciowe.
W innej legendzie Indian Muisca z pewnego jeziora leżącego w okolicach masywu górskiego wokół miasta Tunja wyłoniła się kobieta o imieniu Bauche. Trzymała ona na rękach małego trzyletniego chłopca. Bauche żyła z dzieckiem prze pewien czas w danej okolicy. Kiedy zaś chłopiec podrósł, pojął ją za żonę, która następnie rodziła mu za każdym razem od 4 do 6 dzieci. Małżeństwo to wędrowało przez wiele krajów i wkrótce świat zaludniła się jej potomkami. Gdy wrócili znów do okolic jeziora sąd się wyłonili, zwołali wokół siebie mnóstwo ludzi. Bauche przemówiła do nich i zaapelowała o zachowanie ustanowionych praw i pokojowe współżycie między ludami, a następnie zamieniła się wraz z mężem w dwa duże węże, które znikły w wodach jeziora.
Wśród dawnych Indian Muisca żony wodzów towarzyszyły im z zasady w ich pośmiertnej podróży. Kobiety odurzano wtedy mieszaniną narkotyków pozyskiwanych miedzy innymi z tytoniu i datury, dokładając do tego chichę.
Wśród dawnych Indian Muisca kobiety piły na równi z mężczyznami. Zachowały się wzmianki o tym, jakoby na ucztach pijackich kobiety miano poddawać próbom ognia celem sprawdzenia ich wierności małżeńskiej.
Wśród Indian Muiska ofiary ludzkie były częstszym zjawiskiem aniżeli wśród pozostałych ludów andyjskich. Młode dziewczęta przed dojrzałością płciową niejednokrotnie ofiarowano bogom. Zachowała się wzmianka o pewnym wodzu, który przy budowie nowego pałacu ofiarował kilka młodych dziewcząt w intencji powodzenia budowy.
Wśród dawnych Indian Muisca żony wodzów towarzyszyły im z zasady w ich pośmiertnej podróży. Kobiety odurzano mieszanką narkotyków obejmujących chicha, tytoń i daturę, a następnie grzebano je żywcem wraz ze zmarłym.
Indianie Muisca wydobywali sól w Zipaquira. Złoża soli w okolicy Zipaqiry powstały przed milionami lat w wyniku osuszającego działania Słońca i powietrza na płytką lagunę marską. Według legendy, właściwości i wartości soli odkrył przed Indianami Muisca ich mityczny prorok i prawodawca - Bochica, któremu przypisuje się także przekazanie im sposobu przemiany solanki wytryskującej ze skalnych szczelin w kęsy (bryły) soli przez jej odparowanie na ogniu. Kęsy takie były bardzo wygodne do transportu i sól - pozwalająca konserwować mięso i ryby, wzbogacająca żywność i chroniąca zdrowie - stała się na tym regionie cennym towarem oraz środkiem płatniczym.
Również spotykane tu i ówdzie na płaskowyżu źródła słonej wody umożliwiły Indianom Muisca produkcję soli. W tym celu napełniali oni solanką gliniane naczynia a po odparowaniu wody rozbijali je, po czym z wewnętrznej strony skorup zdrapywali osiadły na nich halit. Największy ośrodek wyrobu soli znajdował się w Nemocona. Sól była również najważniejszym artykułem eksportowym Indian Muisca.
Muite - Indianie panamscy.
mulak - (Odocoileus heminous); ssak z rodziny jeleniowatych żyjący w północnej i zachodniej części Ameryki Północnej.
Multnomah - Ne'malnomax, czyli W Dole Rzeki; Plemię lub odłam Indian zaliczanych do czinukańskiej rodziny językowej i żyjących dawniej w górnym końcu wyspy Sauvies w oregońskim okręgu Multnomah. W 1806 roku było ich ośmiuset, lecz jak podaje Parker, w 1835 roku nie istnieli już jako plemię. Nazwą tą w szerszym znaczeniu obejmowano wszystkie plemiona żyjąc nad rzeką Willamette i w jej pobliżu w Oregonie.
muławka amerykańska - (Umbra limi); ryba wschodniej części Ameryki Północnej.
Mundema - Indianie argentyńscy.
Mundu - Inna nazwa Indian Iranyxe.
Mundurucu - Inna nazwa Indian Munduruku.
Munduruku - Mundurucu, Weidyenye, Paiouize, Pari lub Caras-Pretas; Indianie z Brazylii (stan Para). Zaliczeni do rodziny językowej tupi. Mieszkają w 22 wioskach. Słynni ze swych pięknych ozdób z piór.
W folklorze tych Indian pewien heros kulturowy i zarazem bóg-Stwórca Karusakaibu pojął za żonę zwykłą Indiankę Mundurucu o imieniu Sikrida. Spłodziła ona dwóch synów, a następnie uwodziła jednego z nich. Gdy ojciec dowiedział się o tych skłonnościach matki zwrócił swój gniew na syna i prześladował go. Ten jednak zwlekał z ucieczką i dalej utrzymywał stosunki płciowe z szeregiem natrętnych kobiet napotykanych po drodze. Na koniec ojciec dorwał w swe ręce syna i zamienił go w tapira, a kobiety w ryby.
U Indian Munduruku występował podział na rody. Zdarzało się jednak, że mężczyźni zajmowali osobne domy. Obecnie zostało ich zaledwie kilka rodzin.
Wojownicy Indian Mundurucu będąc na wyprawie wojennej zobowiązani byli do całkowitego odseparowania się od kobiet.
Indianie Munduruku napadali na sąsiednie plemiona w celu zdobycia głów. Poległym nieprzyjaciołom ucinali głowy, malowali czaszki i sznurowali usta. Potem tak przygotowane suszyli i zabierali ze sobą jako trofea. Ucinali też głowy swoim poległym towarzyszom, przynosili je do osady i urządzali na ich cześć ucztę.
Kobiety Indian Mundurucu, zwłaszcza żony i siostry poległych na wojnie wojowników nosiły ich spreparowane zdobyczne głowy na swoich szyjach.
Wśród Indian Mundurucu rabunek kobiet był istotnym czynnikiem działalności wojennej.
Istniał u nich zwyczaj, kiedy to w czasie połogu żony mąż odczuwa rzekomo jej bóle i leży chory. Oparty jest on na wierzeniu, że dziecko łączą mocniejsze więzy nadprzyrodzone z ojcem niż z matką. Po urodzeniu się dziecka ojciec odpoczywa kilka dni, podczas gdy matka z miejsca bierze się do codziennej pracy.
Wśród Indian Mundurucu żony i siostry zmarłego okazywały mu swój szacunek i przywiązanie w ten sposób, że nakładały na szyje wszystkie zmumifikowane głowy wrogów, które zmarły zdobył podczas licznych wypraw wojennych.
W 1995 roku liczebność Indian Mundurucu oszacowano na 2000, lub więcej, osób.
Muniche - Indianie peruwiańscy.
Muoi - Indianie panamscy.
Mura-Piraha - lub Piraha; Indianie z Brazylii (stan Amazonas). Żyją wzdłuż rzeki Maici i Autaces.
W folklorze Indian Mura istnije mit o kobiecie, która nosiła w macicy dwa węże będące równocześnie jej żywicielkami, a które zostały następnie zabite przez jej męża.
Wśród Indian Mura pozycja kobiety w społeczności była bardzo upośledzona. W życiu rodzinnym była właściwie sługą swego męża, który bardzo często zdobywał ją jako wygraną w meczach bokserskich pomiędzy mężczyznami. Bez precedensu była również postawa obozu męskiego, którzy do tego stopnia obawiali się swoich odwiecznych wrogów, Indian Mundurucu, że zgadzali się bez oporu na rabunek kobiet, gdy ci przybywali do nich w poszukiwaniu żon.
W 1986 roku liczebność Indian Mura-Piraha określono na 150 osób.
Murato - Inna nazwa Indian Candoshi-Shapra.
Muray, Frank - Ranczer i farmer pochodzący z Narodu Chickasaw. W oklahomskim mieście Lindsay zwiedzić można wzniesiony w 1879 roku pałac Murray'ego mieszczący meble i odzież tamtych czasów.
Adres:
Murray - Lindsay Museum
205 West Choctaw
Lindsay, OK 73052
USA.
Murca - Indianie kolumbijscy.
Mure - Indianie boliwijscy.
Muriapigtanga - Indianie brazylijscy.
Murire - Indianie południowoamerykańscy.
Muscovi Mascoi
Musgrore, Mary Bosomworth, Mary
muskowit - Muskowit jest szeroko rozpowszechnionym minerałem, stosowanym jako izolator w elektrotechnice oraz ma zastosowanie do wyrobu smarów, farb i papy. Występuje w postaci przezroczystych blaszek, często o pokaźnych wymiarach. Spotykany jest też niekiedy również w postaci drobniutkich łuseczek lub w skupieniach zbitych. Poza kolorem bezbarwnym występuje on też i w barwie brązowej, bladozielonej lub żółtej.
Wyróżnia się kilka odmian muskowitu. Niektóre z nich traktowane są jako odrębne minerały.
Bardzo duże kryształy muskowitu znaleziono m.in. w Brazylii i Kanadzie. W USA duże jego złoża występują w Kalifornii, Connecticut, Północnej Karolinie i Custer w Dakocie Południowej. W Polsce Ładne kryształy muskowitu spotkać można w pegmatytach na Dolnym Śląsku, zwłaszcza w Górach Sowich.
Muso Muzo
mustang - Zdziczałe konie północnoamerykańskiej prerii Liczba ich w 1850 roku była obliczana na około 2 miliony sztuk. W Ameryce Południowej dzikie konie zwano cimarronami. Mustangi srokate zwane także maścią karą lub łaciatą, nazywane były w języku angielskim pinto. Charakteryzowały się one dużymi płatami gniadymi, kasztanowatymi lub karymi, występującymi obok płatów siwych. Gdy płaty siwe rozprzestrzeniały się od brzucha, wtedy pinto zwany był overo, natomiast gdy płaty siwe rozprzestrzeniały się z grzbietu ku brzuchowi, pinto nazywano tobiano. Tarantowata maść mustangów zwana jest w Ameryce Północnej appaloosa.
Musuraqui - Indianie a Paragwaju i Boliwii.
Musutepes - Indianie nikaraguańscy.
muszla - Muszle skorupiaków wkładane były do grobów zmarłych przedstawicieli kultury Salinar.
Mutuan - Indianie brazylijscy.
Muzape - Indianie peruwiańscy.
Muzo - Indianie kolumbijscy.
myrtillokaktus - (Myrtillocactus Cons.), porastające Meksyk i Gwatemalę kaktusy w formie krzewów lub niskich drzew o dużej liczbie pędów. Kwiaty mają małe, białe. Z jednej aeroli wyrasta niekiedy po kilka pąków kwiatowych. Owoce małe, wielkości borówki, są jadalne. Opisano 4 gatunki tego rodzaju.
mysz - Indianie Dakota nazywali tego gryzonia pies pies a na, Indianie Cheyenne - hóhkeehe, a Indianie Seneca - jiöhdaiyö.
Zwierzątka te, żyjące na preriach, potrafiły niekiedy w jednej swej norze zebrać około 10-15 kilogramów dzikiego grochu, co też skwapliwie wykorzystywali Indianie, rozkopując nory i grabiąc zgromadzone przez myszy zapasy.Jedna z legend Indian Sioux opowiada o Tsitsetse, skaczącej myszce, którą bizon ochrania przed drapieżcą podczas jej podróży do miejsca wizji.
myszak - (Peromyscus leucopus); ssak z rodziny chomikowatych. Występuje w środkowej i zachodniej części Ameryki Północnej. Żyje w grupach rodzinnych, w których często dochodzi do krzyżowania matki z młodymi lub rodzeństwa między sobą.
myszołów antylski - (Buteo jamaicensis); żyje w Ameryce Północnej.
myszołów rdzawoskrzydły - (Buteo lineatus); żyje w Ameryce Północnej.
myszołów szaroskrzydły - (Buteo platypterus); żyje w Ameryce Północnej.
myszołów włochaty - (Buteo lagopus); żyje w Ameryce Północnej.
mżawka - Przenikliwa, strasznie dokuczliwa i lepka mżawka była bronią Nguen-huenua, złośliwego demona północnego wiatru, występującego w mitologii Indian Araucan.