IAA - Indian Association of Alberta; Indiańskie Stowarzyszenie Alberty.
Adres:
IAA
Room 203, Kingsway Court
17710 Kingsway Avenue
Edmonton, Alberta T5G 0X5
Canada
IAC - Indian American Church; Kościół Indian. Założony został 10 października 1918 roku, zapewne za radą stanozjednoczeniowego uczonego, Jamesa Mooneya. Używanie w nazwie terminy "Kościół" stawiało pejotyzm na tej samej płaszczyźnie, co różne odłamy chrześcijaństwa.
IACA - Indian Arts and Crafts Association; Stowarzyszenie Indiańskiej Sztuki i Rzemiosła. Założone zostało w 1970 roku. W roku 1987 liczyło 395 członków i miało jednoosobowy zarząd. Zrzesza indiańskich rzemieślników, artystów, muzealników, kupców, zbieraczy i osoby innych, pokrewnych profesji. Zapewnia utrzymanie i opiekuje się autentycznymi artystami i rzemieślnikami indiańskimi, propagując zarazem ich twórczość. Posiada własny kodeks etyczny obowiązujący wszystkich członków. Prowadzi seminaria, spotkania i okazjonalne wystawy. Opracowuje systemy zabezpieczające, pomagając w odzyskiwaniu skradzionych dzieł sztuki współpracując w tym z pewnymi grupami rządowymi. Przyznaje nagrody. Publikuje miesięcznik NEWSLETTER i rocznik DIRECTORY. Wydaje też broszury. Tradycyjne spotkania (w formie wystaw), organizuje co pół roku, na przełomie kwietnia o maja w Denver (Kolorado) i w październiku w Scottsdale (Arizona). W 1987 roku dyrektorem Stowarzyszenia był Dave Lewis.
Adres:
IACA
4301 Lead, S.E.
Alburquerque, NM 87108
USA
IAIA - Institute of American Indian Arts. Instytut ten założony został w 1962 roku. W roku 1987 liczył 52 członków zarządu z Jon C. Wardem, jako prezesem, na czele. Kierowany był przez Departament Spraw Wewnętrznych Stanów Zjednoczonych w ramach Biura do Spraw Indian. Opiekuje się wykazującą zdolności w sztuce i rzemieślnictwie młodzieżą tubylczych Amerykanów (Indianie, Eskimosi, Aleuci), kładąc nacisk na tradycję indiańską jako podstawę do tworzenia wartościowych dzieł obejmujących obrazy, rzeźby, literaturę, kopiarstwo, fotografię, rysunki i tańce, a także szkoli w rzemiośle metalowym, jubilerstwie, ceramice, tkactwie i różnych innych, tradycyjnych rzemiosłach. Zachęca studentów do utożsamiania się ze swoim tradycyjnym dziedzictwem kulturowym i do bycia świadomym własnej tożsamości jako spadkobierców rasy przebogatej we własną architekturę, piękną sztukę, muzykę o wspaniałej prezentacji i humanitaryzmie. Całość programu oparta jest na kulturze Rodowitych Amerykanów, przekazującej elementy zasad ich współżycia z kulturą nie-Indiańską. Nagradza młodych, zdolnych indiańskich artystów, przyznając nagrodę zwaną "Associate of Fine". Artyści biorą udział w takich imprezach jak: seminaria, wystawy programowe i objazdowe. Prowadzi obszerną bibliotekę, muzeum i archiwum biograficzne. Publikuje roczniki: COYOTE ON THE TURTLE'S BACK, FACULTY HANDBOOK, SCHOOL CATALOG, SPAWING THE MEDICINE RIVER, STUDENT HANDBOOK.
IAIA to była (do 1962 roku) Szkoła Indian w Santa Fe.
Adres:
IAIA
Dollege of Santa Fe Campus
Alexis Hall
St. Michaels Dr.
Santa Fe, NM 87501
USA
IAT - Indians of All Tribes; Indianie Wszystkich Plemion.
Grupa okupująca w 1969 roku wyspę Alcatraz.
Iate Fulnio
Ibanoma Bonama
Ibexico - Indianie kolumbijscy.
Ibiraiara Caiapo (północni)
Ibiraya Zatienyo
Ibitoupa - Małe plemię, prawdopodobnie powiązane z Indianami Chickasaw. W 1699 roku Indianie Ibitoupa założyli wioskę przy rzece Yazoo w zachodniej części stanu Missisipi. Prawdopodobnie też zostali wchłonięci przez plemię Chickasaw.
Ibonama Bonama
Ica (1) - Indianie meksykańscy.
Ica (2) - Indianie kolumbijscy.
Ica (3) - Kultura peruwiańska. Pozostałe po niej ruiny składają się przeważnie z kombinacji piramid, tarasów, schodów i dziedzińców. Resztki murów wskazują na użycie gliny i cegły adobe. Groby ze zwłokami owiniętymi w liście, skóry lub tkaniny i związanymi sznurami znajdują się wokół ruin, albo też w piaskach na brzegach dolin. Zawierają one dużo naczyń, tkanin oraz przedmiotów użytkowych i zdobionych, wykonanych ze złota, srebra, miedzi i brązu. Dominującymi wzorami zdobniczymi jednej z dwóch podgrup kultury Ica, tak zwanej Ica I, są ornamenty geometryczne lub konwencjonalne, zwłaszcza w formie szeregu ptaków i ryb oraz stosowanie czarnych, białych i czerwonych kolorów. Typowym naczyniem są miski z kanciastymi bokami, zaokrąglonym dnem i skośnymi brzegami. Ceramika Ica II ma te same cechy, lecz uwidacznia się na niej wpływ kultury Inka.
Tkaniny kultury Ica są starannie wykonane a ich wzory są takie same jak na ceramice.
Icaguate Encaballado
Icaiche - Indianie meksykańscy.
ICC - Indian Claims Commission; Komisja Roszczeń Indiańskich. Powstała 13 sierpnia 1946 roku, co było dalszym działaniem na rzecz zniesienia specjalnych stosunków Indian z władzą federalną. Powstanie ICC poparło też NCAI. ICC miała wynagradzać (głównie finansowo) szkody wyrządzone w przeszłości tubylczym mieszkańcom Ameryki przez władze Stanów Zjednoczonych, głównie poprzez niesprawiedliwe konfiskaty ziemi.
W latach 1953-72, w rezultacie realizowanych przez BIA programów przesiedleń, do dzielnic wielkich miast napłynęło z rezerwatów ponad 100 tysięcy Indian pozbawionych środków do życia i perspektyw na swą przyszłość. W latach 1953-62 ofiarami polityki likwidacji padło ogółem ponad 60 grup tubylczych; władze omijały bowiem z reguły na wszelkie możliwe sposoby przepisy o obowiązku konsultacji swoich decyzji z "likwidowanymi plemionami". Na przykład, w 1954 roku, zagrożono Indianom Menominee, że jeżeli nie zgodzą się na likwidację, to nie otrzymają odszkodowania ICC za zniszczenie należących do plemienia lasów. Była to groźba bezprawna, ale zastraszeni Indianie zgodzili się na ten warunek. W ten sposób niewielka grupa plemienia, obecna na zwołanym przez przedstawicieli władz zebraniu, przekreśliła wobec prawa istnienie całego tubylczego narodu.
Ogólnie jednak zarzuca się ICC, że marnowała miliony dolarów na opłacanie wynajmu biegłych ekspertów mających zeznawać przeciwko władzom białych.
Niezadowalające często rozstrzygnięcia i nieefektywność ICC spowodowały jej rozwiązanie w 1987 roku.
Ichma - Ichima lub Icma; pierwotnie lokalne bóstwo plemion środkowego wybrzeża Peru z czasem włączone do panteonu inkaskiego i nazwane tak samo jak miasto w którym było szczególnie czczone, czyli Pachacamac.
Ichocomohor - Indianie z Ekwadoru i Peru.
Ichu (1) - Indianie brazylijscy.
ichu (2) - Rodzaj trawy górskiej na obszarze Andów.
Ico - Indianie brazylijscy.
Idący Biały Niedźwiedź - Ptesan'-ma'ni; White-Buffalo-Walking. Indianin Teton Dakota. Wziął udział w ostatnim zorganizowanym w XIX wieku Tańcu Słońca (1882 rok).
Idiama - Indianie boliwijscy.
Ificuene-Camito - Indianie kolumbijscy.
iglicznia - (Gleditschia L.) lub glediczia. Drzewo z rodziny motylkowatych. Gałęzie posiadają długie ciernie koloru czerwonobrunatnego. Jego kwiaty są drobne, zielonawe, zebrane w grona lub w wiechy. Owocem jest strąk osiągający długość do 50 cm. Występuje w 12 gatunkach w Ameryce Północnej i Południowej, we wschodniej Azji oraz w tropikalnych regionach Afryki. G. triacanthos L. - iglicznia pospolita, iglicznia trójlistna lub iglicznia trójcierniowa; występuje w środkowych stanach Ameryki Północnej, osiągając wysokość do 30 metrów.
igława - (Araukariaislaja Bckbg.); średniej wielkości, krótkocylindryczny, zaopatrzony w liczne, mocne, różnej barwy ciernie kaktus pochodzący z Peru. Kwiaty roślin tego rodzaju są w większości żółte, szeroko rozwarte, z krótką rurką.
Igneri - Indianie z Trynidadu i Tobago.
iguana legwan
Iguases - Niezidentyfikowani Indianie z którym żył de Vaca podczas swego pobytu w Teksasie w latach 1527-34. Mieszkali w głębi lądu, poza Guagcones i na południowym-wschodzie od Atayos. Do ich kraju dochodziły stada bizonów których skóry plemię używało głównie na płaszcze i mokasyny. Byli to proporcjonalnie dobrze zbudowani ludzi, dobrzy łucznicy i wielcy biegacze. Polowali na jelenie, zaganiając zwierzęta na śmierć. De Vaca mówi, że używali "puklerzy" z bizoniej skóry. Domy budowali z mat kładzionych na czterech kabłąkach. Gdy zwijali obóz, maty rolowano i niesiono na plecach. Mężczyźni przebijali sobie wargi i brodawki piersiowe a w otworach nosili kawałki trzciny. Nie uprawiali "niczego, co byłoby z korzyścią", opierając się głównie na zbieraniu korzeni, cierpiąc długie okresy z niedostatku żywności. W tym samym czasie pocieszali de Vaca "aby się nie martwił, bo już wkrótce będą świeże gruszki", choć do zbioru owocu z tego kaktusa mogło być jeszcze kilka miesięcy. Gdy grusze dojrzewały, plemię ucztowało i tańczyło zapominając o dawnym głodzie.
Indianie ci zabijali swe dziewczynki, by nie wpadły w ręce wrogów i nie powiększały ich liczby. Obyczajami zdawali się przypominać raczej plemiona z okolic wybrzeża, jak np. Karankawa, aniżeli ludy z północy i z zachodu.
Iguino - Indianie wenezuelscy.
Ihuruana - Indianie wenezuelscy.
III - Instituto Indigenista Interamericano; Międzynarodowy Instytut do Spraw Ludności Indiańskiej. Powołany został w 1941 roku w Patzcuaro (Meksyk) na I Międzynarodowym Kongresie do Spraw Ludności Indiańskiej. Konstytucję o powołaniu tej placówki ratyfikowało 17 państw, członków OEA. Instytut działa jako stała komisja do spraw ludności indiańskiej, a jej zadaniem jest gromadzenie i opracowanie informacji o warunkach życia Indian oraz inicjowanie i koordynacja badań nad problematyką indiańską i możliwością ich adaptacji do warunków współczesnej cywilizacji. Zgodnie z dokumentem powołującym III, w poszczególnych krajach Ameryk utworzono narodowe instytuty do spraw ludności indiańskiej. W USA stało się to w 1941 roku, W Salwadorze, Nikaragui i Ekwadorze w 1943, W Gwatemali w 1945, w Peru w 1946, w Boliwii w 1949 a w Meksyku w roku 1951.
IITC - International Indian Treaty Council; Międzynarodowa Rada Indiańskich Traktatów. Założona została w 1974 roku, w rezerwacie Standing Rock w Dakocie południowej, na pierwszej Międzynarodowej Konferencji Indiańskich Traktatów zorganizowanej przez AIM. Efektem tej Konferencji była Deklaracja Trwałej Niezależności Czerwonych Ludzi Zachodniej Półkuli i otwarcie biura w Nowym Jorku. Celem biura miało być przedstawienie spraw Indian światowej społeczności i informowanie jej o istnieniu 371 traktatów zawartych pomiędzy narodami Indian a znanymi państwami Ameryk, jak i również o pogwałcaniu tych traktatów.
AIM powierzył IITC otwarcie i wyposażenie biura przy ONZ. W 1975 roku IITC, reprezentując 98 narodów indiańskich z Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej uzyskało w ONZ status organizacji pozarządowej (NGO) II kategorii. Zyskując prawo uczestnictwa w większości prac ONZ, IITC mogło też podjąć się trudniejszego zadania informowania świata o sytuacji życiowej ludzi pozornie zapomnianych przez ONC - Czerwonoskórych Mieszkańców Półkuli Zachodniej.
IITC i WCIP przeniosły sprawy Pierwszych Amerykanów n arenę międzynarodową. Jako pro-rządowe organizacje, posiadające status obserwatorów przy ONZ, doprowadziły one między innymi do zorganizowania w Genewie w 1977 i 1980 roku dwóch międzynarodowych konferencji poświęconych rdzennym Amerykanom oraz prawom ziemskim rdzennych mieszkańców obu Ameryk, a także przyczyniły się do powstania WGIP przy Komisji Praw Człowieka ONZ. W ten sposób już nie tylko za pośrednictwem prasy i telewizji, ale także dzięki poważnym organizacjom i autorytetom moralnym do świadomości Europejczyków zaczęły docierać dramatyczne często fakty z życia i walki Pierwszych Amerykanów.
Konferencja genewska z 1977 roku poświęcona została dyskryminacji tubylczej ludności obu Ameryk. Indiańscy delegaci przedstawili tam ponure świadectwa ludobójstwa, pogwałceń praw człowieka i masowych wywłaszczeń z ziem.
W 1978 roku IITC rozpoczęła regularne prezentacje przed Komisją Praw Człowieka ONZ w Genewie. Prezentacje te obejmowały wiarygodne dokumenty, świadczące o gwałceniu praw człowieka przez rządy państw amerykańskich. W wielu przypadkach pogwałcenia te dotyczyły indiańskiej większości ludności tych krajów. Obejmowały one: słabe zdrowie i złe warunki socjalne (spowodowane przez rasizm i kolonializm polityki rządowej), sterylizację indiańskich kobiet, przymusowe przenoszenie indiańskich dzieci do zastępczych białych rodzin (brak kontroli rodziców nad edukacją narzuconą indiańskim dzieciom przez władze i prowadzącą do rozmyślnej degradacji kultury i języka oraz do zmiany religii) oraz złe warunki indiańskich więźniów politycznych.
IITC opracowało szereg projektów, które pośrednio, lub bezpośrednio, przyczyniły się do awansu Indian w główny nurt spraw międzynarodowych. Szczególnie ważna dla Rady jest solidarność z innymi ludami tubylczymi i uciskanymi. Delegaci IITC brali udział w różnych spotkaniach Trzeciego Świata i konferencjach państw arabskich. IITC uzyskała w końcu członkostwo Światowej Rady Pokoju i zaczęła dążyć do ściślejszej współpracy z Ruchem Państw Niezaangażowanych.
Na początku lat 80-tych Rada zaangażowała się także w inne projekty specjalne natury humanitarnej. Wzięła udział w konferencji solidarnościowej w Iranie, a kierownictwo Rady wzięło udział w wymianie poczty między Amerykanami zatrzymanymi w Iranie a ich rodzinami w USA. Ten wysiłek zaaprobowali wówczas studenci przetrzymujący amerykańskich zakładników i rząd Iranu. Akcję tę kontynuowano przez szereg miesięcy, aż do wydarzeń wymuszających ich zawieszenie.
Innym przedsięwzięciem IITC było uczestnictwo w IV Trybunale Russella w Roterdamie. Trybunał, wspierany przez Pokojową Fundację Bertranda Russella, zajmował się prawami tubylczej ludności amerykańskiej. Delegacja Rady składała się z przedstawicieli różnych indiańskich narodów. IV Trybunał Russella jeszcze raz wskazał na masowe pogwałcenie praw ziemskich, traktatowych i praw człowieka w Ameryce.
Na początku czerwca 1986 roku IITC szeroko dyskutowała nad wieloma sprawami dotyczącymi Indian Ameryki Środkowej podczas swej XI Dorocznej Konferencji zorganizowanej w Big Mountain. Rada potępiła wtedy represje stosowane przez wojsko i władze Gwatemali w stosunku do indiańskich mieszkańców tego kraju; w szczególności tak zwane wsie wzorcowe i inne przejawy militaryzacji życia społecznego kraju w którym połowa mieszkańców jest Indianami. Potwierdzając swoje poparcie dla rewolucji w Nikaragui i dla jej prawa do samookreślenia, Rada poparła pokojowy dialog i negocjacje mające na celu przyznanie autonomii tubylczym ludom zamieszkującym atlantyckie wybrzeże Nikaragui oraz potępiła politykę USA wobec tego kraju, w tym pomoc udzielaną rebeliantom stacjonującym w Hondurasie. IITC uznało ponadto, że rząd Stanów Zjednoczonych powinien zaprzestać prześladowania i dyskryminacji uchodźców i robotników cudzoziemskich oraz manipulowanie ich sytuacją dla własnych potrzeb politycznych i ekonomicznych.
Od początku swego istnienia IITC patronuje dorocznej Międzynarodowej Konferencji Indiańskich Traktatów, odbywającej się w różnych społecznościach indiańskich. Na tych konferencjach spotykają się przedstawiciele narodów członkowskich, aby decydować o kierunkach pracy Rady w nadchodzącym roku. Informacje konferencyjne rozpowszechniane s przez uczestników spotkań oraz przez zagranicznych gości, których zaprasza się do zabrania głosu i uczestniczenia w spotkaniu. Opracowania naukowe i dokumentacja Centrum złożone są w biurze IITC przy ONZ w Nowym Jorku. Bieżące informacje o rozwoju sytuacji udostępnia się tam Indianom i innym zainteresowanym osobom. IITC założyła też swoje Centrum Informacyjne w San Francisco i drukuje tam gazety Rady Traktatów oraz rozpowszechnia inne swoje publikacje. Rada przyłączyła do siebie lub poparła różne inne organizacje. Europejski komitet INCOMINDIOS z Zurychu został upoważniony do zaopatrywania w informacje o Indianach sieci grup poparcia w Europie Zachodniej. Podobne upoważnienie posiada DOCIP (Centrum Dokumentacyjne Ludów Tubylczych), które w Pałacu Wilsona w Genewie założyło archiwum i ośrodek dla europejskich grup poparcia i ONZ. Zadaniem DOCIP jest opracowanie i udostępnienie dokumentacji po angielsku, hiszpańsku i francusku.
Znanym członkiem IITC była między innymi Rigoberta Menchu Tun a przedstawicielem Rady na VIII Europejskim Spotkaniu Grup Poparcia Tubylczych Amerykanów, odbytym w dniach od 22 do 25 lipca 1992 roku we Włoszech, był Antonio Gonzalez.
10 grudnia 1992 roku odbyła się w sali Zgromadzenia Ogólnego w Nowym Jorku inauguracja obchodów Międzynarodowego Roku Tubylczych Ludów Świata. Dużym wydarzeniem było wtedy wystąpienie Billa Meansa z IITC, który oświadczył, że przez szereg lat ludy tubylcze były "tajemniczą mniejszością narodową" porozrzucaną po wielu narodach świata, zapomnianą dopóty, dopóki komuś nie przyszło do głowy eksploatowanie ich bogactw naturalnych, co wiązało się nieuchronnie z utratą ziemi. "Jesteśmy Palestyńczykami Zachodniej Półkuli" - powiedział Bill Means zdobywając aplauz tubylczych delegacji zgromadzonych na galerii. Jego przemówienie przerywano oklaskami bądź salwami śmiechu.
Ikomagi Xinca
Ilinga Culle
Illapa - Bóg burzy, piorunu i pogody w mitologii Inków. Czcił go zwłaszcza lud, często modlący się o deszcz (Illapa miał czerpać wodę z Drogi Mlecznej i spuszczać ją w postaci deszczu na ziemię) i składający mu ofiary na szczytach gór. Wizerunki i symbole Illapy wystawiano obok wyobrażeń Słońca na placu w Cusco.
Illinois - Indianie Północnego Wschodu Ameryki Północnej (stan Illinois). Zaliczani do algonkińskiej rodziny językowej. Mieszkali w kopulastych domach krytych korą, słomą lub skórą. Utrzymywali się głównie z łowiectwa i hodowli kukurydzy. Dzielili się na: Cahokia, Kaskaskia, Michigamea, Moingwena, Peoria (Peouaria) i Tamaroa.
Nazwa Indian Illinois pochodzi od słowa Illiniwek, co znaczy "człowiek". Sprzymierzeni byli z ludnością algonkińską, powiązaną z Indianami Mami.
Do leczenia "błon w oczach" Indianie Illinois używali łusek wszystkich ryb rzecznych - palili je, proszkowali i wdmuchiwali tak otrzymany środek w oczy.
Po raz pierwszy biały człowiek dowiedział się o nich w 1673 roku, przy okazji odkryć ojca Jacquesa Marquette'a w dzisiejszym obszarze rzeki Illinos. Zimowe kwatery całego plemienia i jego podgrup były przy jeziorze Peoria - jak to zanotował La Sallw w 1680 roku. krótko po wizycie La Salle, Indianie Illinois zostali zaatakowani i srogo pobici przez Indian Iroquois, którzy otrzymali od Holendrów broń palną. Indianie Illinois pozostawali w swej ojczyźnie pod ochroną Francuzów aż do 1699 roku, kiedy to (poza grupą Peoria) przenieśli się do miejsca łączenia się Rzeki Missisipi i Kaskaisa. W 1680 roku Indianie Iliinois liczyli 9000 osób, ale do początku XIX wieku pozostało ich tylko 150. Grupa ta osiadła w Kansasie w 11832 roku, a ich potomkowie przenieśli się w 1867 roku na Terytorium Indiańskie.
W 1818 roku 11 pozostałym Indian Peroia podpisało traktat ze Stanami Zjednoczonymi. Sprzymierzyli się z resztkami Indian Kaskaskia i dołączyli do reszty Indian Illinois. W 1832 roku, po przybyciu na nowe ziemie, uformowali bardziej zwarty kulturowo związek z Indianami Piankashew niż z innymi grupami Indian Illinois. W 1873 roku, po przeniesieniu się na Terytorium Indiańskie, Indianie Peoria połączyli się z Indianami Miami w nową konfederację. W 1945 roku Złączeni Indianie Peoria i Miami z oklahomskiej Agencji Quapaw liczyli 413 osób, z których 150 żyło w rezerwacie. W 1985 roku Indianie Peoria (łączenie z Indianami Miami) liczyli 398 osób żyjących w rezerwacie.
ilmenit - Ilmenit jest poszukiwanym i bardzo ważnym surowcem mineralnym - drugim pod względem znaczenia źródłem tytanu. Tytan jest też obecny na Słońcu, wykryto go też na kilku innych gwiazdach oraz w meteorytach i na Księżycu.
Znaczne pokłady ilmenitu znaleziono m.in. w Bancroft (Ontario, Kanada) oraz w kilku miejscach stanu Nowy York (USA). W Polsce spotykany jest w plażowych piaskach Bałtyku oraz w gabrach Nowej Rudy na Dolnym Śląsku.
ilvait - Minerał krzemianowy. Jest zwykle czarny a czasem brunatno - szary lub brunatno - czarny. Jako nowy minerał odkryty został w XVIII wieku. Początkowo określany był nazwą jenit lub yenit. Najładniejsze jego okazy pochodzą m.in. z Owhyee County (Idaho, USA). W Polsce napotkać na niego można w Miedziance na Dolnym Śląsku.
iłołupki - Iłołupki, czyli łupki ilaste, to najbardziej rozpowszechniony rodzaj łupków osadowych, będący najpospolitszym rodzajem skał osadowych; powstają przez sprasowanie iłu pod wpływem ciśnienia nadległych warstw skalnych, często tzw. ciśnienia górotwórczego. Utworzone są z minerałów ilastych, kwarcu, muskowitu, miki, kalcytu, rutylu, hematytu, pirytu, materiałów organicznych i innych. Ich zabarwienie zależy od występujących domieszek i może być białe, żółte, czerwone, niebieskie, zielone, fioletowe, szare lub czarne.
Imaca - Indianie argentyńscy.
imbir - (Zingiber); najważniejszy gatunek tej rośliny - Z. officinale - uprawiany jest od wieków w całej strefie tropikalnej. Posiada bulwowate, rozgałęzione kłącza o długości do 20 cm, które na zewnątrz mają kolor beżowy lub jasnobrązowy a w środku są kolory jasnożółtego. Charakteryzuje się bogatym w olejki eteryczne kłączem używanym jako przyprawa korzenna oraz jako surowiec do wyrobu leków.
Indianie Rappahannock leczyli astmę podając chorym nalewkę zrobioną m.in. z dzikiego imbiru.
Imbore Aimbore
imię - Dawni Indianie nie używali nazwisk w naszym pojęciu "nazwisk rodzinnych". Tak jak w pierwotnych społeczeństwach totemistycznych, nazwisko-imię u Indian związane było nierozłącznie z fizyczną osobą właściciela i najczęściej ginęło wraz z jego śmiercią. Szczepowe zwyczaje nadawania imion były różne. Niektóre szczepy nadawały jako imiona nazwy klanu, które odnosiły się do totemu, zwierzęcia, rośliny lub przedmiotu. Nazwiska te zachowywał każdy przez całe życia. W innych szczepach mężczyzna czy kobieta mogli nosić różne nazwiska w różnym okresie życia. Zdobycie nazwiska-imienia w niektórych szczepach wiązało się ze specjalną ceremonią, w innych zaś wystarczyło nająć obwoływacza, który ogłaszał taki imię. Niekiedy imiona wiązały się z cechami fizycznymi ich posiadaczy, ich wadami czy niezwykłymi okolicznościami. Honorowym wyróżnieniem było nadanie Indianinowi specjalnego imienia. Wielcy wojownicy nadawali lub sami przybierali imiona zaczerpnięta z ich czynów wojennych (np. Trzy Uderzenia, ponieważ zadał wrogowi trzy ciosy). U Indian prerii imię mogło być zmieniane. Jeśli dziecko chorowało, można było prosić szamana o nadanie nowego imienia. Wśród wielu szczepów istniał zwyczaj jednoczesnego posiadania dwóch imion: tajnego, świętego i drugiego - na codzienny użytek. Nietaktem było pytanie kogoś o imię pochodzące z nadnaturalnych przeżyć lub o imię zmarłego, z wyjątkiem gdy chodziło o wybitnego wojownika.
Imunda - Indianie ekwadorscy.
Imono - Indianie paragwajscy.
Impenitari Epetineri
inajá - Nazwa nadana przez Indian Yanoama palmie Maximiliana regia o jadalnych owocach. Inne nazwy to: anajá lub kokerit. Indianie Yanoama jedzą surowe owoce tej palmy lub ich upieczony miąższ. Gałęzie inajá służą do mocowania liści na dachach szałasów. Z mniejszych gałązek Indianie robią strzały, którymi posługują się przy polowaniu na rybki.
Inamari - Indianie peruwiańscy.
Inao Guinao
Inapari - Indianie brazylijscy.
Inaquen - Indianie argentyńscy.
Inca - Nazwa rodu królewskiego stojącego na czele państwa Inków.
Ozdobą (nie oznaką władzy) głowy władców był wielokolorowy sznur, zwany llautu o grubości 5 mmm i szerokości 1-2 cm, którym owijano parę razy dookoła głowę, tworząc opaskę o szerokości 5-6 cm. Oznaką władzy był kiść czerwonych frędzli, zwisających na czoło z małych żółtych rurek, które podtrzymywały opaskę, oraz 15 centymetrowej długości kij wychodzący z frędzla, względnie opaski. Kij ten zakończony był pomponem z którego wychodziły trzy pióra rzadkiego ptaka, zwanego coraquenque i żyjącego na pustyni wśród gór. Znakiem królów był też proporzec z herbem i dwa długie ije ze złotymi gwiazdami. Królewski tron, zrobiony z drewna, był niski, rzeźbiony i umieszczany na podwyższonej platformie, pokryty tkaniną.
Indama - Indianie argentyńscy.
Indanza - Indianie peruwiańscy.
Inde - Jedna z nazw własnych Indian Apache.
indigolit - Minerał, należy do najcenniejszych i najrzadszych gemmologicznych odmian furmalinu. Najlepsze jego okazy pochodzą z kopalni Minas Gerais w Brazylii. Występuje też i w USA.
Starożytni Rzymianie wykorzystywali indygolit w formie rzeźbionych brosz przedstawiających często wyobrażenia zwierząt i wierzyli, że są one obdarzone wielkimi mocami okulistycznymi.
indyk dziki - (Melesgris); Indianie Cheyenne nazywali go ma'xęhe'ne. Dawniej, w swojej ojczyźnie, zamieszkiwał lasy Ohio, Kentucky, Illinois, Tennessee i Alabamy, obecnie zaś prawie wytępiony zachował się tylko w południowej części USA i w Meksyku. Przypuszcza się, że podgatunek południowy po raz pierwszy został oswojony w Meksyku, gdzie można było go spożywać przy okazji otrzymania go w nagrodę za pewne czyny. Z Meksyku został on przewieziony do Hiszpanii w pierwszej połowie XVI wieku. Hodowla indyków obecnie uprawiana jest w USA i w zachodniej Europie.
Dzikie indyki często zbierały się w olbrzymie stada i podejmowały nieregularne wędrówki. We dnie wędrowały przez lasy i żerowały na ziemi, w nocy odpoczywały na drzewach. Napotykane rzeki przebywały przelotem, a gdy wpadały do wody, usilnie wiosłowały nogami. Swój okres godowy rozpoczynały w połowie lutego.
Indyczy puch wykorzystywany był przez Indian do celów leczniczych.
Inemodicama - Indianie ekwadorscy.
Inga Ingano
Ingahyba Nhengahiba
Ingain Guaiana
Ingalik - Indianie środkowej Alaski (Yukon i rzeka Kuskokwin). Zaliczani do atapaskańskiej rodziny językowej. Zamieszkiwali prostokątne domy typu alaskańskiego, kryte ziemią. Utrzymywali się głównie z polowania na karibu i łosia amerykańskiego oraz połowów ryb.
Znani są z wyrobu owalnych koszyków.
Ingano - Indianie z Kolumbii i Ekwadoru.
Ingarico - Indianie z Gujany Brytyjskiej.
Inhamum - Indianie brazylijscy.
INI - Narodowy Instytut Indiański; dzięki racjom żywnościowym przekazywanym przez tę organizację Indianie Lakandon nie przymierają głodem.
inia - (Inia geoffroyensis); delfin słodkowodny żyjący parami lub w małych stadkach w wodach dorzeczy: Amazonki i Orinoko. Ciało jego osiąga długość 3 m i wyróżnia się bardzo wydłużonym pyskiem w kształcie dzioba. Jego oczy są małe, a w mętnej wodzie posługuje się echolokacją. Odżywia się rybami.
Inkowie - Plemiona Indian obszaru środkowoandyjskiego należący do keczumarańskiej rodziny językowej. Początki historii państwa sięgają XII w., jednak dokładne dane dotyczące panującej dynastii znane są od połowy XV w. Panujący wówczas Inka Pachacuti (uchodził za 9 kolejnego władcę) podbił wiele sąsiednich plemion poszerzając tym samym terytorium swojego państwa ze stolicą w Cuzco (Peru), które w okresie największego rozkwitu obejmowało obszary dzisiejszych: Ekwadoru, Peru, Boliwii, północne Chile i północno-zachodniej Argentyny. Inkowie uważali się za potomków Inti, boga Słońca (nazywali siebie "dziećmi Słońca") i położyli większy nacisk na kult solarny; bogu temu nadali charakter państwowy (przyczynić się do tego miał zwłaszcza władca Yupanqui Pachacutek). Ich boski przodek Inti uznany został za syna Viracochy, męża i brata Mamy Quilli (bogini Księżyca, deszczu, morza i wiatru) oraz ojca założyciela dynastii i państwa Inków, Manco Capaca. Wierzono, że przebywa on w niebie (hanac pacha), gdzie udawali się po śmierci arystokraci, natomiast jego ziemskim mieszkaniem była Cori Cancha ("Złota Zagroda") w Cuzco. Co roku na głównym placu Cuzco ku czci Inti odbywały się uroczystości, podczas których inka witał wschodzące Słońce. Z tej okazji składano w ofierze lamę.
Religią państwa, bogatą w obrzędowość, oprócz kultu Słońca, był i kult sił przyrody wpływających na pomyślność zbiorów. W sztuce I. szczególnie charakterystyczna jest monumentalna, oparta na wysokiej technice-architektura o bogatym wystroju. Podstawą gospodarki państwa były intensywna, kopieniacza uprawa ziemi z wykorzystaniem urządzeń irygacyjnych oraz hodowla lam - jako zwierząt jucznych. Dobrze był rozwinięty system dróg i mostów, oraz łączność poprzez gońców. Posługiwali się tzw. pismem węzełkowym. Inka stojący na czele państwa, jako potomek Słońca był władcą absolutnym. Uwięzienie przez F. Pizarra ostatniego władcy Inków - Atahualpy, zapoczątkowało podbój kraju i jego niemal całkowite zniszczenie.
Insnumbi - Indianie wenezuelscy.
Inti - Inkowie uważali się za potomków Inti, boga Słońca (nazywali siebie "dziećmi Słońca") i położyli większy nacisk na kult solarny; bogu temu nadali charakter państwowy (przyczynić się do tego miał zwłaszcza władca Yupanqui Pachacutek). Ich boski przodek Inti uznany został za syna Viracochy, męża i brata Mamy Quilli (bogini Księżyca, deszczu, morza i wiatru) oraz ojca założyciela dynastii i państwa Inków, Manco Capaca. Wierzono, że przebywa on w niebie (hanac pacha), gdzie udawali się po śmierci arystokraci, natomiast jego ziemskim mieszkaniem była Cori Cancha ("Złota Zagroda") w Cuzco. Co roku na głównym placu Cuzco ku czci Inti odbywały się uroczystości, podczas których inka witał wschodzące Słońce. Z tej okazji składano w ofierze lamę.
Intibucat - Indianie hondurascy.
Inubu - Indianie peruwiańscy.
Inuvaqueu - Indianie brazylijscy.
Inyeri Igneri
Inyuru Zapa
Iowa - Indianie Równin i prerii. Zaliczani do rodziny językowej siouan-chiewere. Zamieszkiwali ziemianki. Utrzymywali się głównie z polowań i połowów. Miejscem ich letnich obozowisk był leżący koło oklahomskiego miasta Perkins Kanion Złodziei Koni.
Nazwa plemienia przyjęta została od ich określania Ai'yuwe, co oznacza "szpik", a nie "śpiący", jak kiedyś sądzono. Francuzi po raz pierwszy dotarli do nich w 1701 roku, co miało miejsce koło ujścia rzeki Blue Earth w Minnesocie, ale ich granice rozciągały się na południe aż do dzisiejszego Des Moines. Byli spokrewnieni z Indianami Winnebago i handlowali z wieloma plemionami regionu. Szczególnie byli znani z fajek rzeźbionych w czerwonym kamieniu fajkowym, który pozyskiwali z kamieniołomu w Minnesocie.
W 1760 roku naliczono 1100 Indian Iowa.
W 1829 roku George Catlin wykonał portret See-non-ty-a, leczniczego człowieka Indian Iowa.
W 1836 roku Indianom Iowa przyznano rezerwat w Kansasie. Do 1880 roku niektórzy Indianie Iowa żyli na ziemiach Indian Sauk i Fox leżących na terenie Terytorium Indiańskiego a w 1883 roku przyznano im własny rezerwat.
W 1843 roku liczebność Indian Iowa szacowano na 470 osób a w roku 1901 było 88 Indian Iowa zapisanych jako żyjących wśród Indian Sauk i Fox. W 1985 roku było 155 Indian Iowa żyjących w Agencji Shawnee w Oklahomie i 328 żyjących w rezerwacie Iowa w Kansasie i Nebrasce.
Ipa - Indianie argentyńscy.
Ipapana - Indianie meksykańscy.
Ipapiza Coronado
IPC - Indian Protective Committee; Komitet Obrony Indian. W ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku pojawiły się wśród białych Stanozjednoczników grupy, które pragnęły, kierując się uczuciami humanitaryzmu, poprawić los Indian. W 1879 roku utworzono w Bostonie IPC. Uczestnicy Komitetu byli zwolennikami jak najszybszego przyznania praw obywatelskich Indianom a także nadawania im indywidualnych działek ziemi.
Ipeca - Indianie z Brazylii i Kolumbii.
ipekakuana - (Cephaëlis ipecacuanha) zwana też wymiotnicą prawdziwą lub wymiotnicą lekarską. Półkrzew z rodziny marzanowatych, pochodzący z Brazylii i Kolumbii, obecnie uprawiany w tropikach, najwięcej w Indiach. Roślina lecznicza, korzeń zawiera m.in. emetynę, która działa wykrztuśnie i wymiotnie. Nazwa pochodzi z języka tupi od słowa ipekaaguéne.
IPN - Indigenous Peoples Network; Sieć Ludów Tubylczych. IPN założyli w Waszyngtonie (chyba w 1983 roku) John Mohawk oraz Jose Barreire jako organizację zajmującą się międzynarodowymi aspektami walk tubylczych. Miała to być odpowiedź na potrzebę przekazu informacji o tubylcach na skalę światową, a jej długofalowymi celami były:
- przetrwanie ludów tubylczych jako odrębnych ludów na świecie,
- zapewnienie łączności z zagrożonymi ludami odosobnionych obszarów, pozbawionych dostępu do jakichkolwiek publikatorów,
- informowanie tubylców o ich organizacji, o sytuacji innych ludów oraz o postępach w ich obronie
- rozwinięcie świadomości zagrożenia istnienia ludów tubylczych wśród mieszkańców Ameryki Północnej i Europy Zachodniej.
iporuru - (Alchoryea castaneifolia); średniej wielkości krzew rosnący na peruwiańskich nizinach dorzecza Amazonki. Liście ma eliptyczne, całobrzegie a drobne kwiaty zebrane w zwieszające się kiście. Surowiec lecznicy tej rośliny może być pozyskiwany jedynie w porze suchej, ponieważ przez pozostałą część roku roślina jest zalana wodą. Farmakologicznie czynne substancje zawarte są w korze i korzeniu rośliny. Najczęściej sporządzane z nich wyciągi, działające przeciwzapalnie, stosuje się doustnie w reumatyzmie i artretyzmie przebiegającymi z zaburzeniami ruchu. Preparaty te podaje się też w przeziębieniach oraz bólach mięśniowych, a miejscowo można stosować rozdrobnione liście na bolące miejsca oraz rany na skórze. Odwar z liści stosuje się w przypadku infekcji bakteryjnych, przeziębienia, kaszlu oraz biegunek. Odwary sporządzone z liści używane są także w celu regulacji hormonalnej, w niepłodności i okresie menopauzy. W peruwiańskiej medycynie naturalnej suszone liście tej rośliny używane są do sporządzania naparów (przyjmowanych po posiłkach) o działaniu hipoglikemicznym.
Ipoteuat - Indianie brazylijscy.
Ipurina - Indianie brazylijscy.
Ipurucoto Taurepan
Iquito - Indianie peruwiańscy.
Ira (1) Mapanai
IRA (2) - Indian Rights Association; Stowarzyszenie Praw Indiańskich. W ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku pojawiły się wśród białych Stanozjednoczników grupy, które pragnęły, kierując się uczuciami humanitarnymi, poprawić los Indian. W 1882 roku powstało w Filadelfii IRA. Za cel jej członkowie stawiali sobie wychowanie Indian i przygotowanie ich do życia w społeczeństwie Stanozjednoczników. W praktyce jednak Stowarzyszenie to niewiele mogło pomóc społecznościom indiańskim.
Ira-Amaire - Indianie brazylijscy.
Irabalo Iribolo
Irakuleh Oyaricoulet
Iranche - Indianie brazylijscy.
Iransa - Indianie peruwiańscy.
Irapeno - Indianie wenezuelscy.
irezyna - (Iresine); roślina zielna, jednoroczna lub wieloletnia o liściach purpurowo-czerwonych. Jej ojczyzną jest Meksyk lub (jak podają inne źródła) - Ameryka Południowa. Występuje w kilku gatunkach. I. herbstii - irezyna Herbsta - dorasta do 60 cm wysokości. Na jej czerwonych pędach osadzone są karbowane liście. I. aureoraticulata jest barwniejsza, ma czerwone pędy, zielone liście i żółte nerwy.
Iribolo - Indianie panamscy.
Irico - Indianie kolumbijscy.
Iricuye - Indianie wenezuelscy.
Iroquois - (Aár-o-kwoi). Nazwa jest francuskim zniekształceniem algonkińskiej nazwy Irinakhoiw, znaczącej "Prawdziwe Żmije". Sama jednak ich nazwa jest dziś niezbyt dobrze rozumiana.
Gdy językami indiańskimi zajęli się etnolodzy, ustalili, że ma istnieć rodzina językowa iroquois i językami należącymi do tej rodziny mówili Indianie Cayuga, Cherokee, Laurention, Mohawk, Oneida, Onondaga, Seneca, Susquehannock, Tuscaroroa i Wyandot. I z tego też punktu widzenia te wszystkie plemiona należałoby określać mianem Indian Iroquois.
Najczęściej jednak, pisząc o Indianach Iroquois, różni autorzy mają na myśli 6 plemion, które utworzyły Ligę Indian Iroquois. Plemiona te jednak różniły się między sobą kulturą i historią, ale pierwsi autorzy nie dostrzegali tych różnic, a następni powielali utarte już stereotypy. Tak to powstało szereg tekstów opisujących "Indian Iroquois", które też w poniższym opisie będą cytowane. Należy jednak przy tym pamiętać, że dana informacja wcale nie musi być wspólna dla wszystkich plemion mówiących językiem iroquois, a może być właściwa jedynie do jednego z tych plemion. Mając możliwość weryfikacji tych informacji, przypisuje je danemu plemieniu, ale nie wszystko daje się skorygować, więc póki co - zostawiam je w poniższym zestawieniu.
A dawno, dawno temu, w pewnej biednej rodzinie we wsi Indian Seneca, przyszła na świat dziewczynka. Ojcem dziecka był Indianin Iroquois, matką zaś Indianka Abnaki porwana jako dziecko do niewoli i adoptowana później przez Indian Iroquois. Dlatego też rodzina ta spotykała się z pewnego rodzaju lekceważeniem. Ojciec dziewczynki musiał chodzić sam na polowanie, bo nawet najbliżsi krewniacy wstydzili się trochę męża "dzikuski". Jego żonie nikt nie pomagał w pracach rolnych w jej ogrodzie, bo była obca, a więc na pewno gorsza od innych "prawdziwych" irokeskich kobiet. To spychanie na margines było niezwykle ciężkie, dlatego ojciec Ohwari postanowił dokonać jakiegoś czynu, który rozbudziłby szacunek i podniósł prestiż jego rodziny w oczach współplemieńców.
W okolicy grasował od lat straszny niedźwiedź równin, dwa razy większy od największego grizzly. I tego potwora postanowił młody Indianin upolować. Porosił o pomoc duchy, pożegnał się z żoną, ucałował córkę i wyruszył na polowanie. Ale, czy to ręka zawiodła wojownika, czy też obraził czymś duchy, nie dość, że to nie niedźwiedź został łupem, ale jeszcze doszło do nieszczęścia i to wojownik stał się ofiarą.
Odtąd życie Indianki Abnaki i jej córki stało się jeszcze cięższe. Chodziły w połatanych sukniach uszytych ze wszystkich możliwych do zdobycia kawałków skór. Gdy nie starczało żywności z ich ogródka, musiały o nią prosić innych, bardziej zasobnych członków plemienia. Bardzo gorzki był ten kawałek kukurydzianego placka dla dumnych Indianek. Matka nawet chciała wziąć Ohwari i ruszyć z nią przez puszczę do swoich dalekich, koczujących gdzieś w mroźnych lasach kuzynów. Bała się jednak tego uczynić, bo raz, że nie wiedziała czy ją przyjmą, a dwa, że zdawała sobie sprawę z tego co to jest marsz przez dziką puszczę bez broni i żywności, za to z małym dzieckiem. Dlatego, koniec końców, zostały we wsi Indian Seneca. Tutaj życie toczyło się utartym korytem. Ohwari powoli dorastała, ale nie miała żadnych koleżanek, ani zabawek. Od najwcześniejszych lat swego życia musiała pomagać matce. I mimo to, a może właśnie dlatego, miała pogodne usposobienie. Cieszyła ją najmniejsza pomyślna dla niej i jej matki rzecz.
Pewnego dnia do wsi Indian Seneca zawitali kupcy Indian Ottawa. Przywieźli cudne ozdoby z miedzi, wspaniałe pióra orłów, jelenie ogonki, kolce igłozwierza do ozdabiania odzieży, bawełniane koce z południa, pasma wampumów, muszle znad Oceanu oraz wiele innych rzeczy rozbudzających w każdym je oglądających żądzę ich posiadania. Matka i córka poszły wtedy specjalnie do lasu, aby nie patrzeć na te wszystkie piękne rzeczy i nie powodować trzepotu swych serc, gdyż nie mogły sobie ich kupić, bo nie miały za co.
Minęło kilka dni. Kupcy popłynęli dalej, a ponieważ kukurydza była jeszcze zielona, a jeść się chciało, Ohwari poszła zastawić sidła na ptaki. Szła w dół rzeki, kiedy z kępy topól rosnących tuż nad wodą, doleciało do niej żałosne kwilenie. Rozejrzała się uważnie i znalazła gęś ze złamanym skrzydłem. Chciała ją zabić, ale ptak poprosił, aby dziewczynka go oszczędziła, a w zamian ofiaruje jej jesienią wielki dar. Odtąd, przez wiele dni, pielęgnowała gęś i karmiła jej gęsiątka. W jakiś czas potem, przedzierając się przez gąszcz leśny, zniszczyła część wielkiej pajęczyny. Pająk wpadł w rozpacz. Ohwari pomogła wielonogiemu naprawić jego sieć. Pająk, tak jak przednio gęś, obiecał jej złożyć wielki dar jesienią.
W miesiącu, "w którym jelenie zaczynają prowadzić swe młode", dziewczynka znalazła czaplę, która chroniąc się przed orłem, uwięzła w cierniowym krzaku. Czapla też obiecała jej za swe życie dać jej wielki dar jesienią. Kiedy liście zaczęły spadać z drzew, do wsi Indian Seneca przyleciał potężny, stary kruk i poprosił dziewczynę, aby podążała za nim drogą, którą jej wskaże. Długo maszerowali przez puszczę, aż znaleźli się przed obliczem Matki-Wszystkich-Zwierząt. U jej stóp siedziała gęś, czapla i pająk. Gdy Ohwari zbliżyła się do nich, wszystkie te stworzenia powstały i dotrzymując danego słowa wręczyły jej swoje dary. Pająk nauczył ją trudnej sztuki tkactwa, czapla pokazała jej jak budować jazy na strumieniach i konstruować kosze-pułapki na ryby, gęś zaś wtajemniczyła ją w arkana skomplikowanej sztuki garncarskiej. Ohwari na skrzydłach wiatru wróciła do Indian Seneca i przekazała im swoje bezcenne podarunki. Dziewczynka zrobiła to wszystko bezinteresownie, bo była istotą o czystym sercu. Myślała, że teraz wszyscy będą dla niej mili. Nie wiedziała, że Zły Duch przechowuje w duszy każdego człowieka trzy uśpione straszliwe potwory, tj. zazdrość, zawiść i zarozumiałość. Czasami budzą się one do życia w sercu najlepszych ludzi. To właśnie te trzy demony obudziły się w piersi wojennej wodza Indian Seneca, Giengwatha (Chodzący w Dymie), wywołując jego szalony gniew. Bał się on, że ludzie odwrócą się teraz od niego, że przestanie być uważany za najmądrzejszego i najwaleczniejszego wojownika Indian Seneca. Uknuł więc zdradziecki, niegodny Indianina Iroquois plan pozbycia się Ohwari, której popularność wśród Seneków ciągle rosła. Zwołał ogólne zebranie i opowiedział na nim swój rzekomy sen, a miało to tak wyglądać: otóż prześladujący ich od lat niedźwiedź, zabójca ojca dziewczynki, może zostać uśmiercony za pomocą czarów. Niech więc Ohwari weźmie flet, stanie naprzeciw potwora i zagra melodię, której on ją nauczy. Wtedy rozstąpi się ziemia i niedźwiedź wpadnie do piekielnej czeluści i zginie.
Młoda Indianka, wierząc w "proroctwo" Giengwathy, zrobiła tak, jak mówił. Pewnego dnia, gdy już dobrze potrafiła zagrać "cudowną" melodię, wzięła flet, zapasowe mokasyny, torbę placków kukurydzianych i poszła w stronę niedźwiedziej gawry. Na szczęście jej matka, obawiając się jakiegoś podstępu, zdołała wysłać jedną mysz z wiadomością do Matki-Wszystkich -Zwierząt o tym, co jej córka zamierza zrobić. Ohwari tymczasem wędrowała przez trzy dni i trzy noce zanim stanęła przed budzącą grozę gawrą potwora. Bała się okropnie, ale postanowiła wytrwać, choć miejsce było wyjątkowo odrażające. Wokół potężnego wykrotu walały się czaszki i kości pomordowanych ludzi i zwierząt, zaś pasma siwo-czarnego mchu, zwisające z drzew, nadawały polanie mroczny, ścinający krew w żyłach wygląd. I choć strach gościł w piersi Ohwari, to jednak wzięła flet, złożyła ofiarę z tytoniu i zaczęła grać pierwsze takty melodii. Jeszcze nie zdążyła zagrać nawet połowy pieśni, kiedy z gawry, niczym kamień z procy, wyskoczył olbrzymi, cuchnący i rozszalały niedźwiedź, który niczego tak nie lubił, jak cichej i łagodnej muzyki. Zobaczył dziewczynkę i skoczył w jej kierunku, ale wtedy, gdzieś spod chmur, Matka-Gęś rzuciła garść śliskich piór pod jego łapy. Niedźwiedź stracił równowagę i padł jak długi. Gdy chciał się podnieść, spoza kępy mchu Matka-Pająk cisnęła wielką sieć, która skrępowała jego ruchy, a wtedy Matka-Czapla nadleciała z kierunku Słońca i swym potężnym dziobem, jak włócznią, przebiła potwora na wylot. Po chwili niedźwiedź odszedł do niedźwiedziej krainy "wiecznych łowów". Ohwari podziękowała Matce-Gęsi, Matce-Pająkowi i Matce-Czapli za okazaną jej pomoc. Potem, na znak zwycięstwa, obcięła niedźwiedziowi głowę, nabiła ją na tyczkę, sobie pomalowała twarz na czarno i ruszyła w kierunku domu. Zaś Matka-Wszystkich-Zwierząt zamieniła podstępnego Giengwathę w królika, a ponieważ jest miłosierna, wyposażyła zwierzę w wielkie uszy, aby mógł zawczasu usłyszeć zbliżających się wrogów.
Minęło jeszcze parę lat. Ohwari dorosła. Zwołała wtedy wszystkie kobiety Indian Iroquois na Wielką Naradę. Postanowiono na niej, że Indianami Iroquois odtąd rządzić będzie Rada-Matek, bowiem mężczyźni się do tego nie nadają. Ohwari została wtedy pierwszą Wielką-Matką i niewiasty pod jej przewodnictwem wybierały wodzów wojny i pokoju. I dopóki przestrzegano tych zwyczajów, Liga Indian Iroquois rosła w siłę i pozostawała niezwyciężona.
Indianie Iroquois to najbardziej znany lud wywierającym wpływ na życie wielu Indian i białych w okresie kolonialnym.
W ich mitologii występują między innymi Grzmoty, które przybywając z Zachodu niosą deszcz napełniający wodą jeziora, strumienie. Powstrzymują też pod ziemią monstrualne zwierzęta. Inną świętą siłą jest Słońce, nazywane Starszym Bratem, które jest ogrzewającym wiatrem i powodującą rozwój życia na Ziemi mocą. Gwiazdy były dla Indian Iroquois Przodkami znającymi tajemnice ich poprzedników.
Rok Indian Iroquois składał się z 12 miesięcy podstawowych z możliwością występowania nowego Księżyca. Zdarzał się więc wśród nich rok trzynastomiesięczny podczas którego dodatkowy "Księżyc" ustalano podczas pory zimowej. Cały zaś ten system zależał od ruchu grupy siedmiu gwiazd - Plejad. Nowy rok zaczynał się z chwilą ukazania się na niebie nowego Księżyca i osiągnięcia w tym okresie przez Plejady swego zenitu na północnym niebie, co też zazwyczaj zdarzało się pod koniec stycznia. Kwietniowe położenie Plejad było sygnałem dla kobiet sadzenia roślin. Wiosenne i letnie miesiące poprzedzone były ceremoniami związanymi z budzeniem się przyrody do życia. Gdy Plejady ponownie unosiły się w sierpniu do góry, był to znak, że nadszedł już czas żniw.
Indianie Iroquois zamieszkiwali stałe osady liczące po 600-700 ludzi, które były położone nad rzekami lub brzegami jezior, czasami otoczone palisadami. Wokół osad znajdowały się pola i sady. Rozwinęli tkactwo z liści kukurydzy, rzeźbili wyszukane maski w drewnie.
Ich bronią był łuk oraz tomahawk kamienny i noże z miedzi obrabianej na zimno. Wśród arsenału broni używanych przez tych Indian znalazły się też i dmuchawki wyrabiane przez nich z trzciny lub drewna.
Strzałki do dmuchawek robiono z cienkich gałązek zaostrzonych na jednym końcu, a na drugim owiniętych bawełną, puchem ostu lub jakimś innym materiałem.
Przy pomocy tej broni prowadzili łowy na jelenie, bobry, łosie itp. zwierzynę. Łowili również ryby. Uprawiali przy pomocy motyk głównie kukurydzę, bób, groch, słonecznik, arbuz, tytoń, a zbierali dziko rosnący ryż, jagody, grzyby. Znali garncarstwo, choć nie używali krążka garncarskiego przy wyrobie garnków.
Ustrojem panującym był ustrój rodowy, przy czym rody tworzyły się według pokrewieństwa matriarchalnego (mąż i dzieci wchodziły do rodu matki). Wyodrębniła się już starszyzna rodowa i wodzowie plemienni.
Zgodnie z zapiskami Fentona, Indianie Iroquois w swym lecznictwie używali aralii A. villosa w chorobach związanych z oddychaniem.
Kora białego dębu była też irokeskim środkiem wstrzymującym.
Według Indian Iroquois dynia wyrosła z głowy kobiety-matki, która zmarła tragicznie przy porodzie drugiego z bliźniaków. Indianie Chipewey twierdzą natomiast, że uprawy dyni nauczył ich bohater kultowy - Nanabozho.
Na listę substancji leczniczych Indian Iroquois należy również wpisać roślinę alkiermes.
Korzeń rośliny obrazki wykorzystywali zarówno do jedzenia, jak i w lecznictwie.
Sadziec stosowali na przeziębienie i gorączkę, a kwiaty sadźca z gatunku Eupotorium serotinum używali jako leku moczopędnego.
Irokeska tradycja opowiada, że do powstania Ligi przyczyniły się liczne wojny między plemionami. Jednym z wodzów, który pragnął skończyć z pasmem wojen, był Hiawatha. Doszło do zebrania wielkiej rady, w której zasiedli wodzowie plemion Mohawk, Oneida, Onondaga, Cayuga, Seneca. Postanowili utworzyć jedną rodzinę, w której będą żyć bez żadnych kłótni i walczyć tylko z wrogami zewnętrznymi. Konfederacja plemion irokeskich posiadała centralny rząd-radę sachemów oraz zasady, regulowane przez poszczególne, wchodzące w jej skład plemiona. Naczelną instytucję Ligi stanowiło 51 sachemów, którzy otrzymali przywilej władzy i zasiadania w radzie plemion. Między sobą w radzie byli równi. Sachem był instytucją dziedziczną z linii matki. Sachemowie cieszyli się najwyższym autorytetem i szacunkiem. Następni w strukturze władzy w konfederacji to wodzowie plemienni, których liczba nigdy nie była ustalona. Wiadomo, na przykład, że w XVII wieku plemię Seneca miało 70 wodzów. Władza wodzów plemiennych była ściśle ograniczona do spraw plemiennych, ponadto pełnili oni rolę doradców i konsultantów w radzie sachemów. Siedzibę Ligi stanowiła dolina jeziora Onondaga. W trakcie obrad rady sachemowie siedzieli wokół ogniska. Z jednej strony zasiadali sachemowie Mohawk, Onondaga i Seneca, a na przeciwko nich Oneida, Cayuga i Tuscarora.
Rezultatem parcia Indian Iroquois na zachód była wojna z plemieniem Erie, o której zadecydowano na wielkiej radzie sachemów w 1653 r. Podobnie było z decyzjami o wojnach z Francją. Kiedy zaś w 1775 r., tj. na początku wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, grupa sachemów Oneida okazała swoją proamerykańskość, Mohawk natomiast opowiedzieli się po stronie brytyjskiej, neutralność Ligi w powstałym konflikcie stała się niemożliwa do zachowania. Pod naciskiem okoliczności politycznych i ekonomicznych rada sachemów Ligi uchwaliła, że każde plemię oddzielnie uczestniczy w wojnie - spowodowało to upadek konfederacji.
Jako pierwsi zetknęli się z nimi Holendrzy w 1609 r. Iroquois zajmowali wtedy tereny między rzekami Hudson, Genesee, dochodząc do jeziora Erie. Na północy graniczyli z plemionami mówiącymi językiem irokeskim: Huron i Adirondach; na zachodzie z Erie, Miami, Ottawa, Illinois; na południu z plemionami Shawnee, Cherokee, Catawba, Susquehanna, Nanticoke, Delaware; na wschodzie z Minsi i plemionami z Nowej Anglii. Siedziby Indian Iroquois byty trudne do zajęcia przez nieprzyjaciół. Doliny rzek Ohio i Susquehannah zabezpieczały ich od południa i zachodu. Góry Appalachy osłaniały ich granice wschodnio-południowe, a doliny zachodniej Wirginii - "ścieżki wojowników" - prowadziły przez zachodnią Pensylwanię do Cumberland. Jezioro Ontario chroniło ich od ataku z północy. Kiedy w 1615 r. Holendrzy zbudowali fort Orange (Albany) w północnej części obecnego stanu New York, osada ta stała się centrum wymiany towarowej z plemionami irokeskimi. Pokojowe stosunki, jakie Indianie Iroquois mieli z Holendrami, przenieśli około 1665 r. na Anglików, którym wierni pozostali aż do końca XVIII w. W 1643 r. Indianie Iroquois podporządkowali sobie plemię Neutralne osiadłe na ziemiach położonych nad Niagarą i ustanowili swe stałe osadnictwo u ujścia tej rzeki. Około 1653 r. zajęli tereny plemienia Erie na południowym brzegu jeziora Erie. W konsekwencji opanowali cały zachodni obszar obecnego stanu New York i północną część doliny rzeki Ohio. Około 1670 r. ostatecznie podporządkowali sobie plemiona Indian Huron i ustanowili swoją władzę w całym kraju między jeziorami Huron, Erie, Ontario, północnym brzegiem Rzeki Św. Wawrzyńca do ujścia rzeki Ottawa w pobliżu Montrealu.
Około 1700 r. prowadzili wojny z Francją. Zanotowano liczne przypadki, gdy wysłannicy Ligi Indian Iroquois przybywali do Montrealu czy Quebec, by dokonać wymiany jeńców wojennych, jak też przypadki, gdy działania wojenne rozpoczynali Francuzi, bezlitośnie niszcząc wsie irokeskie. Te obustronne napady powtarzały się szczególnie w okresach wojen kolonialnych toczonych między Anglią a Francją.
Pokój zawarty z Francją trwał do 1755 r. Pod koniec XVIII wieku liczebność Ligi znacznie zmniejszyła się, a w 1855 roku szacowano, że w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych przebywało około 7 tyś. Indian Iroquois. Liczne straty Lidze zadali żołnierze amerykańscy w 1779 r. Doszło też wtedy do silnych podziałów w zwartej do tej pory radzie sachemów Ligi. W 1783 roku plemię Mohawk przeniosło się częściowo do Kanady, natomiast Oneida zostali w stanie New York, a Onondaga, Cayuga w 1795 roku oddali swe ziemie w stanie New York i w 1800 roku przenieśli się do rezerwatu. Seneca również znaleźli się w wydzielonych dla siebie terenach w stanie New York. Konfederacja przestała istnieć. W 1715 roku, lub kilka lat później, do Ligi przyjęto, jako szóste, plemię Tuscarora, któremu nigdy jednak nie przyznano równych praw w Lidze. Dano mu ziemie na terenach pierwotnie należących do plemienia Oneida (nad rzeką Unadilla).
W XIX wieku rozpowszechniła się wśród tych Indian religia stworzona i głoszona przez proroka Handsome Lake.
Plemiona Indian Iroquois żyją w pięciu rezerwatach Quebecu i Ontario w Kanadzie; w sześciu rezerwatach Nowego Jorku, jednym w Pensylwanii, jednym w Oklahomie i jednym w Wisconsin. Grupy kanadyjskie w 1933 roku liczyły około 11550 osób; te z Nowego Jorku i Pensylwanii około 4500; z Oklahomy 700 a Wisconsin 3250. Łącznie daje to liczbę około 21000 osób.
Całkowitą liczbę Indian Iroquios żyjących w Kanadzie szacowano w 1967 roku na 20 342 osoby.
W 1980 roku ich liczebność szacowano na 38218 osób a w roku 1990 na 52557.
Irritila Lagunero
Ishira Horio
Isiama - Indianie boliwijscy.
Isistine - Indianie argentyńscy.
islandzki porost - (Cetraria); zwany też płucnicą islandzką lub skórnicą islandzką. Jest to listkowaty, naziemny porost głównie z borealnej strefy Eurazji i Ameryki Północnej będący surowcem farmaceutycznym. Zaliczany jest do rodziny misecznikowatych.
Isleta Pueblo - Grupa Indian Pueblo.
Isnotu - Indianie wenezuelscy.
Isunagua - Indianie peruwiańscy.
Iswa - Nazwa własna Indian Catawba.
Itanga Ramarama
Itati Guaracaio
Itatin - Indianie z Brazylii i Paragwaju.
Itatin - Indianie boliwijscy.
Itayaine - Indianie brazylijscy.
Itchiquile Chucuru
Iten More
Itenean Morean
ITF - Indian Task Force; Indiańska Grupa Operacyjna. Organizacja ta powstała w 1960 roku.
Ithkyemamits - Indianie niejasnego pochodzenia, zaliczani do czinukańskiej lub sahaptińskiej rodziny językowej. W 1812 roku żyli nad rzeką Columbia w okręgu Klickitat w stanie Washington, prawie na wprost The Dalles. Liczyli sobie wówczas 600 osób.
ITICA - Inter-Tribal Indian Ceremonial Association; Międzyplemienne Indiańskie Towarzystwo Obrzędowe.
Założone zostało w 1921 roku. W roku 1987 liczyło 350 członków z Lavrence D. Linfordem jako dyrektorem stojącym na czele trzyosobowego zarządu. Działa jako oficjalna agencja stanu Nowy Meksyk. Zrzesza ludność indiańską, biznesmenów i kupców indiańskiej sztuki i rzemiosła, oraz osoby indywidualne, zainteresowane corocznymi, międzyplemiennymi ceremoniami indiańskimi, organizowanymi przez Towarzystwo każdego lata w celu propagowania kunsztu i piękna tradycyjnej indiańskiej kultury. Pięciodniowy program takich spotkań obejmuje indiańskie tańce, zawody sportowe, sztukę, rzemiosło, rytuały i rodeo. Towarzystwo prowadzi też korespondencję z innymi aktywistami powiązanymi z indiańską sztuką i rzemiosłem. Organizuje konkursy, przyznając nagrody; prowadzi specjalistyczne szkolenia i udziela pomocy indiańskim dzieciom; prowadzi archiwum biograficzne, małą wysyłkową bibliotekę i Red Rock Park jako muzeum. Zamierza zorganizować Salę Pamięci (dane z końca lat 80-tych lat XX wieku). Publikuje materiały poglądowe dla nauczycieli i kolorowe slajdy z ceremonii oraz małe publikacje o rzemieślnikach indiańskich. Tradycyjne spotkania organizuje zawsze w sierpniu w Gallup (Nowy Meksyk).
Być może nieaktualny już adres:
ITICA
Box 1
Church Rock, NM 87311
USA
Itogapue - Indianie brazylijscy.
Itonama - Indianie boliwijscy.
Itoreuhip - Indianie boliwijscy.
Itoromohor - Indianie z Ekwadoru i Peru.
Itoto - Indianie wenezuelscy.
Ituan Itutan
Ituango - Indianie kolumbijscy.
Itucal - Indianie peruwiańscy.
Itutan - Indianie brazylijscy.
Itza - Indianie z Meksyku i Gwatemali.
Itzamna - Pan Dnia i Nocy, uosobienie nieba, wynalazca pisma, związany też z ziemią i roślinnością. To on miał dać Majom wiedzę, kalendarz, nauczył ich uprawy roli oraz zasad astronomii. Uważano go za syna Hunab Ku.
Itzuco - Indianie meksykańscy.
Ivapare - Indianie brazylijscy.
Ivitorocai - Indianie paragwajscy.
IWGIA - International Work Group for Indigenus Affairs.
Organizacja zajmująca się sytuacją prześladowanych ludzi w różnych krajach.
Być może nieaktualny już adres:
IWGIA
Prederikshalms
Kanla 4A
DK - 1220 Copenhagen K
Dänmark
Ixcateco - Indianie meksykańscy.
Ix Chel - W mitologii Majów bogini Księżyca i wód (m.in. ulew i powodzi), małżonka Itzamny. Opiekowała się też sztuką tkania, leczenia oraz rodzącymi kobietami.
Ixignor Auixira
Ixil - Indianie gwatemalscy.
Ixira Ebidoso
xtab - Bogini, opiekunka samobójców w mitologii Indian Maya.